“Plots hadden we een geraamte. Helaas van een Merovinger”: Eddy Vos, 15 jaar hoofdspeurder in het onderzoek naar de Bende van Nijvel, gaat met pensioen

“De generatie van mijn (groot)ouders waren missionarissen of rijkswachters. Ik denk dat ik voor mezelf de juiste keuze heb gemaakt”, grapt Eddy Vos. Hij baande zich een weg doorheen de hiërarchie, zijn voorliefde voor de recherche leverde hem dossiers van allerlei aard op. Tot hij in 1996 de vraag kreeg de nieuwe onderzoeksploeg rond de Bende van Nijvel mee op te starten.

Waarom ‘ja’ antwoorden, terwijl iedereen zijn tanden op dat dossier leek stuk te bijten?

“Ik ben nooit aan iets begonnen zonder de overtuiging dat ik het tot een goed einde kon brengen. Dat was met dit dossier niet anders. De vraag kwam bovendien van gewezen parketmagistraat Bart Van Lysebeth, die toen aan het hoofd stond van de Staatsveiligheid en met wie ik al meermaals had samengewerkt. Wij hebben ook heel wat middelen gekregen: pc’s, het dossier werd als eerste in ons land ingescand, de groep telde tot een honderdtal mensen. Dat motiveert.”

Wat was uw opdracht precies?

“Ik moest in eerste instantie nagaan of de zaak Mendez (vertegenwoordiger voor wapenfabrikant FN in Latijns-Amerika, zijn brutale dood in 1986 werd in verband gebracht met een geheime CIA-operatie, red.) en de daarbij genoemde rijkswachters Bouhouche en Beyer iets te maken konden hebben met de feiten van de Bende van Nijvel. Ik heb daarna ook andere, eerder rechtsgezinde rijkswachters onder de loep genomen en hun eventuele connecties met geheime diensten. Het rode gevaar stond toen bovenaan de agenda, maar over de inhoud kan ik niets kwijt. Het onderzoek bestond toen uit twee luiken: mijn groep onderzocht de politieke piste, die van mijn collega Lionel Ruth de betrokkenheid van het banditisme.”

LEES OOK. “Hij werd beschermd”: gangster legt verklaringen af over Bende van Nijvel

Er waren wellicht momenten van hoop en teleurstelling?

“Natuurlijk. In Elouges (Henegouwen, red.) werd een geraamte gevonden waarvan wij dachten dat het van een persoon was die rond 1985 was overleden. Uiteindelijk bleek het afkomstig van een Merovinger (uit de 9de eeuw, red.). Of toen we, op zoek naar de mogelijke betrokkenheid van geheime diensten, de archieven mochten inkijken van de Stasi, de inlichtingendienst van het vroegere Oost-Duitsland. Plots doken daar steekkaarten op naam van verscheidene potentiële verdachten in het Bendeonderzoek op. Maar ook van slachtoffers. De hoop op een doorbraak was van korte duur: de Stasi had die namen gewoon geplukt uit afgeluisterde telefoongesprekken van Interpol.”

Jullie hebben nieuwe onderzoeksmethodes gebruikt, die soms werden afgedaan als wanhoopspogingen.

“Toen ik erbij kwam, liep het Bende-onderzoek al 15 jaar. Zonder resultaat, op het assisenproces van de filière boraine(de bende van de Borinage, red.) na, dat met een vrijspraak is geëindigd. Gelukkig hadden de onderzoekstechnieken heel wat vooruitgang geboekt. Wij zijn vol gegaan voor het piepjonge DNA-onderzoek, dat profielen heeft opgeleverd waar vandaag nog altijd mee gewerkt wordt. Wij hebben de leugendetector ingeburgerd, ook al geeft die resultaten die alleen als aanwijzing gebruikt kunnen worden. Wij hebben de hypnose ingevoerd om mensen zich beter te laten herinneren wat ze destijds beleefd hebben. Dat heeft spectaculaire resultaten gegeven: sommige getuigen herbeleefden de moordpartijen zo intens dat ze in shock verkeerden. Dankzij de hypnose hebben wij enkele van de robotfoto’s op de bekende gele affiches samengesteld. Het opvallende was dat die beelden precies overeenstemden met de beschrijving van de verdachten zoals ze ten tijde van de feiten werden opgetekend.”

