De laatste dagen van president Trump en de ‘zeer geheime’ documenten die hij liet verschepen naar Florida

Vier dagen voor het einde van het presidentschap van Trump keek een Witte Huis-medewerker het Oval Office binnen. Hij zag tot zijn schrik, maar niet echt tot zijn verrassing, dat alle persoonlijke foto’s van de president nog steeds waren opgesteld op zijn bureau alsof er niets was veranderd. Het stond nu vast dat de laatste uren een hectische spurt zouden worden die de voorgaande vier jaar weerspiegelde.

Dozen waren aangevoerd om de inhoud van de bureaus in te pakken die werden gebruikt door de assistenten van president Donald Trump. Maar de documenten lagen door elkaar en de dozen bleven bijna leeg. De tafel in Trumps privé-eetkamer naast het Oval Office lag vol met stapels papieren, zoals dat zijn hele ambtstermijn het geval was geweest.

Boven in de residentie van het Witte Huis waren er echter een paar signalen dat Trump zich eindelijk had gerealiseerd dat zijn tijd erop zat. Papieren die hij in de laatste maanden van zijn ambtstermijn had verzameld, waren in een 24-tal dozen gestopt in plaats van naar het Nationaal Archief gestuurd. Medewerkers hadden in die laatste weken zelfs brieven van de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un teruggehaald en aan Trump gegeven, zo meldden bronnen The New York Times.

Waar al dat materiaal is terechtgekomen, is niet duidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat Trumps lukrake omgang met overheidsdocumenten – een chronisch probleem – bijdroeg aan de chaos die hij creëerde nadat hij weigerde zijn verlies in november 2020 te accepteren, een menigte op het Congres losliet en de weg vrijmaakte voor zijn tweede impeachment. Zijn onwil om de macht los te laten, waaronder de weigering om overheidsdocumenten terug te geven die hij tijdens zijn ambtstermijn had verzameld, heeft geleid tot een potentieel schadelijke, en volledig vermijdbare, juridische strijd die de voormalige president en sommige van zijn medewerkers dreigt te overspoelen.

De raadkamer van het Witte Huis had Mark Meadows, de laatste stafchef van Trump, verteld dat de dozen met materiaal moesten worden overgedragen aan de archieven. Toch werden ten minste enkele van die dozen, waaronder die met de brieven van Kim Jong-un en enkele documenten die als ‘zeer geheim’ waren bestempeld, naar Florida verscheept. Daar werden ze de afgelopen negentien maanden, volgens verschillende personen die van de gebeurtenissen op de hoogte waren, opgeslagen op verschillende plaatsen in Mar-a-Lago – de club, het huis én het kantoor van Trump.

Die handelingen, alsook de langdurige weigering van Trump om de documenten in Florida terug te geven aan de Nationale Archieven, waren voor het ministerie van Justitie aanleiding om de zaak begin dit jaar te herzien. Deze maand kregen aanklagers een huiszoekingsbevel om Mar-a-Lago te doorzoeken naar overgebleven materiaal, waaronder materiaal dat verband houdt met gevoelige zaken op het gebied van de nationale veiligheid. Het onderzoek breidt uit, nu aanklagers kijken naar mogelijk ernstige schendingen van de spionagewet en obstructie van de rechtsgang.

Een woordvoerder van Trump heeft niet gereageerd op ons verzoek om commentaar. Trump heeft de FBI-huiszoeking van Mar-a-Lago afgedaan als een ‘heksenjacht’. Een advocaat van Meadows weigerde te reageren.

‘Geen gewone regering’

In zijn laatste toespraak als president verklaarde Trump: “We waren geen gewone regering.” Zijn verklaring was helemaal juist. Vanaf de eerste uren had Trump altijd een eigen kijk op het presidentschap gehad, waarbij hij overheidsdocumenten en andere eigendommen – zelfs zijn personeel – als zijn eigen persoonlijke bezittingen beschreef. ‘Ze zijn van mij’ is hoe hij het vaak uitdrukte, zeiden vroegere medewerkers.

Maar dat was niet het geval. Volgens de Presidential Records Act, de wet die de behandeling van documenten in het Oval Office strikt regelt, is elk document eigendom van de belastingbetaler. Of het nu gaat om briefings over de nationale veiligheid, om stapels niet-geclassificeerde documenten die automatisch naar een beveiligde server in Pennsylvania werden geüpload, of om aantekeningen die Trump routinematig verscheurde of door het toilet spoelde: alles was eigendom van de overheid en moest worden beoordeeld en, in de meeste gevallen, worden overgedragen aan het Nationaal Archief.

