‘Ik zie veel mensen, maar echte vrienden heb ik niet’: een derde van de Belgen voelt zich eenzaam, blijkt uit peiling UGent

“Toen ik deze zomer voor mijn herexamens aan het studeren was, is er eigenlijk nooit iemand op bezoek geweest”, zegt Bram (20), die bedrijfsbeheer studeert in Antwerpen. “Mijn ­vader betaalt mijn kot, maar voorts hebben we niet zo’n nauw contact. Ik denk niet dat hij weet hoe eenzaam ik hier soms ben.”

Bram gaat twee of drie keer per week fitnessen en houdt van gamen. Dat doet hij op zijn kot, met mensen uit de hele wereld. “Daarnaast heb ik niet zoveel contacten. Ik ga iedere dag wel even buiten om boodschappen te doen. Mijn grootouders doen de was. Met hen heb ik wel een goed contact”, vertelt de student. “Zij sturen ook weleens een berichtje om te vragen hoe het met me gaat.”

Als tiener was Bram ook vaak alleen. “Ik voelde me daar niet slecht bij. In het middelbaar had ik twee goede vrienden. Zij zijn in Leuven gaan studeren en het contact is verwaterd. Ik had gedacht dat ik op de hogeschool wel nieuwe mensen zou leren kennen, maar tijdens corona was dat moeilijk. Toen alles weer open ging, bleken er toch kliekjes te zijn gevormd, maar dan zonder mij”, zegt Bram. “Vorig jaar was er een Erasmusstudent met wie ik soms afsprak. Maar die is naar Spanje vertrokken.”

Het is uit schaamte dat hij alleen met zijn voornaam in de krant wil. Ook de andere getuigen in dit artikel kiezen ervoor om dat niet met hun volledige naam te doen. Op eenzaamheid rust een enorm taboe. Toch overkomt het veel mensen. Nagenoeg een derde van de Belgen (32 procent) is erg eenzaam. Nog eens 36 procent is matig eenzaam. Dat blijkt uit een nieuw UGent-NN Nationaal Geluksonderzoek dat in januari en februari werd afgenomen bij 1.602 Belgen.

In 2017 startte UGent, binnen een leerstoel met levensverzekeraar NN, met een onderzoek naar geluk waarbij ook gepeild wordt naar het niveau van eenzaamheid bij de Belgen. De voorbije twee jaar schommelde het percentage mensen dat erg eenzaam is rond de 30 procent. Tijdens de coronacrisis was er een verschuiving te zien van mensen die zich niet eenzaam voelden voor de crisis naar meer mensen die zich matig eenzaam voelden. In de meest recente meting van januari 2022 is een daling van het aantal matig eenzame mensen maar een verdere toename van het aantal mensen dat erg eenzaam is. Dit bedraagt nu 32 procent, bijna een derde van de Belgen dus.

Niet alleen senioren

Vorig jaar stelde toenmalig minister van Welzijn Wouter Beke (cd&v) het eerste Vlaamse eenzaamheidsplan voor, met maatregelen om de draagkracht en het netwerk van mensen in eenzaamheid te vergroten. Ook in grote steden is er de afgelopen jaren steeds meer gevoeligheid voor eenzaamheid.

Dit najaar kun je in Antwerpen en Gent zelfs op cursus om voorbij de eenzaamheid te raken: vzw KrachtVeer organiseert workshops van tien lessen. “Ik zie heel veel eenzaamheid rondom mij in de stad”, vertelt Peter Vanhoof, psychotherapeut in groepspraktijk Aan-zet en initiatiefnemer van KrachtVeer. “Veel mensen denken bij eenzaamheid aan senioren in het rusthuis, maar het bestaat in alle leeftijdsgroepen. Denk aan de student, de kersverse moeder, de jonggepensioneerde. Armoede is een risicofactor, maar in onze praktijk zien we ook veel mensen die in een mooi huis wonen en ontzettend eenzaam zijn.”

