Hoe Russen omgaan met de sancties: ‘Wij kunnen zonder westerse bedrijven’

Ongekende sancties die enorme gevolgen zouden hebben. Met die woorden probeerde de Amerikaanse president Joe Biden zijn Russische ambtgenoot Vladimir Poetin begin dit jaar ervan te weerhouden Oekraïne binnen te vallen. De waarschuwingen bleken aan dovemansoren gericht. Op 24 februari ontketende het Russische leger een ‘speciale militaire operatie’ in het buurland en vrijwel direct leidde dat tot de afkondiging van honderden sancties vanuit westerse landen met als doel de Russische economie en het Kremlin onder druk te zetten.

Ruim vijf maanden later proberen Russische bedrijven zich zo goed en kwaad als het gaat een weg te banen door het economische schemergebied vol strafmaatregelen en handelsbeperkingen waar Rusland zich momenteel in bevindt. Een vierluik over sectoren die problemen ondervinden door de sancties en hoe ze die het hoofd proberen te bieden.

Sector 1: modehuizen

Hoewel de bezoekers van het luxueuze warenhuis Goem aan het Rode Plein in Moskou altijd al meer van het kijken-kijken-niet-kopen-soort waren, hebben de shopfanaten die zich de exorbitante weelde in de boetieks van de westerse modemerken wel kunnen permitteren sinds kort een stuk minder keuze. Bij zeker een derde van de winkels in het uit glas, staal en marmer opgetrokken warenhuis hangt een keurig briefje achter de ruit. ‘Beste bezoekers. De winkel is gesloten vanwege technische problemen. Onze excuses voor het tijdelijke ongemak.’

Een bijna poëtische tekstverhandeling vol veralgemeniseringen en eufemismen. In werkelijkheid zijn de winkels van de westerse luxemerken namelijk al een paar maanden dicht en is er vooralsnog geen zicht op heropening. In navolging van talloze andere bedrijven besloten diverse modeketens zich eind februari terug te trekken van de Russische markt, nadat het Kremlin een ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne lanceerde. In de weken daarna kwam er een ware exodus van westerse bedrijven op gang, die zich in het Goem-warenhuis vertaalt door dichte deuren bij onder meer Prada, Dior, Louis Vuitton, Gucci, Cartier en Hermes.

Een fraai gezicht is het niet, vindt Natalja Borisov, manager van het Goem-winkelcentrum, die de recente leegloop van het negentiende-eeuwse warenhuis met lede ogen aanzag. Maar ze is nog altijd optimistisch. “Alle merken die zijn vertrokken, zeggen dat ze terugkomen en dat hoop ik ook van harte.” Al voegt de veertiger, die overduidelijk met meel in de mond moet praten, daar nog wel voorzichtig aan toe dat ze niet zeker weet of dat op korte termijn zal zijn. “In de huidige situatie valt niets meer met zekerheid te zeggen. Maar vooralsnog betalen alle ketens gewoon netjes de huur. Dat is een goed teken.”

Wel vindt ze het spijtig om te zien dat achter zoveel etalages het licht uit is, al verzekert ze dat de bezoekers van Goem niet klagen. “Mensen komen hier nog steeds naartoe om hun ogen uit te kijken naar alle pracht en praal.” In het winkelcentrum lopen inderdaad honderden dagjesmensen die langs de bloemenperkjes in de marmeren galerijen met stijgende verbazing de prijzen bestuderen in de etalages van de winkels die nog wel open zijn. Rondom de fontein in het midden van het warenhuis smikkelen ze van hun ijsjes en staan ze even stil om het glazen dak in zich op te nemen.

Zo ook Jelena Sergejevna, die hier met regelmaat komt. “Het is een fijne plek om rond te lopen”, vertelt ze terwijl ze uitpuft op een bankje. De Moskoviet weet maar al te goed waarom sommige winkels dicht zijn, al meent ze dat het niet de juiste beslissing is. “Zaken zijn zaken, wat heeft een bedrijf te maken met de speciale militaire operatie? Ze komen ongetwijfeld binnenkort terug, als de ergste storm is gaan liggen.” Die hoop deelt ze met manager Borisova. “Rusland is een te grote markt voor dit soort bedrijven en geld is geld.”

Sector 2: toerisme

De posters in het kantoor van Coraltravel aan de Tuinring in Moskou beloven de klanten van het reisbureau de wereld. Aan de muur in het vertrek hangen foto’s van resorts in Egypte en Turkije, tropische palmstranden op vrijwel onbewoonde eilanden in de Indische Oceaan, vergezichten boven op de bergen van de Kaukasus en romantische stedentrips naar Londen en Parijs. Al ligt dat laatste gezien de huidige situatie wel een stuk ingewikkelder, geeft manager Jeroslav Vronski direct toe.

