Gas leveren aan Europa? Rusland pompt liever elke dag voor 10 miljoen euro gas de lucht in

Wat is er aan de hand?

In Portovaja, ten noordwesten van Sint-Petersburg en op zo’n 40 kilometer van de grens met Finland, gaan grote hoeveelheden gas in vlammen op. Eerder deze maand meldden Finse media al hoe gigantische vlammen opstegen vanuit een productie- en opslagfaciliteit voor vloeibaar gas (lng).

Volgens de BBC, die zich beroept op een analyse door het energieadviesbureau Rystad Energy, wordt er dagelijks ruim 4,3 miljoen kubieke meter gas afgefakkeld, goed voor zo’n 10 miljoen euro die de lucht invliegt.

Het affakkelen van overtollig gas is een gangbare praktijk in de sector. Ook gas dat mee naar boven komt bij de oliewinning wordt vaak ter plaatse verbrand. Volgens de Wereldbank, die routinematig affakkelen tegen 2030 wil bannen, werd in 2021 wereldwijd zo nog 144 miljard kubieke meter gas opgebrand. Rusland, na de Verenigde Staten de grootste gasproducent ter wereld, prijkt in de affakkelranking van de Wereldbank op de eerste plaats.

Maar wat nu gebeurt, gaat volgens experts veel verder dan routineus een beetje overtollig gas opstoken. “Ik heb nog nooit zulke vlammen zien opstijgen uit een lng-installatie”, zegt Jessica McCarty (Miami University), experte in de analyse van satellietbeelden, aan BBC. Volgens de Amerikaanse analisten verbranden de Russen al sinds eind juni abnormaal grote hoeveelheden gas.

Waarom doen de Russen dit?

De lng-installatie bevindt zich vlak bij het vertrekpunt van de Nord Stream 1-pijpleiding, die gas onderzees naar Duitsland vervoert en momenteel slechts op 20 procent van haar capaciteit werkt. “Intussen blijft gas wel uit de aangeboorde gasvelden naar boven komen”, zegt Mathieu Blondeel, expert internationale energiepolitiek aan de Warwick Business School. “Je kunt gaswinning niet zomaar stilleggen en dus moet je dat gas ergens kwijt. Dan is verbranden de eenvoudigste en veiligste optie.”

Rusland schroefde het transport al in juli terug en beroept zich op onderhoudswerken en technische problemen als excuus voor de verminderde gasleveringen aan Duitsland. Zo liet staatsgasbedrijf Gazprom eerder weten dat de sancties tegen Rusland de terugkeer van een gerepareerde gasturbine uit Canada verhinderden, terwijl het volgens Duitsland net de Russen zijn die de turbine niet willen aanvaarden. “Het is duidelijk dat Rusland de EU met verminderde gasleveringen onder druk wil zetten”, zegt expert internationale politiek Thijs Van de Graaf (UGent). “Rusland zou de gasleveringen ook kunnen omleiden, maar doet dat niet. De technische problemen zijn een excuus dat al meermaals van tafel is geveegd.”

Volgens de specialisten van Rystad Energy zijn de hoog oplaaiende vlammen vlak bij Nord Stream I een duidelijk signaal dat Rusland meer gas zou kunnen leveren als het zou willen.

Is dit een boodschap aan Europa?

Is de grootschalige gasverbranding een extra statement: we laten nog liever elke dag voor 10 miljoen euro gas de lucht in vliegen dan het aan jullie te verkopen? “Dit lijkt mij eerder een consequentie van hun beslissing om de leveringen terug te schroeven”, zegt Van de Graaf. “Wellicht zouden de Russen dit gas liever ergens opslaan of verkopen op de lucratieve lng-markt. Maar blijkbaar is de nieuwe lng-installatie in Portovaja niet in staat om de grote volumes overtollig gas te verwerken.”

Volgens sommige experts houden de problemen mogelijk wel verband met de sancties tegen Rusland, die het voor Gazprom moeilijker maken aan cruciale onderdelen te komen om de installatie optimaal te laten werken. Andere specialisten wijzen erop dat gas verbranden goedkoper is dan installaties volledig stilleggen en nadien weer opstarten.

Blondeel wijst erop dat de verbranding illustreert dat de teruggeschroefde leveringen ook voor Rusland een probleem zijn. “Het is niet zo makkelijk om dat gas bij andere afnemers te krijgen. De afhankelijkheid is wederzijds.”

Wat zijn de gevolgen?

Rusland voorziet normaal in ongeveer 40 procent van het Europese gas. Door de verminderde leveringen gaan de Europese gasprijzen door het dak, tot ruim 300 euro per megawattuur. Daarnaast wijzen wetenschappers op de milieu-impact van het massale affakkelen.

Volgens BBC komt bij de verbranding dagelijks zo’n 9.000 ton CO2 vrij - ter vergelijking: een gemiddelde Belg veroorzaakt jaarlijks zo’n 10 ton CO2. “Dat is extra uitstoot, want wij vervangen in Europa het Russische gas door ander gas”, zegt klimatoloog Philippe Huybrechts (VUB).

Onderzoek door de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA wees uit dat affakkelen van gas in het noordelijk halfrond een belangrijke bron is van roet dat neerslaat in het noordpoolgebied. Roet zorgt ervoor dat sneeuw en ijs donkerder worden en daardoor meer warmte absorberen en nog sneller smelten. En het noordpoolgebied warmt volgens een recente Finse studie al bijna vier keer sneller op dan de rest van de wereld.

Affakkelen is niet alleen de veiligste manier om je op een gecontroleerde manier van overtollig gas te ontdoen, ook voor het klimaat is het nog de minst slechte oplossing. “Het gas gewoon laten vliegen zou betekenen dat je methaan in de atmosfeer pompt”, zegt Huybrechts. “Dat is een veel krachtiger broeikasgas dan CO2 en zou nog veel schadelijker zijn.”