Stadsmunt of controlemechanisme? Niet iedereen blij met Sint-Niklase ‘Sengzen’

“Alles oké? Beetje doef buiten, niet?” Sint-Niklazenaar Marc Verbruggen stapt zijn vertrouwde delicatessewinkel binnen. Zoals elke maand koopt hij er dezelfde producten: Italiaanse gemalen koffiebonen en rozebottel- en kamillethee. Na de betaling haalt hij een app boven. “Hop, weer wat Sengzen gespaard”, klinkt het enthousiast. 

‘Sengzen’ is een stadsmunt die je kunt verdienen door te kopen bij Sint-Niklase handelaars of door deel te nemen aan acties die de stad organiseert: participatietrajecten, fietsgravering, boomverdeelacties... Sengzen kun je weer besteden bij diezelfde handelaars of inruilen voor stadsvoordelen, zoals museumbons, zwembeurten of parkeertijd. Naast Sint-Niklaas introduceerde ook Antwerpen dit jaar een stadsmunt: UCoin. Ook in Aalst klinkt de roep om een eigen munt. 

Het systeem is niet nieuw. In Gent werd twaalf jaar geleden al de Torekes ingevoerd, de munt van de Rabotwijk. De bedoeling is helder: de lokale middenstand een duw in de rug geven na de slepende coronacrisis. Een lovenswaardig initiatief, maar daar is niet iedereen het mee eens. De Schotse twitteraar James Melville, een bekende coronascepticus met bijna 300.000 volgers, deelde op Twitter een screenshot van een nieuwsartikel over de Sint-Niklase stadsmunt. Volgens Melville heeft de munt veel weg van een sociaalkredietsysteem waarbij inwoners een digitale puntenscore opbouwen die gekoppeld is aan privileges en bestraffingen. 

Het feit dat ‘Sengzen’, Sint-Niklaas dialect voor ‘centen’, verdacht veel lijkt op de Chinese stad ‘Shenzhen’ maakt de verwarring voor sommigen compleet. Op sociale media kwam ook al kritiek over proefprojecten in Bologna en Rome, waar burgers die bijvoorbeeld hun afval sorteren, beloond worden met waardebonnen. Volgens critici zijn dergelijke initiatieven overgewaaid vanuit China.

Die vergelijking staat op losse schroeven. In de eerste plaats omdat China een controlesysteem uitbouwt, geen beloningssysteem. China perkt de vrijheid van zijn inwoners in, legt media- en internetcensuur op en heeft een wijdverspreid netwerk van openbare bewakingscamera’s. 

Maar het sociaalkredietsysteem waar Melville naar verwijst, heeft daar in se weinig mee te maken. Dat systeem moest er in de eerste plaats komen om de betrouwbaarheid van bedrijven en niet van individuen te staven, en volgens de Duitse denktank Merics is dat nog steeds het geval. 

In realiteit is het een gefragmenteerd samenraapsel van nationale zwarte lijsten en lokale initiatieven. Het Chinese ‘sociaalkredietsysteem’ is in het geval van Melville een verzamelterm geworden voor alles wat het Westen associeert met de Chinese controlestaat.

Ludieke marketing

Er is alleszins meer nodig dan een vrijblijvende stadsmunt om naar een controlestaat te evolueren, maar je kunt je wel afvragen of het de taak van een overheid is om haar inwoners te ‘nudgen’: hun gedrag in een bepaalde richting te sturen via deugpunten. 

“Een stadsbestuur stuurt zo onbewust het gedrag van inwoners en zal er misschien voor zorgen dat ze iets kopen wat ze normaal gezien niet zouden kopen”, legt professor Koen Ponnet (UGent) uit, die onderzoek doet naar de invloed van media en technologie op ons gedrag. “Maar waarom ervan weglopen? Van steden die leeglopen, wordt niemand beter. Zolang een stadsbestuur zich met de stadsmunt niet verrijkt, zie ik het probleem niet. Je mag het ook niet overroepen. Een stad zet zichzelf ermee in de kijker, net als die ‘negenduust’-T-shirts van Gent. Het is louter een ludiek stukje marketing.”

In Sint-Niklaas maken zo’n 3.000 gebruikers en 125 handelaars gebruik van Sengzen. “Met de stadsmunt belonen we onze inwoners, dat klopt. Maar dat deden we vroeger ook al met een fysieke spaarkaart”, vertelt Ine Somers (Open Vld), schepen voor Digitalisering en Stadspromotie. “Voor ons is dit gewoon een fijne manier om de stad in de kijker te zetten. We denken erover na om de geboortepremie om te zetten in Sengzen, maar we zullen bijvoorbeeld nooit de lonen van onze ambtenaren uitbetalen in Sengzen, mocht iemand zich daar zorgen over maken.” 

Toegewijde Sengzen-gebruiker Marc laat de kritiek alleszins niet aan zijn hart komen. “Ik maak er een sport van om mijn voordeel te doen met spaaracties. Veel kleintjes maken een verschil, zeker in deze dure tijden.”