Mark Rutte is met 4.311 dagen recordpremier in Nederland: hoe doet de "man van pils en bitterballen" het?

Op 14 oktober 2010 legt Mark Rutte bij koningin Beatrix de eed af als nieuwe premier van Nederland, aan het hoofd van een minderheidsregering van zijn VVD en het christendemocratische CDA met gedoogsteun van Geert Wilders' radicaal-rechtse PVV. 

Toen twee jaar later zijn regering al viel, halfweg de legislatuur, hadden weinigen gedacht dat Rutte op 2 augustus 2022 nog in "het Torentje" zou zitten, zoals het bureau van de Nederlandse eerste minister genoemd wordt, en daarmee de langstzittende premier ooit zou worden in Nederland. Toch mag Ruud Lubbers (1982 - 1994) vandaag zijn symbolische titel doorgeven.

Bovendien is de Nederlandse politiek enorm veranderd sinds het tijdperk -Lubbers, wat de prestatie van Rutte nog opmerkelijker maakt. De Nederlandse politiek is immers een kruitvat van hypes geworden, in een landschap dat ook almaar meer versplintert. 

Momenteel telt het Nederlandse parlement 19 fracties. Voor elk probleempje een partijtje, voor elk ideologische dispuut een nieuwe fractie, met verkiezingen die erg onvoorspelbaar alles overhoop halen. In zo'n politiek klimaat de constante factor aan de top zijn is verre van evident. 

Toch slaagde Rutte er vier verkiezingen op rij in zijn eigen VVD (al dan niet afgetekend) de grootste te maken en partners te vinden om een regering te vormen onder zijn leiding. Dat kon hij dankzij een aantal specifieke talenten, die hij beter beheerst dan wie ook: raspoliticus zijn, voorbeeld-Nederlander zijn en een geveinsd slecht geheugen hebben.

Het is intussen een zin die haar eigen leven gaan leiden is en bijna mythisch aan Rutte kleeft: "Voor visie moet je naar de oogarts". Nochtans komt de zin oorspronkelijk niet van hem, maar van de Duitse oud-bondskanselier Helmut Schmidt in de jaren 70 en werd hij ook al door verschillende andere politici gekopieerd. Toch voelt het alsof de zin echt door Rutte bedacht is, omdat die ook gewoon nauw aansluit bij de politicus die hij is: de pragmaticus die met iedereen door de deur kan. Of wil kunnen.

"Het is een prettige persoonlijkheid die probeert met iedereen op te schieten", zegt Alexander Pechtold, oud-politiek leider van D66, aan de NOS. Volgens politieke mede- en tegenstanders heeft Rutte respect voor elke collega, hoe belangrijk die al dan niet is. Dat maakt dat hij uiteindelijk met zowat elke politieke partij kan praten en als het nodig is akkoorden kan sluiten. 

Dat zie je ook in de verschillende samenstellingen waarmee Rutte geregeerd heeft: met CDA en de steun van radicaal-rechts in Rutte I, over links met de PvdA in Rutte II, met de onuitgegeven combinatie van VVD en CDA met de links-liberalen van D66 en de conservatief-linkse Christen Unie in Rutte III en IV. 

Evengoed deed hij het met regelmatige steun van de "bijbelgordelpartij" SGP en als het moet kan hij ook met wisselend succes gaan praten met Groen-Links of de Partij voor de Dieren of het rechts-conservatieve JA21. Zelfs met Geert Wilders - die met de regelmaat van een klok om Ruttes ontslag vraagt - zijn de persoonlijke relaties niet slecht. 

Een van de sterktes van Rutte: hij kan zich aanpassen aan veranderende contexten en omstandigheden. Zijn gebrek aan "visie" compenseert hij met een grote stuurvaardigheid. Zo lijkt de "inhoudelijke" Rutte die het regeerakkoord Rutte IV voorstelde met veel overheidsinvesteringen, weinig op de sanerende Rutte II, laat staan op de Rutte die eind jaren 80 voorzitter werd van liberale jongeren. Rutte past zich aan, gunt zijn coalitiepartners ook punten en bereikt uiteindelijk op die manier wat hij wil: het toppunt van de macht. 

