Lage cortisol, uitgeputte afweercellen: long covid geeft stilaan meer geheimen prijs

Sommige mensen blijven nog zeer lang na een coronabesmetting last hebben van gezondheidsproblemen. De klachten zijn talrijk en zeer divers, denk aan pijn op de borst, benauwdheid, verlies van reuk en smaak, fysieke vermoeidheid, vergetelheid ("brain fog") of concentratieproblemen. Dat fenomeen zijn we "long covid" gaan noemen, en het komt vaker voor dan we denken. Begin deze maand verschenen de resultaten van een grootschalig onderzoek uit Nederland in het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet. Daaruit bleek dat tot een op de acht mensen die besmet raken met het coronavirus, er langdurige klachten aan overhoudt.

Over de oorzaak of oorzaken van long covid, laat staan over een behandeling, is nog maar weinig bekend. Maar stilaan ontwarren wetenschappers meer en meer knopen die een nieuw licht kunnen werpen. Onlangs verscheen een Amerikaanse studie die belangrijke inzichten verschaft in wat er aan de hand is in het lichaam van patiënten met long covid. In "Distinguishing features of Long COVID identified through immune profiling" toont een team wetenschappers van de Yale School of Medicine aan dat zij onder meer een lager gehalte aan het stresshormoon cortisol en veel uitgeputte T-cellen hebben.

Belangrijk om te weten is dat de studie gepubliceerd werd op een zogenoemde preprintserver. Dat betekent dat andere, onafhankelijke wetenschappers het onderzoek nog niet hebben beoordeeld. Er kunnen dus nog opmerkingen, aanvullingen of correcties nodig zijn. De resultaten van het onderzoek mogen bijgevolg nog niet gebruikt worden als officiële richtlijn in de klinische praktijk.

Een team wetenschappers onder leiding van immunoloog Akiko Iwasaki en neurofysioloog (onderzoeker van het zenuwstelsel, red) David Putrino onderzocht allerlei aspecten van het immuunsysteem bij mensen met symptomen van long covid, mensen die goed hersteld waren van covid, en mensen die nooit covid hebben gehad.

De mensen met symptomen van long covid vertoonden gemiddeld een jaar lang zware klachten, voornamelijk intense vermoeidheid en "brain fog". De onderzoekers stelden vast dat zij een laag gehalte aan cortisol in hun bloed hadden. Dat is een hormoon dat ons lichaam helpt bij het bedwingen van fysieke en mentale stress, het remmen van ontstekingen, het regelen van glucosespiegels en de slaapcyclus en nog veel meer.  

De hoeveelheid cortisol bij mensen met long covid waren half zo laag als bij goed herstelde patiënten en mensen die niet ziek geweest waren. Het lage cortisolniveau is geen enorme verrassing, symptomen als vermoeidheid en spierzwakte worden ermee geassocieerd. Maar volgens de onderzoekers zou het wel kunnen gebruikt worden als instrument om te meten of iemand lijdt aan long covid.

Het lage cortisol was niet het enige wat de wetenschappers opmerkten. Ze stelden bij een groep van long covid-patiënten ook vast dat er een hoog gehalte aan uitgeputte T-cellen in hun bloed zat. T-cellen zijn specifieke afweercellen die geïnfecteerde of beschadigde cellen in het lichaam opruimen. T-cellen kunnen eenvoudig gezegd ook een soort "geheugen" opbouwen van eerdere infecties, ze herkennen, en bijgevolg vernietigen voor ze schade aanrichten.

Het hoge gehalte aan uitgeputte T-cellen lijkt er volgens de onderzoekers op te wijzen dat het lichaam voortdurend aan het strijden is tegen voorlopig nog niet-geïdentificeerde ziekmakers. Het zou kunnen gaan om een restant van het coronavirus, of een slapende ziekmaker die door de een of andere oorzaak opnieuw geactiveerd werd. De onderzoekers merkten een reactivatie van "slapende" virussen in het lichaam, zoals het Epstein-Barr-virus (dat klierkoorts veroorzaakt, red) en herpesvirussen die blijven sluimeren in het lichaam.

Patiënten zijn hoe dan ook tegen iets aan het vechten, en dat gevecht leidt tot chronische ontstekingsreacties. En dat komt overeen met heel wat klachten die in verband staan met long covid.

Het onderzoek van Iwasaki en Putrino moet dus nog worden geverifieerd, maar wat betekent dit nu? "Hoe meer je begrijpt wat er misgaat, hoe beter je de behandeling kan afstemmen op wat er nodig is", zegt Elisabeth De Waele, intensivist aan het UZ Brussel en gespecialiseerd in de opvolging van patiënten met long covid. "Volgens deze gegevens blijkt er iets mis te zijn met het immuunsysteem, dat wordt verstoord. Patiënten voelen aan hun lichaam dat het niet reageert zoals het moet."  

"Minstens even belangrijk is de erkenning. Wij zien veel patiënten die elders al consultaties achter de rug hebben en zeggen dat ze zich niet begrepen voelen", stipt De Waele aan. "Dat is een beetje te begrijpen als je kijkt naar de klassieke manier van onderzoek, en die toonde niet veel afwijkingen. Dat leidt dan tot de redenering wij vinden niets, dus u heeft niets. Nee, zo werkt het niet. Onze instrumenten zijn niet afgestemd op wat we moeten zoeken."

"Als we weten dat we een cortisolbepaling kunnen doen bij long covid-patiënten, en we stellen vast dat dat gehalte effectief verlaagd is, dan kan iedereen ook effectief zien dat er iets mis is", zegt De Waele. "Het is duidelijk dat long covid niet iets is wat niet bestaat."

Kan dit ook tot een behandeling leiden? "In het UZ Brussel bestuderen wij momenteel wat het effect is van een individueel, op maat gemaakt kinesitherapieschema en een individueel voedingsschema, zowel wat kwaliteit als kwantiteit betreft. Medicatie toevoegen zou de volgende stap kunnen zijn", zegt De Waele. "Het gaat niet de magic bullet zijn om long covid te genezen, je zal nog altijd een holistische benadering met beweging en voeding nodig hebben, maar mensen gaan wel kunnen voelen dat hun klachten verminderen en dat ze kunnen recupereren."