De advocaten en medewerkers van Trump waren goed op de hoogte van deze wetgeving, ook al lapte Trump die routineus aan zijn laars. Donald McGahn, de eerste raadsman van Trump in het Witte Huis, stelde een protocol op voor de juiste behandeling van documenten en gaf presentaties over de wet aan personeelsleden, aldus voormalige functionarissen. Na de presidentsverkiezingen van 2020 voerden ambtenaren van het Witte Huis gesprekken over het feit dat iemand de documenten moest terughalen die Trump gedurende vele maanden in de residentie had verzameld, zo stellen voormalige ambtenaren.

Tegen het einde van de ambtsperiode waren de raadsman van het Witte Huis, Pat Cipollone, en zijn adjunct, Patrick Philbin, zich er volgens intimi terdege van bewust dat Trumps omgang met documenten een potentieel probleem was.

Maar het is onduidelijk hoeveel bandbreedte beide mannen hadden om met de kwestie om te gaan. Trump had volgens bronnen na de verkiezingen een conflict met Cipollone en haalde vaak uit naar de advocaat omdat hij bezwaar had gemaakt tegen zijn pogingen om de overwinning van Joe Biden te ondermijnen.

De wanorde werd nog verergerd door de afwezigheid van Derek Lyons, de stafsecretaris van het Witte Huis. Lyons was verantwoordelijk voor het papierwerk, maar was op 18 december 2020 afgetreden. Daardoor werd Meadows, een voormalig lid van het Huis zonder noemenswaardige leidinggevende ervaring voordat hij bij Trumps staf kwam, verantwoordelijk voor het toezicht op een transitieproces waar de president geen deel van wilde uitmaken.

Meadows’ directe voorgangers in die rol – de laatste stafchef van president Barack Obama, Denis McDonough, en de laatste stafchef van president George W. Bush, Joshua Bolten – hadden teams opgezet om de kantoren van de West Wing te ontdoen van alles wat tot de archieven behoorde en maakten van de juiste omgang met overheidsdocumenten een prioriteit.

Het is onduidelijk of Meadows dezelfde maatregelen heeft genomen, zeiden voormalige medewerkers. Maar in de laatste weken van de administratie e-mailde het Witte Huis alle kantoren gedetailleerde instructies over het terugsturen van documenten en het opruimen van hun ruimtes. Meadows volgde die notities op en moedigde medewerkers aan zich eraan te houden, volgens een persoon die vertrouwd is met die gesprekken.

Volgens twee bronnen verzekerde Meadows de stafleden van het Witte Huis ook dat hij met Trump zou praten over het veiligstellen van documenten, inclusief de documenten die in de residentie waren verstopt. Het is niet zeker of Meadows deze beloften nakwam. Begin 2021, nadat Trump het Witte Huis had verlaten, realiseerden ambtenaren van de archieven zich dat belangrijk materiaal ontbrak.

Ze legden contact met onder andere Scott Gast, die onder Trump advocaat was geweest in het kantoor van de raadsman van het Witte Huis, en Philbin. De twee mannen waren, samen met Meadows en vier andere Trump-functionarissen, door Trump op zijn laatste volledige ambtsdag aangesteld om met het Nationaal Archief samen te werken.

De archivarissen drongen er met name op aan de ontbrekende correspondentie van de Noord-Koreaanse leider en een brief die door Obama op de ‘Resolute Desk’ voor Trump was achtergelaten, beide van groot historisch belang, terug te krijgen.

Archiefambtenaren vroegen Gast en Philbin ook naar de ongeveer twee dozijn dozen die in de residentie waren geweest tijdens de laatste dagen van de regering-Trump. Philbin antwoordde dat hij er alles aan zou doen om ze in handen van de archieven te krijgen en contacteerde Meadows, die zou hebben gezegd dat hij zou helpen.

Maar ambtenaren van het archief kregen niet wat ze wilden. Daar kwam pas verandering in toen ze in januari naar Mar-a-Lago reisden en vijftien dozen met materiaal ophaalden. Vervolgens vertelden de ambtenaren het team van Trump dat ze socialemediadocumenten hadden geïdentificeerd die niet waren bewaard. Ook hadden ze vernomen dat personeelsleden van het Witte Huis officiële berichten die ze met persoonlijke accounts hadden uitgewisseld niet hadden bewaard.