Ruttes grootste talent als politicus is dat hij een raspoliticus is, gemaakt voor de job: conflictvermijdend, met een lach, schijnbaar zonder enige stress. Maar achter die goedgeluimde Rutte zit ook een keiharde werker, die leeft voor zijn job en alles tot in de puntjes voorbereidt. 

Uiteindelijk kan je natuurlijk ook maar premier blijven, als je verkiezingen blijft winnen. In dat laatste is Mark Rutte nu eenmaal erg goed, ook al ziet het er onderweg vaak niet goed uit, met slechte peilingen en morrende Nederlanders: Rutte I viel snel, Rutte II voerde een hard besparingsbeleid, Rutte III viel nog net voor de eindstreep over de toeslagenaffaire. Maar net voor de verkiezingen slaagt Rutte er altijd beter dan wie dan ook in de harten van de Nederlanders te veroveren.

Een van de belangrijkste troeven van Rutte, is de herkenbaarheid voor vele Nederlanders. Mark Rutte is de perfecte "doorsnee-Nederlander" van gedrag en gewoontes. Al is het maar omdat de premier door Den Haag naar kabinet, partij of ambtswoning rijdt per fiets, met een vriendelijk "hoi" hier, een vlotte "goeiedag" daar of een grapje links of rechts. 

Daarnaast is Rutte "zo gewoon mogelijk gebleven". Hij woont nog steeds in "zijn" Den Haag, nog steeds op de bovenverdieping van een huis waar hij al woonde voor hij premier was en is het niet met de fiets, dan rijdt hij nog altijd rond in zijn oude tweedehandse Saab. 

Bovendien is hij naast premier nog leerkracht maatschappijleer op een middelbare school in Den Haag. Een premier die er nog een "gewone job" erbij doet, moet vrij uniek zijn. "Streng en grappig", vinden zijn leerlingen docent Rutte. Hij is de man van pils en bitterballen. 

Het is die herkenbaarheid, ver van een ivoren toren, die Rutte uiteindelijk zege na zege bezorgt, naast een gebrek aan een echte sterke uitdager. Het maakt ook dat veel - heel veel - van de premier afglijdt. Het bezorgde hem de bijnaam "Teflon Mark", naar de kunststof met de zeer lage wrijvingscoëfficiënt. 

Dat hij vorig jaar na het volop losbarsten van het toeslagenschandaal, waarbij de Nederlandse overheid de zwaksten nog verder in de miserie geduwd heeft als gevolg van wantrouwen en vooroordelen, vlotjes opnieuw premier werd, is daar het ultieme bewijs van.

Toch hangt politiek overleven van meer af dan verkiezingen winnen of goede relaties onderhouden. Soms kom je gewoon in de problemen, door fouten die je zelf maakt of op zijn minst medeverantwoordelijk voor bent. Ook Rutte kwam vaak in het nauw. Opvallend daarbij is dat hij zich vaak redt met dezelfde zin of variaties daarop. "Ik kan het mij niet meer herinneren." Op moeilijke momenten lijkt het alsof Mark Rutte een groot probleem heeft met het onthouden van het verleden. Een op zijn minst vreemde afwijking is dat voor iemand van 55 met een diploma geschiedenis op zak.  

Minstens vijf keer wist de premier zich te redden met hetzelfde gebrek aan herinnering. De bonnetjesaffaire, de notities rond de dividendbelasting, maar evengoed ontvangen signalen over het toeslagenschandaal of een Nederlandse aanval op de Iraakse Hawija waarbij 70 burgerdoden vielen: het zei Rutte allemaal niets toen hij met zijn kennis over de affaires geconfronteerd werd. Telkens hing zijn overleven aan een zijden draadje, telkens kwam hij er mee weg. 