Samen met acteur Ronald Van Rillaer startte hij vorig jaar met de workshops. In tien sessies gaan een therapeut en een acteur met de deelnemers aan de slag rond het thema. Er wordt gepraat, maar er zijn ook rollenspelen waarbij deelnemers dagelijkse situaties naspelen, zoals een ongemakkelijk sollicitatiegesprek waarbij de werkgever zich laatdunkend uitlaat. “Door afstand te nemen kan er anders gekeken worden”, zegt Peter Vanhoof. “We wilden een ontmoetingsplek creëren, waar mensen een gevoel van herkenning krijgen, maar ook kunnen stilstaan bij hoe ze zichzelf zien. Theater is een krachtig middel om dat te doen.”

Stamkroeg

Surya (45) nam vorig jaar deel aan de eerste workshops. “Het is niet eenvoudig om aan jezelf toe te geven dat je eenzaam bent. Mijn therapeute heeft me doorverwezen naar de groepssessies van KrachtVeer toen ik op een punt in mijn leven was beland dat ik nog amper met iemand een connectie voelde.”

In 2018 verkocht Surya haar huis om samen met haar man een bed and breakfast te beginnen in Portugal. “Het was mijn droom om zelfvoorzienend te leven: met een moestuin en windmolens die elektriciteit opwekken”, zegt ze. “Werken voor een baas maakt mij echt niet gelukkig, daar was ik op mijn veertigste wel achter. In de B&B zouden we onze eigen baas zijn. Mijn man deelde die instelling. We hebben een stuk grond met woonhuis gekocht in het centrum van Portugal en zijn vertrokken.”

In vier maanden tijd viel die droom aan diggelen. “Hoewel we al tien jaar een relatie hadden, hadden we compleet andere verwachtingen. Al heel snel bleek dat dit niet zou lukken samen. Het was verschrikkelijk. Ineens was ik mijn lief kwijt, mijn droom en mijn huis. Fysiek was ik op. Ik was 9 kilo afgevallen. Maar vooral mentaal was het zo’n klap dat ik me zeven weken heb laten opnemen op de paaz-afdeling van een plaatselijk ziekenhuis.

“Na de opname heb ik werk gevonden en een appartement om te huren, maar ik heb wel anderhalf jaar gerouwd. Mijn droom was weg. Toen ben ik terug gaan werken, in het patroon dat ik niet wilde. Mijn liefde – de man die ik nog altijd graag zie – was weg en ik moest vaststellen dat ik enkel een heel beperkt netwerk had om me op te vangen.

“Ik ben nochtans een heel open persoon, en ik heb doorgaans geen gebrek aan zelfvertrouwen”, zegt Surya. “Misschien dat mensen daarom niet doorhadden hoe moeilijk ik het had? Ik voelde me helemaal alleen: op een dag heb ik op Google opgezocht hoe je vrienden maakt.”

Surya klauterde zelf uit het dal. Met het overgebleven geld van haar huis kon ze een appartement kopen in een woontoren in Berchem, waar ze vandaag met haar 12-jarige zoon woont. Het is er gezellig: er slingeren boeken rond, overal staan planten. Surya heeft zelf ijsthee ­gemaakt om de warme dagen te trotseren.

Sinds kort werkt Surya negentien uur per week in een keuken voor daklozen. Ze heeft een stamkroeg in de stad, sport in een club en doet vrijwilligerswerk. “Ik zie veel mensen, dat wel, maar ik mis echte vrienden bij wie ik terechtkan. Antwerpen is voor mij een heel moeilijke plek om opnieuw aansluiting te vinden. Het lijkt alsof iedereen vastzit in zijn leven en zijn netwerk”, vertelt Surya. “Zelf ben ik iemand die zich altijd hartstochtelijk in vriendschappen smijt. Misschien vinden mensen dat verstikkend?

“Mijn therapeute vond KrachtVeer een goed idee, omdat ik er bepaalde zaken zou kunnen aanleren. Dat is maar voor een stukje gelukt. Ik heb er interessante gesprekken gevoerd met andere deelnemers, maar ik vond de rollenspelen uiteindelijk te simplistisch. Eenzaamheid is zo complex dat er meer nodig is dan tien workshops om het op te lossen. Ik heb zelf geen moeite om over mijn gevoelens te praten, maar mijn bovenbuur die de hele dag alleen in zijn appartement zit, zou bijvoorbeeld nooit de stap zetten naar zo’n cursus.”

