In Afrika moet Amerikaans minister én topdiplomaat Blinken op eieren lopen: waarom zijn rondreis zo spannend is

Een foto van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken en zijn Zuid-Afrikaanse ambtsgenoot Naledi Pandor onthult veel over dit bezoek. Blinken kijkt Pandor haast smekend aan, zijn vingertoppen tegen elkaar, terwijl zij glimlachend en onverstoorbaar notities neemt. Blinken is een topdiplomaat, maar hier is het op eieren lopen. De boodschap dat de Verenigde Staten na het Trumptijdperk helemaal terug zijn en klaar voor nieuwe handelsrelaties wordt alvast in Zuid-Afrika op scepsis onthaald. 

"Oude wijn in nieuwe zakken", zo omschrijft professor David Monyae van de Universiteit van Johannesburg de nieuwe Amerikaanse strategie. Voorgangers van de huidige Amerikaanse president Joe Biden hadden al ronkende namen voor hun initiatieven om hun banden met Afrika aan te halen: de "African Growth and Opportunity Act" uit 2000, president Obama's "Doing Business in Africa" en "Trade Africa" en daarna president Trumps "Prosper Africa". Maar de realiteit is dat de VS dan nog wel de grootste donor zijn van ontwikkelingshulp aan Afrika, op het vlak van handelsrelaties staan ze al tien jaar mijlenver achter China. Vorig jaar piekte die handel tot meer dan 250 miljard dollar, die met de VS bedroeg 64 miljard dollar. 

Bij zijn eerste bezoek aan Afrika, wou de kersverse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken eind vorig jaar de schade gaan beperken. Zijn Democratische president Biden ging opnieuw de Afrikaanse landen omarmen als partners in de strijd tegen de klimaatopwarming, de voedselschaarste en de pandemieën. Zeer actuele thema's die een dringende oplossing vergen. Op zijn tweede reis gaat Blinken verder op dat pad. Zo hield hij in Pretoria een "strategische dialoog" met zijn ambtsgenoot Naledi Pandor en beloofde hij haar steun voor de aanpak van die wereldproblemen die Afrika meer treffen dan de meeste andere werelddelen.

Maar de tijd dringt, want niet alleen de groeiende invloed van China is een kopzorg voor de Amerikaanse regering. Ook Rusland is aan een inhaalbeweging bezig en de oorlog in Oekraïne heeft de verhoudingen alleen nog maar scherper gesteld. Toen de VN-Veiligheidsraad na de inval van Rusland in februari stemde over een veroordeling van die invasie, onthielden 17 Afrikaanse landen zich. Dat was meer dan de helft van alle onthoudingen. Het lijkt sindsdien alsof de Koude Oorlog terug is van nooit weggeweest in Afrika en alsof de oude vriendschapsverdragen tussen Maputo en Moskou en tussen Kinshasa en Washington van onder het stof zijn gehaald. Al ging het bij sommige landen zoals Zuid-Afrika vooral om hun soevereiniteit: "Wij hebben de oorlog in Oekraïne nooit gewild en wij willen niet in een rol geduwd worden als bondgenoot of als vijand", zei Naledi Pandor. 

De wereldleiders liepen elkaar de voorbije maanden voor de voeten bij verschillende Afrikaanse leiders om die verhoudingen te gaan bestendigen of bij te stellen. De Franse president Macron, de Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov, de Chinese Afrikagezant Xu en een hele rist diplomaten zakten af naar Afrikaanse landen. Nu is het dus de beurt aan de Amerikaanse minister Blinken. Opvallend, hij leek gisteravond de boodschap van zijn ambtsgenoot over soevereiniteit te hebben begrepen. Tijdens een toespraak aan de Universiteit van Pretoria zei Blinken dat Afrikaanse landen te lang zijn geïnstrumentaliseerd door de grootmachten: "De Verenigde Staten zullen Afrika geen keuzes opleggen en ook anderen mogen dat niet. Het recht om te kiezen hoort alleen toe aan de Afrikanen zelf. "

De pandemie, de oorlog in Oekraïne en de groeiende wereldwijde spanningen hebben ook de strijd om de grondstoffen aangewakkerd. Ook daar wordt met argusogen naar de bodemschatten van sommige Afrikaanse landen gekeken. Olie, gas, kobalt, koper, bauxiet,... Ze zijn allemaal schaars en zeer gegeerd. 

Het is dan ook interessant om te volgen hoe Blinkens tweede etappe van de reis zal verlopen. Dan doet hij de buurlanden Congo en Rwanda aan. Ook daar is de Amerikaanse diplomatie al jarenlang aan een jojo-beweging bezig. De vorige Congolese president Joseph Kabila was niet de beste vriend was van de Amerikanen, omwille van zijn repressieve beleid maar nog meer omdat Kabila grote mijncontracten afsloot met China voor grondstoffen als koper en kobalt. Met huidig president Félix Tshisekedi is de jojo weer naar omhoog gegaan. De Amerikaanse ambassadeur - nu sinds kort gezant voor de Hoorn van Afrika - Mike Hammer heeft zich de voorbije maanden laten opmerken met tweets over vergaderingen en etentjes met Congolese beleidsmakers en burgerrechtenactivisten. Dat alles wellicht met de bedoeling om extra goodwill te creëren en het pad te effenen voor de vernieuwde samenwerking. 

Maar Congo is nog lang niet stabiel, integendeel, en er komen nieuwe verkiezingen aan. Mensenrechtengroeperingen die ook al tijdens het tijdperk Kabila van zich lieten horen, willen dat Blinken uit zijn schulp kruipt, aandringt op eerlijke verkiezingen en durft praten over de aanhoudende onveiligheid, corruptie en repressie. 

De Verenigde Staten zijn altijd een goede bondgenoot geweest van Rwanda. Maar de tijd van het schuldbewuste buigen voor president Paul Kagame lijkt voorbij. De Verenigde Staten kunnen niet meer wegkijken van rapporten over de Rwandese inmenging in Oost-Congo. Van de week nog lekte een VN-rapport over de steun van Rwanda aan de M23-rebellen die in Oost-Congo tien jaar na hun eerste offensief opnieuw de regio in vuur en vlam (helpen) zetten. Amerikaanse mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch eist van minister Blinken dat hij, net als president Obama destijds, daar de Rwandese president op aanspreekt. 

Tenslotte is het uitkijken of de Amerikaanse minister ook de gevoelige zaak Paul Rusesabagina zal aankaarten. De man, bekend van de film Hotel Rwanda, had een vaste verblijfplaats in de VS en is opgesloten voor terrorisme na een omstreden arrestatie en proces. Alles hangt af van wat Blinken in Rwanda precies wil bereiken en welke diplomatieke middelen hij daarvoor uit de kast haalt. Een spannende reis, zelfs voor Antony Blinken, een van de meest vermaarde topdiplomaten van de wereld.