De laatste keer werd heel spannend. Tijdens de regeringsonderhandelingen vorig jaar werd een document gefotografeerd waarop stond "Omtzigt functie elders". Daarmee werd verwezen naar het beroemde CDA-kamerlid Pieter Omtzigt, die de regering geregeld het vuur aan de schenen gelegd had, onder meer in de toeslagenaffaire. 

Uit de nota bleek dat iemand gesuggereerd had een andere functie voor de "lastpost" te zoeken. Toen bleek dat die suggestie van de premier kwam - ondanks eerder ontkenningen - beriep hij zich voor de vijfde keer op het gebrek aan herinnering. Maar te midden van de regeringsonderhandelen leverde het hem de penibele situatie op, waarbij hij zowat alle steun bleek te verliezen en ook zijn potentiële toekomstige partners aandrongen op zijn aftreden als sterke man. 

Toch wist Rutte weken later weer drie partijen te overtuigen ook met hem als persoon door te gaan. Een "afkoelingsperiode" volstond om het CDA (vanaf dan zonder Omtzigt), D66 en Christen Unie opnieuw achter premier Rutte te scharen "na een goed gesprek en beloftes dat er een nieuwe stijl door Den Haag zou waaien".

Daarnaast is de premier krak in het creëren van zo weinig mogelijk potentiële herinnering: leden van de regering-Rutte wordt al jaren op het hart gedrukt zo weinig mogelijk met het parlement te delen, de zogenoemde "Rutte-doctrine". Ook dat zou veranderen onder Rutte IV, maar de sms-affaire van een paar maanden geleden lijkt alvast weinig hoop op verandering te bieden. 

Toen kwam aan het licht dat zo goed als alle sms'en die Rutte stuurde als premier verdwenen waren. Volgens Rutte omdat hij tot kort daarvoor een GSM-toestel had waarop hij maar 20 berichten kan bijhouden. Het stof ging vrij snel liggen, maar sms'en die niet meer bestaan, kunnen alvast ook nooit meer vragen oproepen. Een herinnering die echt gewist is, hoeft hij alvast niet meer te vergeten.

Hoe lang blijft Mark Rutte onze noorderburen nog leiden? Het is een vraag waar hij zelf "heeft leren mee leven", zei hij daar onlangs nog over. Deze regering blijft in theorie zitten tot 2025. Of Rutte dan nog eens de VVD-lijst zal trekken, is onduidelijk. De zaak-Omtzigt heeft toch wel wat sporen op het teflon rond Mark Rutte achtergelaten. 

Steeds vaker wordt de man zonder visie als symbool van een vorig decennium gezien. Ook binnen de eigen partij valt er al eens ongenoegen te horen, zoals onlangs op het partijcongres rond het stikstofbeleid van de regering: daar stemde een meerderheid van de leden regelrecht tegen het beleid van de regering. Het lijkt alsof de VVD zich opmaakt voor een volgend tijdvak, waarin de partij noodgedwongen op zoek zal moeten naar "een scherpere ideologie", na de pragmatische Rutte-jaren. De partij lijkt er klaar voor. Maar Rutte zelf laat niet in zijn kaarten kijken.

Rutte is bij de verkiezingen in 2025 58 jaar oud. Of hij andere plannen heeft buiten Nederland, weet eigenlijk ook enkel hijzelf. Hij is sinds het vertrek van Duits bondskanselier Angela Merkel, samen met de Hongaarse premier Viktor Orbán de langstzittende regeringsleider in Europa. Het bezorgt hem een zeker gezag en tonnen ervaring. 

Een stap naar een internationale carrière zou dan ook niemand vreemd lijken. Maar of Mark Rutte zijn fiets aan de haak hangt en een verhuisfirma naar zijn Haagse bovenverdieping laat komen om in Brussel, New York of waar dan ook aan een tweede politiek leven te beginnen: het zou voor het gewoontedier Rutte een grotere stap zijn dan de politieke logica doet vermoeden.