"Zolang Poetin leeft, keren we niet terug": deze Russen verlieten hun land door de oorlog in Oekraïne
Sinds Rusland Oekraïne binnenviel, vandaag exact zes maanden geleden, zijn al meer dan 6,6 miljoen Oekraïners hun land ontvlucht. Maar ook aan Russische zijde van het conflict is sinds 24 februari een migratiestroom op gang gekomen. Hoeveel Russen exact geëmigreerd zijn, is moeilijk te verifiëren. VRT NWS sprak met twee van hen.
"24 februari was een nachtmerrie. Ik stond 's morgens op en begon zoals altijd het nieuws te lezen. Het was meteen een bom van emoties, ik schreeuwde: "De oorlog is begonnen!". Ik hoorde vanuit de andere kamer dat mijn vrouw begon te huilen." Aan het woord is Roman Kolosov, 28, afkomstig uit Tomsk, maar woonde tot voor kort in Sint-Petersburg, Rusland.
Nu woont Roman samen met zijn echtgenote in Armenië. De beslissing om Rusland te verlaten, namen ze al in de eerste dagen na de inval van Rusland in Oekraïne. "We hebben altijd ergens geweten dat we ooit zouden moeten emigreren, maar we hadden niet gedacht dat we dat op zo'n korte tijd zouden moeten beslissen en in zulke omstandigheden." Tussen de beslissing en het vertrek zat voor Roman en zijn vrouw maar twee weken. "We hadden net ons leven wat opgebouwd. We hadden het goed, ik had net promotie gekregen, een goed loon. Alles was perfect, en in een knip was het allemaal weg."
BEKIJK - Roman Kolosov dacht dat meer Russen de ernst van de oorlog zouden inzien:
Hoeveel Russen hebben het land verlaten sinds de start van de oorlog?
Die vraag is moeilijk te beantwoorden. De meest recente data van de Russische overheid komen van de FSB, de veiligheidsdienst van Rusland. Daaruit blijkt dat in de eerste drie maanden van dit jaar meer dan 3,8 miljoen Russen naar het buitenland zijn gereisd. Dit cijfer is een verzameling van iedereen die de grens heeft overgestoken om te reizen voor zaken, werk, toerisme of andere persoonlijke redenen. Het is dus zeker niet zo dat die 3,8 miljoen mensen allemaal in het buitenland gebleven zijn, maar hoeveel er exact zijn teruggekeerd, dat weten we niet.
De FSB maakt een onderscheid tussen de verschillende reisdoelen: reizen voor werk, zaken, studies, toeristische redenen, persoonlijke redenen, en verhuizen om er te blijven wonen. Er wordt ook geregistreerd wie de grens over steekt als vrachtwagenchauffeur bijvoorbeeld, en ook de bewegingen van militairen die de grens oversteken.
Daaraan is te zien dat deze gegevens op z'n minst gezegd nogal obscuur zijn: in de eerste drie maanden van 2022, dus ook na de Russische inval op 24 februari, heeft, volgens officiële cijfers, geen enkele soldaat de grens met Oekraïne overgestoken.
BELUISTER - Waarom willen Russen weg uit Rusland, nu er een oorlog is met Oekraïne?
Van Siberië naar Brazilië en terug? Ook Russen verlaten hun land door de oorlog in Oekraïne
Ook Nadia besliste halsoverkop om te vertrekken uit haar thuisstad Novosibirsk, in Siberië. Van daaruit trok ze naar Brazilië. Daar verblijft ze nu sinds een paar maanden. Nadia is van opleiding leerkracht Engels, en volgt nu in Brazilië Portugese les. Ze verdient geld door online cryptomunten te ontginnen. "Alleen zou ik nooit zijn vertrokken, of toch zeker niet zo snel", zegt ze. De oorlog brak uit net toen haar vriend op bezoek was. Hij woont in de VS maar is afkomstig uit Brazilië.
Naar Brazilië gaan was niet het plan, dat heeft de oorlog voor ons beslist
Hun romantische rondreis door Siberië werd ingehaald door de realiteit: "Ik heb letterlijk op een week mijn koffers gepakt. Eerst was het plan dat ik naar Kazachstan zou gaan om daar een visum voor de VS aan te vragen. Naar Brazilië gaan was niet zijn plan, ook niet dat van mij, maar de oorlog heeft voor ons beslist. De oorlog was een enorme katalysator. In het gewone leven zou ik nooit zoiets krankzinnigs hebben gedaan."