“Onze zaken zijn behoorlijk veranderd sinds eind februari. Voorheen verkochten we zeker in aanloop naar de zomer veel reizen naar de Middellandse Zee. Bestemmingen als Italië, Spanje en Griekenland waren altijd populair.” Maar sinds Russische vliegtuigen vanwege sancties niet meer welkom zijn in het Europese luchtruim is het bepaald geen sinecure voor Russen om een vakantiebestemming in Europa te bereiken.

“De westerse sancties hebben een enorm effect op onze branche en de reismogelijkheden voor Russen. Wie wil, kan via Turkije nog naar Europa vliegen, maar het is handiger en goedkoper om dat soort reizen op eigen initiatief te boeken. Pakketreizen naar Europa bieden wij eigenlijk niet meer aan.”

Zorgen over de toekomst heeft Vronski hoe dan ook niet. “We heroriënteren ons nu op andere bestemmingen en de vraag naar vakanties neemt eigenlijk alleen maar toe. Met name Turkije, de Malediven en Egypte zijn erg in trek nu er geen directe vluchten naar Europa gaan. Mensen kopen massaal reizen naar resorts in Antalya, Hurghada en Sharm-el-Sheikh, dus we zitten deze zomer absoluut niet verlegen om werk.”

Wel verwacht Vronski later dit jaar meer problemen. “Juist in de winter gingen veel mensen altijd naar Europa, voor een lang weekend of een week. Dat wordt nu een probleem en een echt alternatief hebben we nog niet. Het ontbreekt ons vooralsnog aan goedkope winterbestemmingen, dus die zoeken we nog.”

Een van de alternatieven die Coraltravel voor de Europese stedentrips wil gaan aanbieden, zijn reizen binnen Rusland zelf, vertelt Vronski. “Dat is niet heel ingewikkeld, aangezien een reis in eigen land makkelijk is te organiseren. Bovendien heeft Rusland veel te bieden: van middeleeuwse steden tot ongerepte natuur.”

Wanneer zijn bedrijf weer reizen naar Europa kan aanbieden, durft de manager niet te zeggen. “Ik ga er niet van uit dat er op korte termijn iets verandert. Zelfs als de situatie in Oekraïne ten einde loopt, zal het vliegverbod niet meteen van tafel zijn.”

Sector 3: dierenspeciaalzaken

Irga Ravinovna herinnert zich nog goed hoe haar winkel er begin maart bij lag. “Alles van hier tot aan hier was helemaal leeg”, vertelt ze terwijl ze langs een acht meter lang schap in een dierenwinkel in het zuiden van Moskou loopt. “Mensen waren als de dood voor tekorten nadat het Westen sancties instelde en dus ging iedereen massaal hamsteren. Ook voor hun dieren. Er was niets meer: geen droogvoer, geen speeltjes, geen hypoallergeen voedsel, helemaal niets.”

Inmiddels zijn de schappen weer vol. Maar de zorgen van de manager van een van de vestigingen van dierenspeciaalzaakketen Bethowen zijn allerminst weg. “Wij zijn als bedrijf voor bepaalde producten grotendeels of geheel afhankelijk van leveranciers in het Westen. Nu die een voor een de Russische markt verlaten, komen wij zonder te zitten, omdat de voorraad opraakt.”

Met name aan speciale dieetvoeding voor dieren met gezondheidsproblemen, vaccins en medicinaal voedsel is steeds moeilijker te komen, vertelt Ravinovna. “Die categorie producten komt vrijwel uitsluitend uit het Westen en is daarom steeds minder verkrijgbaar.”

In haar winkel krijgt Ravinovna dan ook regelmatig bezorgde klanten over de vloer. “Laatst was er nog een vrouw die een hond heeft met diabetes. Toen ze hier kwam voor speciaal voer hadden we dat niet op voorraad. Ze schoot er acuut van in de stress, dat arme mens.”

Hoe Bethowen de tekorten in de toekomst aan denkt te vullen, weet Ravinovna overigens wel. “We zijn als keten op zoek naar nieuwe leveranciers. In het Westen zijn ze inmiddels zo russofoob dat niemand verwacht dat bedrijven daar hun export naar Rusland op korte termijn weer oppakken. Daarom zoeken we naar alternatieve leveranciers in bevriende landen.”

