Lgbtq+-boekhandel Kartonnen Dozen bundelt krachten na uppercut: ‘Voor sommigen zijn we een oase’

‘Te Koop’, kopt het makelaarsbord boven de winkel. Voor wie er nog aan moest twijfelen, volgt in de vitrine de ontnuchtering in de vorm van de officiële bekendmaking van de omgevingsvergunning.

Kartonnen Dozen is een begrip in Vlaanderen, al ging het de laatste jaren door zwaar weer. Zaakvoerder Johanna Pas (52) slaakte in maart 2020 nog een noodkreet op ATV. Of de winkel, die in 2017 opende, het eind van het jaar wel haalde, vroeg ze zich hardop af voor de camera.

“Vanaf ons ontstaan in 1996 tot 2010 kenden we erg goede jaren”, begint ze. “Ik was toen verkoper in ’t Verschil, een grote lgbtq+-boekhandel met koffiehoek in de Antwerpse Minderbroedersrui die zich ook richtte op dvd’s en fotoboeken. Eigenlijk barstten we toen bijna uit onze voegen. Tot plots drie aspecten roet in het eten gooiden: de economische crisis, het ineenstorten van de dvd-markt en de opmars van het internet en webshops. Niet dat we niet alert waren; wij hadden bijvoorbeeld al een webshop in 1997 – vrij vroeg. Onze omzet daarin was zelfs groot, tot de grote webshopspelers de markt overspoelden met veel goedkopere leveringen. Toen was het voorbij.”

Maar er was meer aan de hand. Pas haalt een vierde, dieperliggend aspect aan: “De plotse verandering van het idee wat een lgbtq+-gemeenschap was.” Dat is moeilijk uit te leggen, vind ze. “Maar het komt erop neer dat de onderlinge solidariteit in onze gemeenschap rond 2005 tot stilstand kwam.”

De acceptatie van lgbtq+’ers en de openstelling van het homohuwelijk ligt daar aan de basis, denkt ze. “lgbtq+-boeken en -dvd’s lagen plots in de Fnac verderop en je geaardheid kon je met je heterovrienden tonen in een lgbtq+-vriendelijke bar. De buffer was verdwenen. Ik hoorde de gemeenschap steeds vaker zeggen dat ze niet langer in hokjes wilden zitten. En zo versnipperden langzaamaan de roze horecazaken en boekhandels. Als gemeenschap hadden we elkaar dus niet meer nodig, leek de conclusie.”

Dat wil zeggen: tot de komst van Covid-19. “Dat heeft alles nog maar eens veranderd,” zegt Pas. “Maar wel in ons voordeel. Samen met de sociale en ecologische bewegingen –klimaatmarsen, BLM, de meer gepolitiseerde lgbtq+-bewegingen, etc. – zorgde het voor een generatie van jongeren die weer op zoek ging naar zo’n gemeenschap. Het maakte onze winkel relevanter.” Dus deed Pas verder. “Want er zitten altijd mensen in een omgeving waar geen ruimte en ondersteuning is voor zulke thema’s. Voor hen zijn we een oase.”

Sociale strijd

Alleen al een blik op de vitrine leert hoezeer Kartonnen Dozen die plotse evolutie omarmde. Boeken over gendergelijkheid, lesbische (non-)fictie, een kinderboek over feminisme en activisme, maar ook niet lgbtq+-gerelateerde literaire romans als die van Stijn Vranken of Isabel Allende, “omdat ook de buurtbewoners ons plots vonden.”

Pas: “De vragen die we krijgen worden steeds diverser. Vroeger ging het vaak over coming-out, nu over diversiteit, racisme, feminisme, veganisme, … We zijn nodig om hen die info te geven.”

Ulka Delbroek (37), die momenteel de Antwerpse boekenhandel runt, werd net door die sociale geëngageerdheid verliefd op Kartonnen Dozen. Ze is een heterovrouw, maar who cares in 2022? “Heel mijn leven heb ik al een aversie voor onrechtvaardigheid en ben ik geïnteresseerd in de sociale strijd en alles wat afwijkt van de opgelegde normen. Andere meningen ervaar ik als een rijkdom.” Een jaar geleden dacht ze aan een eigen onafhankelijke boekwinkel. “Maar toen stapte ik hier binnen, en dit was alles wat ik wou. Het zou zonde zijn iets nieuws uit de grond te stampen. Toen ik zag dat Johanna moest verhuizen hebben we gesproken over het idee om samen de zaak te runnen. Maar toen werd ze ziek…” Jammer, meent Pas. “We waren een goede match voor zo’n inclusieve boekhandel.”

Delbroek doet het nu nog alleen, en moet zelf op zoek naar een nieuwe locatie. Intussen wordt gezocht naar een nieuwe partner en/of financiële overnemer, in de de hoop dat Delbroek kan blijven. Bij voorkeur iemand uit de lgbtq+-scène, luidt het. Intussen denkt ze aan een coöperatieve.

“De solidariteit vanuit de gemeenschap is enorm. Velen willen ons financieel steunen, dus waarom niet werken met aandelen in ruil voor eventueel korting?”

Alles hangt echter af van de overnemers. De sollicitaties zijn begonnen. Voor Pas zit het er echter op. “Ik ga nu kijken wat nog haalbaar is, maar zelf als de zware chemokuur aanslaat, is een zaak runnen ook later geen optie meer.”

Of het haar levenswerk was? “Ik doe het nu de helft van mijn leven. Het voelde alsof ik op een punt was gekomen dat ik het allemaal wel kon en iets zinvol had opgebouwd. Maar ziek zijn relativeert alles. Als ik de tijd krijg, wil ik graag nog andere dingen doen, zoals me focussen op mijn literair werk. Ik werk aan mijn vierde dichtbundel. Krijg ik de tijd niet, dan hoop ik dat ik met de winkel iets kleins heb kunnen veranderen voor een aantal mensen.”