Zij verwezen de zaak door naar het ministerie van Justitie. In het voorjaar werden Philbin en Gast door de FBI ondervraagd over de dozen. Ook Cipollone werd op een bepaald moment ondervraagd. Er werd een onderzoeksjury gevormd.

In juni ondertekende een van Trumps advocaten een verklaring waarin hij beweerde dat alle relevante geclassificeerde documenten uit de opgevraagde dozen – tegen die tijd waren ze opgeslagen in een kelderruimte in Mar-a-Lago – waren teruggegeven. Het ministerie van Justitie zou later een gedetailleerde verklaring indienen bij een federale rechter in Florida. Daarin werd onthuld dat het ministerie dacht dat er mogelijk misdaden waren gepleegd, wat de huiszoeking op 8 augustus bespoedigde.

FBI

Een van de weinige echte discussies over overheidsdocumenten in de laatste dagen van de regering-Trump richtte zich op Crossfire Hurricane, het FBI-onderzoek naar de vraag of de Trump-campagne met Russische functionarissen had samengespannen. Hoewel dat onderzoek, dat in 2016 begon, Trump uiteindelijk niet van crimineel gedrag beschuldigde, bleef hij er gedurende zijn hele ambtstermijn door geobsedeerd.

In de laatste weken van Trumps ambtstermijn probeerde Meadows, met de zegen van de president, een map met Crossfire Hurricane-materiaal gedeclassificeerd te krijgen. Die map bevatte niet-vrijgegeven informatie over het onderzoek van de FBI en sms-berichten tussen twee voormalige topmedewerkers van de FBI, Peter Strzok en Lisa Page, die tijdens de verkiezingen van 2016 in privégesprekken scherpe kritiek hadden geuit op Trump.

De FBI vreesde volgens bronnen dat het vrijgeven van meer informatie het bureau in gevaar zou kunnen brengen. Meadows wees die argumenten van de hand en zei dat Trump de informatie wilde declassificeren en verspreiden.

Drie dagen voor het einde van Trumps ambtstermijn bereikten het Witte Huis en de FBI overeenstemming over een paar aanpassingen, waarna de president de rest van de map vrijgaf. Meadows zou van plan zijn geweest om de map aan tenminste één conservatieve journalist te geven. Maar hij veranderde van koers nadat ambtenaren van het ministerie van Justitie hem erop wezen dat het verspreiden van de berichten tussen Strzok en Page in strijd zou kunnen zijn met de privacywetgeving.

Geen van deze documenten, of ander materiaal met betrekking tot het Rusland-onderzoek, zouden volgens bronnen behoren tot de documentatie die door de FBI werd teruggevonden tijdens de huiszoeking van Mar-a-Lago.

Een brief voor Biden

Als Trump of Meadows een voorbeeld nodig hadden van hoe je met overheidsdocumenten omgaat, hoefden ze niet verder te kijken dan het kantoor van vicepresident Mike Pence.

Twee van zijn medewerkers – Marc Short, zijn stafchef, en Greg Jacob, zijn raadsman – hielden toezicht op het indexeren en inpakken van al zijn documenten, zo stellen drie voormalige medewerkers. Hun doel? Ervoor zorgen dat Pence zijn ambt verliet zonder een enkel papier dat niet van hem was, zei een van de medewerkers.

Dat was in lijn met hoe de regering-Obama het, onder toezicht van Dana Remus, had aangepakt. Zij keerde op de dag van Bidens inhuldiging om 10 uur ’s ochtends terug naar het Witte Huis om Cipollone te ontmoeten in haar nieuwe hoedanigheid als de raadsvrouw van de nieuwe president.

De ontmoeting was kort en zou de toon zetten voor verschillende vriendschappelijke gesprekken tussen de twee advocaten.

Die middag kwam Biden aan in het Oval Office. In een lade trof hij een brief van Trump aan. Het waren twee pagina’s gevuld met het kenmerkende handschrift van Trump, zo zegt een medewerker die toekeek hoe Biden de brief las. De nieuwe president zei dat Trump daarin hoffelijker was dan hij had verwacht.

Juist die brief zal ooit een van de eerste stukken van Biden zijn die aan de archieven zullen moeten worden overgedragen.

© The New York Times