Jullie hebben er ook de profilers bij gehaald.

“Van hen heb ik veel opgestoken. Zij hebben onder meer de vraag geopperd waarom de daders zoveel materiële aanwijzingen hadden achtergelaten, terwijl dat eigenlijk net andersom zou moeten zijn. Ik vergelijk het met een goochelaar: hij vestigt de aandacht op een bepaald punt, terwijl het belangrijke elders plaatsvindt. Is de aandacht van de speurders bewust in een bepaalde richting gestuurd, terwijl de oplossing elders gezocht moest worden? Persoonlijk denk ik van wel. De daders lieten tientallen voorwerpen achter die niets met de feiten te maken hadden, maar wel lang en nutteloos onderzoekswerk gevergd hebben. De profilers hebben ons ook aangespoord te gaan denken als de daders, wat onder meer geleid heeft tot het afbakenen van de zogenaamde comfortzone: de zone waar je als dader op terugvalt omdat je ze beter kent dan je achtervolgers.”

“Al deze elementen samen, de robotfoto’s en het oplijsten van mensen met bepaalde criminele antecedenten, plus het uitzetten van al onze informatie op een gedetailleerde tijdlijn en namen uit andere onderzoeken of inlichtingen, hebben een lijst van potentiële daders opgeleverd. Zuiver door onderzoek dus, niet vanuit een vooringenomen standpunt, zoals soms beweerd werd.”

LEES OOK.Eddy Vos, speurder Bende van Nijvel, stoop ermee

Toch hebben jullie het spinnenweb niet kunnen ontwarren?

“Helaas niet. Een onderzoek leidt meestal tot een bepaalde hypothese, maar daarmee heb je de persoon nog niet geïdentificeerd die de trekker heeft overgehaald. Ik sta nog altijd achter de resultaten van ons onderzoek van toen en blijf overtuigd van mijn werkhypothese. Maar in 2012 kwam er, samen met een nieuwe leiding en andere onderzoekers, ook een andere visie op het dossier. Ik zag het niet zitten om opnieuw dezelfde pistes te onderzoeken, waarvan ik, terecht of niet, overtuigd was dat ze tot niets zouden leiden.”

Wat is er nog niet gebeurd in dit dossier?

“Misschien de speurders bijeenbrengen die afzonderlijk in de verschillende grote dossiers gewerkt hebben die ter sprake kwamen tijdens het onderzoek naar de Bende van Nijvel: de aanslagen van de CCC, de grote gangsterbendes, de uiterst rechtse groeperingen, noem maar op. Maar natuurlijk ook zij die in het verleden al in het Bende-dossier gewerkt hebben. Elke onderzoeker houdt daar wel een buikgevoel aan over. Zonder snelle doorbraak is het over drie jaar over and out.”

LEES OOK.Het ultieme artikel voor wie niet is opgegroeid met de Bende van Nijvel: 17 vragen en antwoorden

Zal je dit dossier ooit van je kunnen afzetten?

“Na het Bende-hoofdstuk heb ik onderzoeken gevoerd in het militaire milieu in binnen- en buitenland. De evacuatie in Afghanistan vorig jaar met het federaal parket en de Special Forces heeft een diepe indruk nagelaten. Ook in die materie heb ik mijn draai gevonden. Maar een dossier zoals dat van de Bende kan je nooit helemaal van je afzetten. Dat ik er het sluitstuk niet van heb kunnen afleveren, had ik liever anders gezien. Maar ik ben er niet door gefrustreerd en het zal ook mijn leven na mijn pensionering niet bepalen. Je kan maar geven wat kan, en dat heb ik ook gedaan. Ik duim nu voor de magistraten en collega’s die blijven zoeken naar een antwoord op het raadsel van de Bende van Nijvel.”