“Om 7 uur ’s ochtends was er een luide knal te horen”, vertelt de ­dame, duidelijk overstuur. “Hier recht voor de deur van onze flats. Drie auto’s zijn kapot.” Ze begint te huilen. Zelfs de inwoners van Saltivka, een van de meest belaagde wijken van Charkov, zijn nog altijd ondersteboven van het ­donderende geweld waarmee de Russen hun stad teisteren.

De motorkap van een wagen die voor de trieste flats geparkeerd stond, is weg. In de andere auto’s tonen de kleine gaatjes de restanten van een clusterbom. De procureur die na de ontploffing ter plekke is gegaan, is voorzichtig. Experts moeten bepalen of hier een clusterbom is gevallen, maar de vele kleine onderdelen van de clusterbom die hij al heeft bijeengeraapt, laten weinig aan de verbeelding over.

Hij neemt ons mee naar de kleuterschool, waar de ijzeren boord van de zandbak een zeef is geworden. Ook hier wijzen de kleine gaatjes op clustermunitie, die ruim honderd meter van de twee auto’s is neergekomen. “Een dode en een gewonde”, zegt de procureur, die alleen als Pavlov in de krant wil komen. “Godzijdank dat het nog vrij kalm was op straat.”

Dit is duidelijk een oorlogsmisdaad. Pavlov begint over artikel 438.2 van het strafwetboek, dat bepaalt dat aanslagen op civiele doelwitten oorlogsmisdaden zijn. “Als hier inderdaad een clusterbom is gevallen, dan hebben de Russen twee oorlogsmisdaden begaan.” Het gebruik van clustermunitie is door internationale verdragen verboden.

Fosforbommen

De procureur-generaal van Charkov, Oleksandr Filtsjakov, loopt sinds de Russische invasie in ­gevechtskledij. Hij is nauwelijks nog te herkennen van zijn keurige ­foto op Wikipedia, die in betere tijden is genomen. Een kaki pet diep over zijn ogen, groene kleding, een robuuste stap en korte, krachtdadige zinnen. Dit is een man die zijn handen vol heeft.

Hij heeft boven op zijn gewone taak als procureur-generaal de ­coördinatie van alle onderzoeken naar oorlogsmisdaden in de Charkov-regio gekregen. En dat zijn er bijzonder veel in zijn regio: de nachtelijke raketaanvallen op burgerdoelwitten, het gebruik van clustermunitie, indicaties dat er fosforbommen worden gedropt.

Zonder op zijn blad te kijken, somt Filtsjakov op: sinds de invasie zijn 981 burgers vermoord, onder wie 48 kinderen, 1.900 inwoners zijn gewond, en 7.000 woningen, 480 scholen en 123 ziekenhuizen zijn beschadigd. “Daarnaar zijn we intussen 3.100 misdaadonderzoeken opgestart. Veel te veel voor mijn team. Ik heb onvoldoende mensen en expertise om dit te behappen”, zegt hij.

Voor de invasie had hij zes teamleden die oorlogsmisdaden onderzochten. Nu heeft hij versterking gekregen van de geheime dienst en de nationale politie. Een ploeg uit Litouwen – een procureur, een politieman en vier onderzoekers – helpt mee de misdaden te registreren, binnenkort komt er nog een ploeg uit Polen. Maar het echte onderzoek moet door Oekraïense onderzoekers gebeuren, aangezien de daders voor Oekraïense rechtbanken berecht moeten worden. Toch kan de procureur buitenlandse hulp goed gebruiken. Hij is op zoek naar experts die kunnen helpen om de schade aan gebouwen in kaart te brengen.

Internationaal Strafhof

In het hele land zijn, volgens de procureur, negen mannen uit Rusland en uit de door de Russen ingepalmde gebieden Loehansk en Donetsk in beschuldiging gesteld. Drie van hen zijn al gestraft. Een 21-jarige soldaat is tot levenslang veroordeeld, omdat hij kort na de invasie in Tsjoepachivka een burger heeft neergeschoten. Twee ­andere militairen hebben elf jaar celstraf gekregen, omdat ze een school in de Charkov-regio kapot hebben geschoten. Die case heeft het team van Filtsjakov behandeld.

Onder de negen verdachten is een piloot die met een bom acht burgers heeft gedood. Hij is opgepakt, nadat Oekraïense troepen zijn vliegtuig hadden neergeschoten. “Hij heeft tijdens de ondervraging bekend en de analyse van het onderzoek van de bom bevestigde onze vermoedens”, verklaart Filtsjakov.

De oorlogsmisdaden in Oekraïne, waarvan Rusland beschuldigd wordt, trekken de aandacht van de internationale gemeenschap. Al op 2 maart kondigde het Internationaal Strafhof in Den Haag aan dat het zal onderzoeken of in Oekraïne oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid of genocide zijn begaan.

In juni kwam de procureur-generaal van het Internationaal Strafhof in Den Haag (ICC) naar Charkov om poolshoogte te nemen. “We moeten garanderen dat de hele wereld ziet dat oorlogsmisdaden vervolgd worden”, zei Karim Khan tijdens zijn bezoek.

Filtsjakov wil niet liever dan dat de verantwoordelijke leiders in Rusland voor het Strafhof in Den Haag zullen verschijnen. De procureur-generaal van Charkov tilt er niet zwaar aan dat Rusland het ICC niet erkent en dus nooit verdachten aan Den Haag zal uitleveren. “Rusland zal sowieso door de internationale gemeenschap moreel worden veroordeeld. Bovendien kunnen de verantwoordelijken voor de genocide, die Den Haag wil berechten, nergens naartoe. Zodra ze de Russische bodem verlaten en arriveren in een land dat het ICC wel erkent, worden ze overgeleverd. Ze zullen alleen in landen als Venezuela of China op bezoek kunnen gaan.”

Vrijwilligers met camera

Talloze vrijwilligersorganisaties proberen het onderzoek naar de oorlogsmisdaden te documenteren. Gewapend met een camera en een gsm bezoeken ze dorpen waar recent een raket is neergekomen. “Die beelden zetten we op een server, die ook openstaat voor de medewerkers van de geheime dienst SBU”, vertelt Oleksii Svid van de ngo Media Maidan Monitoring tijdens een bezoek aan Tsjoehoejiv, waar een raket het cultureel centrum in puin heeft gelegd. “Materiaal van de schade kan helpen om de case aan te vullen.”

In het oosten hebben de Russen een gebied dat 32 procent ­beslaat van de regio Charkov al maandenlang in handen. Het Oekraïense leger maakt zich klaar om de dorpen daar te heroveren. Filtsjakov vreest het ergste. “We weten uit de andere door Russen bezette gebieden dat er verschrikkelijke misdaden zijn begaan.”