Schuldgevoel
"Ik zeg absoluut niet dat het voor ons hetzelfde was als voor de Oekraïners die zijn moeten vluchten voor de oorlog", vertelt Roman. "Dat is niet vergelijkbaar, daar maken we ons geen illusies over. Wij zijn niet de slachtoffers hier. We voelen ons ook schuldig, dat we dit niet hebben kunnen tegenhouden, en omdat het leek of we gewoon wegliepen om niet gestraft te worden door de Westerse sancties tegen Rusland."
"Het was een heel moeilijke beslissing om te vertrekken. Oppositieleider Aleksej Navalny schreef in de eerste dagen van de oorlog op sociale media: we moeten onze eigen gevangenis kapotmaken. We moeten vechten tegen deze oorlog. Ik sta volledig achter dat idee, maar de mens is zwak. Ik heb een gezin, en nog ouders in Rusland. Wat kan ik voor hen doen als ik en mijn vrouw zelf in de gevangenis zitten?”
BEKIJK - Blijven en vechten of het geluk ergens anders zoeken? Hoe moeilijk is die beslissing?
Van Siberië naar Brazilië, en weer terug?
Nadia is voorlopig niet van plan om terug te keren naar Rusland. "De laatste tijd heb ik erg veel heimwee. Toen we vertrokken, dachten we dat de oorlog snel gedaan zou zijn, en dat we rond augustus of september terug zouden kunnen keren."
We dachten dat de oorlog snel gedaan zou zijn, en we na een paar maanden zouden kunnen terugkeren
"In principe kan ik teruggaan wanneer ik wil", zegt ze, maar dat geldt niet voor mijn vriend. Zijn bankkaart zal niet werken, en hij zit in een procedure om het Amerikaanse staatsburgerschap te verkrijgen. Niet het beste idee dus om nu naar Rusland te gaan."
BEKIJK - Nadia zou graag terugkeren naar huis, maar dat lijkt nog niet meteen mogelijk:
Wil Roman in Armenië blijven? "Dat weet ik niet. Het is hier moeilijk voor mij. Ik heb heel mijn leven "Europees" geleefd, en nu lijkt het alsof ik terug ben in alles waar ik altijd van weggelopen ben. Armenië is Rusland 25 jaar geleden", zegt hij. Het IT-bedrijf waar Roman voor werkt, is intussen verhuisd van Rusland naar Armenië. "Misschien willen ze naar Portugal trekken, maar nu er discussie is over het verstrekken van visa aan Rusland door Europese landen, wordt dat erg onzeker."
Rusland, moederland?
Armenië voelt dus niet aan als thuis, maar Roman vindt het door de oorlog ook moeilijk om zich met zijn Russische identiteit te verzoenen. "Toen ik de gruwel van Boetjsa zag, dat was gewoon verschrikkelijk. Het eerste wat ik dacht was: "Hoe kan ik nu nog Russisch blijven spreken?" Het is alsof ze je identiteit afpakken. Heb ik nog het recht om te zeggen dat ik Russisch ben?Of zijn zij die oorlog voeren "de Russen", en ik niet? Het voelt een beetje als de Duitse taal, die bij sommige mensen nog altijd de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog opwekt. Hoelang is dat geleden? 50 jaar? Iedereen weet dat nog. Hoelang zullen ze onthouden wat wij gedaan hebben? Wanneer zal ik weer trots kunnen zijn op mijn cultuur?"
Het is alsof ze je identiteit afpakken. Heb ik nog het recht om te zeggen dat ik Russisch ben? Of zijn zij die oorlog voeren "de Russen"?
Terug naar Rusland gaan, dat zit er niet meteen in. "Zolang Poetin in leven is, keer ik niet terug naar Rusland", zegt Roman. "Dat is ook voor veel vrienden zo. Velen hebben ook een fles wijn staan, die ze bijhouden om op te drinken als Poetin overleden is. Wie of wat er na Poetin zou komen, dat weten we niet, maar elke verandering is goed. Zelfs Medvedev (die vier jaar president was tussen 2008-2012) was beter! Hoe kunnen we weten of het slechter zou zijn zonder Poetin, dat hebben we nooit geprobeerd!"