Ook de federale instantie die toezicht houdt op de import en goedkeuring van diergeneeskundige producten liet eerder al weten veel te verwachten van de zogeheten ‘importsubstitutie’. Landen als Argentinië, Brazilië, Korea, Servië en Thailand zouden volgens de overheidsinstelling het gat dat westerse leveranciers achterlaten kunnen vullen. Al weet Ravinovna dat het schakelen tussen leveranciers niet zo eenvoudig is als het lijkt. “Niet iedere leverancier is groot genoeg om het gat te vullen en er zitten ook logistieke uitdagingen aan vast, omdat de transportlijnen anders lopen.”

Desalniettemin maakt Ravinovna zich geen zorgen over nieuwe lege schappen in haar winkel. “Het is echt niet zo moeilijk om vervanging te vinden voor westerse bedrijven. Het is alleen wat meer gedoe en vergt heroriëntatie. Ik weet dat iedereen in het Westen het graag wil geloven, maar het is echt een misvatting dat we in Rusland niet zonder westerse bedrijven kunnen. Er zijn genoeg andere opties.”

Sector 4: auto-industrie

Er was veel opwinding in aanloop naar de presentatie van het nieuwste automodel van de Russische fabrikant Lada halverwege juni. Al had de heisa vooraf niet per se te maken met alle vernuftige technologie die de Lada Granta Classic aan boord heeft. Integendeel, het ging van tevoren juist over alle dingen die de auto níét heeft doordat onderdelen vanwege sancties niet leverbaar zijn. Geen airbags, geen ABS-remsysteem, geen gordelspanners die ervoor zorgen dat de veiligheidsriemen goed werken en geen navigatie.

Een maand voor de presentatie van het nieuwste Lada-model besloot de Moskouse gemeenteraad ook al de Renault-fabriek in de Russische hoofdstad over te kopen, nadat het Franse bedrijf besloot zich terug te trekken uit Rusland. In de fabriek in het oosten van de stad is autofabrikant Avtovaz daarom nu volop bezig de Moskvitsj nieuw leven in te blazen, een automerk uit de Sovjet-Unie dat jaren geleden al in onbruik raakte.

Het was voer voor ironie onder Russen die sinds het begin van de ‘speciale militaire operatie’ en de daaropvolgende sancties al menen dat Rusland langzaam terugkeert naar de tijden van isolatie onder de Sovjet-Unie. “Rusland heeft een tijdmachine uitgevonden”, grapte iemand op Twitter. “Ze kan het hele land door de tijd laten reizen, maar alleen terug naar de Sovjet-Unie.”

Vladimir Michailovitsj kan er wel om lachen. De vijftiger, die in het zuiden van Moskou enkele garages uitbaat, weet als geen ander dat de Russische auto-industrie in zwaar weer verkeert. “De prijzen voor auto-onderdelen zijn de afgelopen tijd met gemiddeld meer dan 30 procent gestegen. Of het nu bumpers, koplampen, deuren of velgen zijn, alles is duurder, als het überhaupt verkrijgbaar is. Dat baart de mensen vanzelfsprekend zorgen.”

Zelf merkt hij dan ook dat zijn klanten eerder naar zijn werkplaats komen dan ze normaal zouden doen. “Ze denken: nu kan het nog, want nu zijn er nog onderdelen.”

Hoe de auto-industrie in Rusland er weer bovenop moet komen, denkt Michailovitsj overigens wel te weten. “Gewoon onderdelen en westerse automerken uit landen importeren die nog wel zaken met ons willen doen, Kazachstan of China bijvoorbeeld. Parallelle import noemen ze dat toch? Daar zijn we goed in hier in Rusland.”

Of import uit derde landen om sancties te ontwijken inderdaad de oplossing is voor de noodlijdende Russische auto-industrie is nog even afwachten, maar dat er iets moet gebeuren staat buiten kijf. De productie van auto’s in Rusland kelderde de afgelopen tijd als nooit tevoren. Rolden er in januari dit jaar bijvoorbeeld nog 95.000 auto’s van de band, in mei waren dat er maar 3.700, een krimp van grofweg 96 procent.

Het was voor president Poetin reden genoeg om de regering vorige maand op te dragen een nieuwe strategie te bedenken om de afhankelijkheid van buitenlandse technologie in de autosector terug te dringen en ‘wereldwijde concurrentiekracht te garanderen’. Wederom moet Michailovitsj grinniken. “De president kan van alles willen, maar we hebben die westerse onderdelen gewoon nodig. Anders rijden we hier binnenkort allemaal in oude Sovjet-barrels met houten wielen.”