Lief en leed onder de grond: 30 jaar na de sluiting van de laatste mijn getuigen Limburgse mijnwerkers in Canvas-reeks

Op 30 september 1992 ging de mijn van Zolder dicht en kwam er een eind aan het Belgische steenkooltijdperk. Drie decennia later doet een dozijn mijnwerkers hun aangrijpende verhaal in de nieuwe reeks “Koolputters” op Canvas. 

“Het is echte oral history, mondelinge geschiedenis,” zegt Steven Crombez van productiehuis De chinezen. De oud-mijnwerkers “putten uit hun rijke herinneringen en diepen plastische verhalen en anekdotes op. Doorleefd en sappig verteld. Je kan je het zo voorstellen. De geuren, de kleuren, de hitte.”

In vijf afleveringen komt telkens een thema aan bod: het dagelijks leven onder de grond, inclusief eten of plassen, de gevaarlijke werkomstandigheden en de vele ongelukken, de ervaringen van gastarbeiders in Limburg, het leven in de bovengrondse mijncité en ten slotte de sluiting van de mijnen.

Steenkool delven, dat kwam neer op extreem zware handenarbeid verrichten in onmogelijke posities in nauwe gangen vol stof, honderden meters diep onder de grond. “Je moet je voorstellen dat je hier acht uur lang onder de tafel op je knieën zit. Je drinkt drie liter lauw water en je eet twee zwarte appelsienen. En dat bij een temperatuur van dertig graden. Dat was zo’n beetje het mijnwerk,” vertelt Jean Peeters. Hij is een van de dertien geïnterviewden, elf oud-mijnwerkers en twee vrouwen.

Sinds de opnames zijn vier bejaarde koolputters overleden. “Dat is hard om te zien en het doet des te meer beseffen dat het een uitstervend ras is. We zijn dankbaar dat we dit document op de valreep nog hebben kunnen maken,” zegt programmamaker Steven Crombez. Hij voegt er aan toe dat het “maar heel zelden gebeurt dat de gewone man, de arbeider, de kans krijgt om zijn ervaringen te vertellen, zonder dat experts of onderzoekers ook hun zeg doen.”

“Ze zijn fier dat ze mijnwerker waren, dat ze die toestanden hebben getrotseerd, dat ze betekenis hebben gehad voor het land. Dat ze later verworden zijn tot een blok aan het been of een verliespost, dat heeft hen wel pijn gedaan.”

De anekdotes van de koolputters wisselen af met boeiende oude beelden uit het VRT-archief of van Cinematek. Dat er zoveel oud filmmateriaal is, toont volgens Crombez aan dat de mijnen heel belangrijk werden geacht. “Ze speelden een grote rol in de wederopbouw van de natie na de Tweede Wereldoorlog. Mijnwerkers waren de eerste burgers van het land; ze stonden zelfs op de muntjes van een halve frank.”

Opvallend zijn ook de oude promofilmpjes voor de steenkoolmijnen. “De mijnen deden zelf veel moeite om hun blazoen op te poetsen of zo zuiver mogelijk voor te stellen. Ze zetten in de verf hoe veilig en hygiënisch alles verliep. Ze maakten ook recruteringsfilmpjes om werklozen op te roepen in de mijnen te komen werken en daar de gaten in de tewerkstelling op te vangen. Het was een knelpuntberoep toen.”

Ondanks het onmenselijk hard labeur en de vele ongelukken aan het “kolenfront” klinkt er ook nostalgie door in de getuigenissen van de oud-mijnwerkers. Mil Coenen, met zijn 63 jaar de jongste geïnterviewde: "Onder de grond was er een grote kameraadschap. Dat maakte dat je het doorzettingsvermogen had om te blijven werken in dat zware ongezonde werk. Het was allemaal niet plezant, maar de kameraadschap maakte veel goed."

“Ze hadden elkaar ook nodig in extreme omstandigheden en men maakte geen onderscheid tussen Belgen, Italianen, Turken of Spanjaarden. Iedereen zag zwart,” verduidelijkt programmamaker Steven Crombez. De samenhorigheid was ook tastbaar in de cité, waar de gezinnen woonden en waar de mijn ook alles controleerde. “In het latere bovengrondse leven hebben velen die solidariteit nooit meer teruggevonden. Daar hebben ze heimwee naar.”

30 jaar na de sluiting van de laatste mijn heerst er veel ongenoegen bij oud-mijnwerkers over hun pensioen. Op 19 september plannen ze een nieuwe betoging in Brussel; ze eisen een volledige uitbetaling van achterstallige pensioenen met interest.