Nog meer hommeles in Europa: hoe een decennia-oud conflict tussen Servië en Kosovo opnieuw aan het smeulen is
Het opflakkeren van de spanningen tussen Kosovo en Servië past in een groter strategisch touwtrekken tussen de NAVO en Rusland, maar dan van een tijd geleden. In 1999 leidde dat tot een heuse oorlog tussen de NAVO en Servië, maar ook bijna tot een treffen tussen westerse en Russische troepen. Het zal ook niet helemaal toeval zijn dat de spanningen rond Kosovo net nu opnieuw oplaaien.
Aan de grens tussen Kosovo en Servië heerst opnieuw onrust (al is dat nooit heel anders). Enkele grensovergangen zijn gesloten, Servische Kosovaren hebben wegblokkades opgericht en er zou ook geschoten zijn. Het is niet zo erg veel, maar in dat deel van de Balkan zijn er niet veel vonken nodig om een grote brand te veroorzaken. Dat was ook zo in 1999 toen Kosovo de inzet werd van een 78 dagen durende oorlog tussen de NAVO en wat overbleef van Joegoslavië.
Wat is Kosovo?
Kosovo (of Kosovë in het Albanees) is een klein bergachtig gebied met weinig grondstoffen en 1,8 miljoen inwoners. Negen op de tien daarvan zijn van Albanese afkomst en meestal moslim. Daarnaast zijn er minderheden van Serviërs, Bosniërs, Turken, Roma en nog een paar andere groepen.
Het land ligt ingeklemd tussen Albanië, Montenegro, Servië en Noord-Macedonië en was lange tijd een autonome provincie in de Joegoslavische deelstaat Servië. Na de oorlog van 1999 kwam Kosovo onder internationaal bestuur en in 2008 riep het de onafhankelijkheid uit die nu door zowat de helft van alle landen erkend wordt, maar niet door Servië en Rusland.
Botsing van Servisch en Albanees nationalisme
Zoals de rest van de Balkan kende wat nu Kosovo is een lange geschiedenis van oorlogen en overheersing. Wonen er dan weinig Serviërs, dan heeft Kosovo toch een belangrijke symboolwaarde voor dat volk. In 1389 ging het Servische koninkrijk ten onder in een veldslag tegen de Turks-Ottomaanse rijk op het "Merelveld" of Kosovo Polje in wat nu Kosovo is. Die slag staat symbool voor de zowel de ondergang van de Servische natie als de verrijzenis daarvan na eeuwen Ottomaanse bezetting als het onafhankelijke Servië in de 19e eeuw, ook al is de geschiedenis complexer dan de mythe.
Dat Servië -en na 1918 het nieuwe Joegoslavië- slorpte het kleine Kosovo op, ook al woonde daar toen al een ruime Albanese meerderheid. Een wereldoorlog verder werd Kosovo onder de communistische leider Josip Broz "Tito" (1945-1980) een autonome provincie van Servië, toen een deelstaat van de federatie Joegoslavië.
Na Tito laaiden de oude nationalistische stromingen (Servisch, Kroatisch, Sloveens, maar ook Albanees-Kosovaars) opnieuw in alle hevigheid op met de onafhankelijkheid van Slovenië, Kroatië en Bosnië uit Joegoslavië en bloedige oorlogen in de jaren 90 tot gevolg. In de marge daarvan groeiden ook in Kosovo de spanningen tussen Albanezen en Serviërs, zeker nadat Servië in 1989 het zelfbestuur van Kosovo had ingetrokken.
De NAVO komt tussenbeide
In de zomer van 1995 was de NAVO met bombardementen tussenbeide gekomen in de oorlog in Bosnië, maar die viseerden enkel de Bosnische Serviërs, niet het overblijvende Joegoslavië (dat toen nog Servië en Montenegro omvatte). Waren de toegevingen in Bosnië voor de sterk nationalistische Joegoslavische president Slobodan Milosevic dan nog te verbijten, dan was dat niet zo voor een gebied met een zo enorme symbolische waarde voor Servië als Kosovo.
In Kosovo was intussen een guerilla van de Albanese meerderheid uitgebroken en Servië reageerde met hevige onderdrukking die dan weer honderdduizenden Albanese Kosovaren over de grenzen joeg (en zo aanknoopte met de etnische zuiveringen zoals in Bosnië). In het voorjaar van 1999 escaleerde de crisis en kwam de NAVO tussenbeide. Een campagne van 78 dagen luchtbombardementen dwong Servië om zich terug te trekken uit Kosovo waar een NAVO-vredesmacht de controle overname en dat onder internationaal gezag kwam te staan. Eerlijkheidshalve moet daar worden bijgezegd dat niet enkel Servische troepen, maar ook Albanese Kosovaren wreedheden uitvoerden tegen het andere kamp.
In die chaotische dagen kwam het op de luchthaven van de Kosovaarse hoofdstad Pristina bijna tot een treffen tussen Russische troepen die via Servië naar Kosovo waren getrokken en Britse en Amerikaanse troepen van de NAVO-vredesmacht KFOR. De lokale commandanten konden dat treffen nipt vermijden en kort daarop verdwenen de Russen.
Naar deels erkende onafhankelijkheid
De oorlogen in ex-Joegoslavië en de val van het regime van Milosevic in Servië betekenden een forse verzwakking van de invloed van Rusland in Europa. Rusland heeft zich al eeuwen opgeworpen als "beschermer" van de Slavische "broedervolken" in de Balkan en dan vooral van Servië.
Onder Tito keerde Joegoslavië Moskou weliswaar de rug toe, maar Rusland zag een natuurlijke bondgenoot in het nieuwe Servische nationalisme van Milosevic en omgekeerd. Ook na Milosevic zit Servië op de wip tussen de Europese Unie (en het Westen) en Rusland.
Dat de Albanese meerderheid in 2008 eenzijdig de onafhankelijkheid van Kosovo uitriep, wordt dan weliswaar door de meeste westerse en ook veel andere landen erkend, maar niet door Servië en Rusland. De wrevel bij de Serviërs daarover komt in feite de Russen goed uit om sympathie te wekken in dat land. Daarom is het opvallend dat net nu de spanningen opnieuw opborrelen in Kosovo, op een ogenblik dat oost en west opnieuw met getrokken messen uit de Koude Oorlog tegenover elkaar staan in Oekraïne.
Begin dit jaar barstte -al dan niet toevallig- in Bosnië-Herzegovina ook de zwaarste politieke crisis sinds de oorlog in 1995 uit toen de Bosnische Serviërs zich terugtrokken uit de federale instellingen. Of daar de hand van Rusland achter zit, is niet duidelijk, maar meer heisa in de Balkan zou Moskou niet slecht uitkomen op dit ogenblik.
Kosovo blijft intussen wel een smeulend kruitvat met twee gemeenschappen die geen of nauwelijks contact hebben en over en weer wrok koesteren voor een bloedig verleden.
BEKIJK - De spanningen tussen Kosovo en Servië laaien op:
