Geef de ‘geroofde’ Steen van Rosetta terug, eist befaamde Egyptische archeoloog

Het gepolijste brokstuk met inscripties in twee talen geldt als het beroemdste stuk rots uit de geschiedenis: de Steen van Rosetta. Een stuk donker graniet van iets meer dan een meter hoog, gevonden in het Egyptische zand in 1799, met een gebeitelde tekst in Egyptische hiërogliefen, maar ook in een toen alledaagser schrift, en in het Oudgrieks. Dankzij de nog bestaande kennis van deze laatste taal konden de hiërogliefen worden ontcijferd, die op tal van oeroude monumenten en voorwerpen voorkomen. De deels afgebrokkelde steen geldt als een van de belangrijkste artefacten uit de rijke faraohistorie van Egypte.

Klein probleem: het 760 kilo wegende beitelwerk is sinds 1802 in het British Museum in Londen te zien, en al lange tijd eisen de Egyptenaren teruggave aan hun land, waaruit het volgens hen is geroofd. Afgelopen vrijdag weer, bij monde van de 75-jarige Zahi Hawass, befaamd archeoloog, egyptoloog, voormalig minister van Oudheden, en al even beroemd vanwege zijn onafscheidelijke Indiana Jones-hoed. Na de val van de Egyptische dictator Hosni Mubarak in 2011 kwam er een einde aan zijn ministerschap, maar niet aan zijn ijver om Egyptisch erfgoed gerestitueerd te krijgen.

Petitie

In The National, een Engelstalig dagblad voor het Midden-Oosten, pleitte hij vorige week niet alleen voor de teruggave van de Steen van Rosetta, maar ook van de beroemde buste van faraovrouw Nefertiti – sinds 1920 in het Egyptisch Museum in Berlijn – en van de Dierenriem van Dendera, een stuk plafond uit het oude Egypte dat het hemelgewelf en zijn sterrenbeelden weergeeft. Dit reliëf bevindt zich al honderd jaar in het Louvre in Parijs.

Hawass ontvouwde in de krant het plan om een petitie te lanceren van een ‘groep Egyptische intellectuelen’, gericht aan Europese musea: “Ik denk dat deze drie items uniek zijn en dat ze in Egypte thuishoren.” Zijn oproep trok daarna de aandacht van internationale media.

De timing voor de gevraagde teruggaaf is niet toevallig. Op de woestijnvlakte in de nabijheid van de piramiden van Gizeh bouwen de Egyptenaren al jaren aan het gigantische Grand Egyptian Museum. De voltooiing ervan is al enkele malen uitgesteld, maar zou dit najaar plaatsvinden. In de collectie beelden, mummies en schilderingen, onder andere van de bekendste farao Toetanchamon, zouden de drie archeologische hoogtepunten uit Londen, Parijs en Berlijn niet misstaan.

Smeekbeden

Al eerder, in 2019, had Hawass de directeuren van het British Museum, het Louvre en het Egyptisch Museum bestookt: “Hoe kunnen jullie weigeren iets aan het Grand Egyptian Museum uit te lenen, terwijl jullie zoveel uit Egypte hebben gestolen?” Maar zijn smeekbeden werden door de musea afgewezen.

Al decennia vragen landen, veelal voormalige koloniën, erfgoed terug dat door westerse mogendheden ten onrechte zou zijn meegenomen. Lange tijd was de restitutie van die schatten onbespreekbaar. Daar is de afgelopen jaren verandering in gekomen, mede door de antiracisme-protesten en de aandacht voor de geschiedenis van de slavernij.

Nederland werkt aan een procedure voor verzoeken tot teruggave van koloniaal erfgoed. Frankrijk en Duitsland lopen voorop. Kortgeleden hebben deze landen aangekondigd om hun verzamelingen van de zogeheten Benin Bronzes terug te geven aan Nigeria. Dat zijn beelden die vanaf de 16de eeuw zijn vervaardigd in opdracht van het toenmalige koninkrijk van Benin, nu grondgebied van Nigeria. In 1897 zijn duizenden daarvan geroofd door Britse troepen.

Parthenon-friezen

Het British Museum bezit ruim 900 voorwerpen uit dit voormalige koninkrijk, maar heeft nog niet van restitutie gerept. De instelling wordt ook al vele jaren onder druk gezet om een andere schat uit de oudheid te retourneren: de Parthenon-friezen, een verzameling marmeren sculpturen waarmee de buitenkant van de tempel Parthenon was versierd op de berg Akropolis in Athene. Griekenland wil deze Elgin Marbles (genoemd naar de Engelsman die ze tussen 1801 en 1804 mee naar Londen nam) terug, maar het Verenigd Koninkrijk weigert dat tot nu toe.

Toch lijkt het erop dat die afwijzing zijn langste tijd heeft gehad. In juni stelde de voorzitter van raad van toezicht van het British Museum plotseling voor om een overeenkomst te sluiten over het delen van de Parthenon-friezen met Griekenland. Hij suggereerde om de marmeren schatten zowel in Athene als Londen te laten zien. Hij voegde daaraan echter toe dat hij niet namens alle leden van de raad van toezicht sprak. Sindsdien is het stil gebleven.