Johan Heldenbergh en Jozefien Mombaerts: ‘Als ik ’s morgens lege koekjesverpakkingen aantref, weet ik dat Johan weer iets wegeet’

Johan

“Over de heel belangrijke levensvragen en over de mensheid denken wij hetzelfde. Over secundaire kwesties hebben we in onze tien jaar samen dan weer ongelooflijk veel van elkaar geleerd: manieren van kijken, intermenselijke communicatie, noem maar op. Bij Fien apprecieer ik enorm haar vermogen tot mededogen en begrip, haar vergevingsgezindheid en haar talent om the bigger picture te kunnen zien. Een fantastisch zorgzame mama, dat komt ook in mij op.

“Ik leef niet echt gestructureerd en ben minder beslagen in langetermijndenken, maar Fien kan dat wel heel goed. Zij is organisatorisch veel efficiënter. Ik heb ook niet zulke torenhoge ambities. Mijn ambitie is altijd dezelfde: zo goed mogelijk worden in mijn vak zodat ik kan blijven acteren en de mensen mij blijven vragen.

“Ik heb heel erg de vrijheid nodig om mij op iets te werpen. Als iets ‘nu’ moet, wijk ik daar niet van af. Fien begrijpt dat. Ik heb al een tijdje geen werk, concentreer me ook op het huishouden en ben nu een roman aan het schrijven. Ik kan daar niet mee voort als ik geen vijf ononderbroken werkuren heb. Ik moet die hyperconcentratie nastreven, anders word ik zenuwachtig. Fien gunt me dat.

“De zin ‘zo hoort het te zijn’, de opgelegde norm, daar leggen we ons allebei niet bij neer. Af en toe out of the box denken en die afkeer van het burgerlijke, dat bindt ons wel. Ik heb een behoorlijke rugzak uit mijn jeugd meegekregen en vond bij Fien troost, ook om gewoon te mogen zijn wie ik ben. Ik kan ineens ambetant worden van een traumaatje én Fien schenkt me vrijheid om dat te mogen uiten. Ik ben ook veel opener geworden. Vroeger was ik een ‘valse’ opene. Ik vertelde veel maar bewaakte altijd scherp mijn grens.

“Ik heb het gevoel dat het ons momenteel veel minder kan schelen wat ze over ons zeggen. Ik had een tijdlang argwaan over de media. De mensen wisten dat ik 19 jaar met Joke (Devynck, red.) geweest was en je hoorde hen al denken: nu heeft hij zo’n jong ding opgescharreld. Dat was een wandelend cliché. Ik was beschaamd, enigszins depressief en een tikje paranoïde. Ik had de neiging om ons te verstoppen. Fien had daar last van: ze wilde onze relatie kunnen vieren en hand in hand over straat lopen. Gelukkig is dat nu voorbij. Ook een recensent mag tegenwoordig schrijven wat hij wil, ça ne me touche pas.

“Er is wel nog mijn zelfdestructief kantje en dat is een hemelsbreed verschil tussen ons. Fien zal nooit de ochtendlijke douche overslaan, bij wijze van spreken. Maar als ik mij niet goed voel, wordt er niet gedoucht, maar vooral veel gegeten en gerookt. Mijn energie gaat op dat moment ook naar de ander, naar mijn omgeving. Met hen moet het goed gaan, terwijl mijn zelfzorg erbij inschiet. Het kan me dan allemaal aan mijn reet roesten. Maar Fien heeft orde en netheid nodig, dan functioneert ze beter.

“Fien is hyperintelligent, maar vraag haar niet wie er in de jaren 1980 allemaal premier was van België. Dat interesseert haar niet. Ook als ik over politiek of over filmregisseurs uitweid, haakt ze weleens af. We hebben de neiging om ons over andere dingen op te winden. Fien praat liever over intermenselijke verhoudingen. Ze kan soms moeilijk om met de maatschappelijke woede die er bij mij opborrelt. Als ik over economie of kapitalisme begin te oreren, denkt ze: luister eens, studeer eerst eens vier jaar economie en kom dan terug. (lacht)

“Ik heb weleens de neiging tot naïef zwart-witdenken. Als je heel erg de zwarte kaart trekt, ligt het cynisme op de loer, dat is onmiskenbaar zo. Dan is Fien er snel bij om dat te nuanceren en bij te sturen. In de sauna vinden we elkaar terug. De gsm ligt in de lockerroom en we zijn op elkaar aangewezen. En ondertussen ben ik ook nog eens gewassen.” (lacht)

Jozefien

“We zijn allebei sterke gevoelsmensen en voelen elkaar intuïtief aan. Om het met een paradox te zeggen: ik kan heel goed benoemen waarom wij níét bij elkaar passen, maar moeilijk in woorden vatten waarom het wél zo goed klopt. We hebben lang niet geweten waarom wij precies op elkaar verliefd zijn geworden én het nog steeds zijn. Toen we gingen trouwen, dacht ik: ik ga een lijstje maken ‘waarom ik van je hou’ en dat voorlezen in het stadhuis. Maar dat lijstje bleef leeg. (lacht) Het zat te zeer in ongrijpbare gevoelsmatigheden.

