‘Deja View’: de illegale plagiaatfilm floreert en Hollywood doet er niets tegen

“Waarom is er wel een Captain America, maar geen Captain Armenië?”, vroeg filmmaker Sarik Andreasyan zich af. Hij had gezien hoe kinderen in de buurt dol waren op Amerikaanse superheldenfilms en die specifieke beeldtaal perfect begrepen. Werd het niet eens tijd voor een Armeens-Russische versie? Hij pakte de dvd van de Amerikaanse ensemble-actiefilm The Avengers (2012) er nog eens bij en sloeg aan het fantaseren over een Russisch militair programma: Patriot. Dat produceerde vier strijders met bovenmenselijke krachten, een team ooit opgezet als geheim wapen tijdens de Koude Oorlog.

In de basisopstelling: Ler, die telekinetische kunsten uithaalt; Khan, een ninja die sneller schermt dan het geluid; Arsus, die tijdens knokpartijen verandert van mens in beer, en Ksenia – zij wordt op kritieke momenten onzichtbaar.

Klinkt goed, dacht Sarik Andreasyan en hij belde zijn broer Gevond, de filmproducent. Of hij eens wilde meedenken? Van dat fantaseren kwam een script en van het script kwam een film: Zashchitniki – De hoeders. De hoeders moeten het opnemen tegen de gek geworden wetenschapper August Kuratov die uit is op werelddominantie. En daar hoort veel spektakel bij, zo verklapt de trailer die onder de Engelse titel Guardians op internet is te zien.

Na een uitgekiende promotiecampagne ging de film met een budget van 320 miljoen roebel (5,4 miljoen euro) groots in première op 23 februari 2017, de nationale feestdag voor de ‘Verdedigers van het Vaderland’. De eerste week kwam het nieuwsgierige publiek nog wel kijken, maar in de tweede week daalden de aantallen met 90 procent.

Zo werd De hoeders de grootste flop uit de Armeens-Russische filmgeschiedenis. De recensies waren rampzalig, de sequel werd afgelast en rechtszaken vol gehakketak volgden. Wat de makers niet hadden begrepen, is dat Amerikaanse superheldenfilms putten uit een reservoir aan verhalen die gedurende decennia door striptekenaars zijn bedacht en zo een stevig fundament onder het genre leggen. Een curiosum blijft De hoeders natuurlijk wel. Sterker: het is onversneden cult.

Deze kennis danken we aan het speurwerk van de Amerikaanse filmhistoricus Ed Glaser. Op YouTube heeft hij een eigen kanaal, Deja View,  waarin hij achtergronden schetst van illegale remakes die Hollywood-blockbusters als voorbeeld nemen. Die verhalen zijn nu gebundeld in het boek How the World Remade Hollywood – Global Interpretations of 65 Iconic Films.

Voor de plaatjes hoef je het niet te doen. De uitgave is net zo low budget als de films die erin worden besproken, met posters en filmbeelden in flets zwart-wit. Maar de historische context is fascinerend, en helemaal als je er de trailers van de betreffende films bij opzoekt – je valt van de ene verbazing in de andere.

Zie: de ‘Turkse Star Wars’ uit 1982: Dünyayi Kurtaran Adam, ofwel De man die de wereld redde. Regisseur Çetin Inanç had in de jaren zestig, zeventig met honderden titels naam gemaakt als de sultan van de turksploitation – in hooguit tien dagen gedraaide lowbudgetfilms, inclusief erotica, toen hij in 1980 werd getroffen door The Empire Strikes Back, destijds deel 2 van de Star Wars-franchise. Zoiets wilde hij ook, maar geld voor special effects had hij niet.

Dus zette hij zijn ster Cüneyt Arkin – in heel Turkije bekend als vechtsportkampioen – met een ruimtepak aan in een cockpit voor een filmscherm waarop hij sequenties uit Star Wars projecteerde. Special effects? Daar heb je je special effects! De muziek leende hij van Raiders of the Lost Ark, Ben-Hur, Moonraker, Flash Gordon, Battlestar Galactica, Planet of the Apes, Silent Running en Johann Sebastian Bach.

“Ja hoor eens … overmacht”, antwoordde regisseur Inanç later desgevraagd over dit sterke staaltje plagiaat in het kwadraat. We moesten begrijpen: in 1980 greep de tweede militaire coup in Turkije plaats en niets kwam nog langs de censuur, behalve sciencefiction. Dus maakte hij dat maar. Bovendien had de regisseur heus wel wat eigen ruimteschepen laten bouwen. Maar The Force was gewoon niet met hem. Tijdens een zware onweersbui gingen ze in vlammen op, en toen ging hij noodgedwongen shoppen bij Star Wars.

Dat bleef niet onopgemerkt. Uit liefde voor zoveel wansmaak leverde Ed Glasers productiebedrijf Neon Harbor Entertainment uit Champaign, Illinois in 2016 een met zorg gerestaureerde kopie af die sindsdien met veel succes op campavondjes wordt vertoond als “de slechtste film ooit gemaakt”.

Ook een soort erkenning.

Maar hoe zit het met dat plagiaat? Waarom laat Hollywood, waar alles draait om geld, die remakesploitation films, zoals ze zijn gaan heten, ongemoeid? Ed Glaser weet het antwoord: het loont niet. “De advocatenkosten zijn hoger dan de opbrengst. Het heeft geen zin een filmmaker te vervolgen die voor een habbekrats aan Turkse lira's zijn eigen Star Wars in elkaar flanst.”

Liefhebbers van übercamp doen er hun voordeel mee. Want zo mag je de Mexicaanse Batwoman (1968) wel noemen. Of Tarzan in Istanbul (1952), de Indonesische Rambo (1986), de Indiase Harry Potter (2014; in 3D!), Purple Rain uit Niger (2015), de Nigeriaanse Titanic (2003), of de Hong Kong RoboCop remake: Robo Vampire (1988).

Hollywood zelf mag trouwens ook graag uit de wereldcinema lenen. Alleen al het halve oeuvre van Quentin Tarantino bestaat uit bewerkingen van Japanse samoeraifilms of Italiaanse cult classics. Mét bronvermelding, dat is het verschil.