“De schoonheid van Johan is dat hij ongelooflijk in het moment kan staan. Daardoor gaat hij ofwel volledig voor zijn job of voor zijn gezin. Maar als hij in zijn werk zit, kunnen we hem niet bereiken.

“Wij willen niet in hokjes geduwd worden en gaan prat op een vrijheid van denken en doen. Als kind wilde ik me graag conformeren, uit onkunde over wat hoorde of niet. Maar dat lukte gewoonweg niet, het zorgde voor frustratie en verdriet. Toen ik dat later losliet, gaf het me ademruimte en een handvat om gelukkig te leven.

“Johan heeft me daarbij ongelooflijk veel geleerd. Ik mocht zijn wie ik wil en hij zag dingen die ik probeerde te verstoppen, hij stimuleerde me om ze aan te pakken. Wij verschillen twintig jaar en hebben een samengesteld gezin. Dat is niet zomaar iets wat de buitenwereld verwacht. Tegelijk is dat zo’n rijkdom, al merk ik bij de opvoeding soms wel een generatieverschil: we pakken de dingen anders aan. Bij Johan moet het vooruitgaan als we bijvoorbeeld naar school of de crèche vertrekken, ik vind het dan weer vooral belangrijk dat het kind op zijn gemak is. Maar dat is niet onoverkomelijk, want Johan kan ongelooflijk goed zorgen.

“Ik ben wel nogal allergisch voor oordelen over onze gezinssituatie. Ik vind dat nog steeds vermoeiend, die blikken op ons wanneer we gewoon op een terrasje zitten. Ik ben daar misschien wat te sensitief voor, Johan heeft daar minder last van.

“’Ben je nu theatermaker, of dramaturg of coördinator?’, vragen ze me soms. Ook daar mijd ik die labels. Al heb ik geen voorbedacht plan, ik ben in mijn werk wel georganiseerder dan Johan. Maar ik wil niet geleefd worden door mijn job. Ik maak ook strikte keuzes voor mijn relatie.

“Johan is geen grote prater. Soms moet ik uit subtiele signalen afleiden hoe het echt met hem gaat. Dan geven koekjesverpakkingen een indicatie. Ik ga altijd vroeg slapen en Johan blijft lang op. Als ik ’s morgens een hoop van die lege papiertjes aantref, weet ik dat hij weer iets wegeet of een vreetbui heeft. Dat het tijd wordt om eens te vragen hoe het écht met hem gaat. Johan is iemand die heel goed kan doen alsof hij niemand op de wereld nodig heeft. En hoe slechter hij zich voelt, hoe meer hij dat uitstraalt. Ik moet me dan over mijn eigen onzekerheid zetten en toch nabijheid zoeken.

“Bij mij ligt het omgekeerd: hoe slechter ik me voel, hoe belangrijker ik het vind om voor mezelf te zorgen, een bad te nemen, te mediteren of te sporten. Ik ga dan prikkels uit de weg en heb stilte nodig.

“Johan is erg intelligent en het is spannend om daar deelgenoot van te zijn, omdat hij ook zo geëngageerd is. Maar ik ben niet iemand die lang kan luisteren als hij feiten oplepelt. Dan verveel ik me al snel. Soms heb ik het ook knap lastig met zijn woede en stelligheid. Ik zoek meer de nuance en het begrip. Ik ben opgevoed met de twee voetjes op de grond en associeer stelligheid met arrogantie.

“We zijn er behoorlijk goed in om elkaar weleens pijn te doen. Omdat je elkaars zwakke plekken én zere teentjes kent. Als je elkaar irrationeel graag ziet, is het logisch dat je elkaar ook kunt treffen. Maar we maken dat goed door nabijheid en door tijd met elkaar door te brengen. De sauna is in dat opzicht voor ons altijd helend.”

Theater Aan Zee loopt tot 6/8, www.theateraanzee.be. Johan Heldenbergh herneemt Marx, de monoloog van Stefan Van Brabandt en het Zuidelijk Toneel op 6/8 om 18 uur.