“Dat is een van de uitdagingen”, zegt Peter Vanhoof. “We proberen een heel divers publiek aan te trekken. We werken samen met huisartsen, maar ook met andere instanties uit het welzijnswerk die kunnen doorverwijzen. Mensen met migratieachtergrond lopen een verhoogd risico op eenzaamheid, en die groepen zouden we in de toekomst ook willen meekrijgen. Maar we proberen heel breed te gaan: we verdelen flyers bij de bakker en de bibliotheek, en proberen via sociale media ook jongeren te bereiken.”

Geen vaste grond meer

Studenten zoals Bram zijn een risicogroep voor eenzaamheid, maar moeilijk bereikbaar voor hulp. Uit de recente peiling van UGent-NN Nationaal Geluksonderzoek blijkt dat 47 procent van de studenten zich matig eenzaam voelt – een uitschieter in de cijfers. Universiteiten en hogescholen proberen dat te counteren met initiatieven als praatgroepen, buddyprojecten, kotcoaches en ruimtes om samen te studeren. “Niets voor mij”, zegt Bram. “Ik ben een introvert, maar ik vind het ook zo zielig om naar een workshop of een coach te gaan.”

De hoogste niveaus van eenzaamheid werden opgetekend bij mensen die langdurig ziek zijn of hun werk verliezen. Hilde (60) koos er drie jaar geleden zelf voor om via een gunstige uitstapregeling met pensioen te gaan. “Het was zo’n kans waarvan ik dacht: die mag ik niet laten schieten”, vertelt ze bij een koffie met uitzicht op de tuin van het herenhuis in Antwerpen waar ze met haar jongste zoon woont.

Ze ging op Spaanse les en startte met vrijwilligerswerk. Hoewel ze heel wat mensen om zich heen heeft, voelt ze zich toch soms erg eenzaam. “Mijn partner stierf zeven jaar geleden aan kanker. In twee jaar tijd ben ik ook mijn beide ouders verloren. Mijn oudste zoon is gaan samenwonen, mijn jongste zoon staat stilaan ook op eigen benen. Daar ben ik blij om, maar het betekent ook dat mijn vaste grond wegvalt.”

Met corona kwam ook het besef dat vrienden en kennissen in andere levensfases zitten. “Ofwel werken ze nog, of ze brengen hun vrije tijd vooral met hun partner door. Ik heb een goede vriendin die nog werkt, kinderen en kleinkinderen heeft, een partner en nog andere vrienden, waardoor het niet altijd makkelijk is om nog een gaatje in haar agenda te vinden om af te spreken. Ik heb daar alle begrip voor. Maar de realiteit is dat ik daar dus zo’n beetje tussen val.

“Familieleden weten niet dat ik me soms eenzaam voel, vandaar dat ik niet met mijn volledige naam in de krant wil. Ik had zelf ook nooit gedacht dat ik op een dag eenzaam zou zijn. Ik had in mijn relatie een heel mooi evenwicht. Maar dat evenwicht is broos. Elke verandering kan het ontwrichten.”

Het is vaak op momenten van verandering zoals op kot gaan, stoppen met je job en het verliezen van een partner dat eenzaamheid op de loer ligt.

Hilde zag door haar beperktere kring haar hobby’s terugvallen. “Ik hou erg van reizen, maar voel me daarin vrij beperkt. Ik heb eens een groepsreis naar Boedapest geboekt, maar dat was erg tegengevallen, al heb ik er wel een fijne wandelvriendin aan overgehouden.

“Eén keer ben ik alleen op citytrip geweest naar Brugge. Ik had een paar tentoonstellingen bezocht, maar toen liep ik door de stad en zag ik al die koppels en groepen. ’s Avonds zat ik alleen in het huis van vrienden die zelf op vakantie waren. Toen dacht ik: wat doe ik hier? Een wandelvakantie in de natuur lukt wel: op zulke momenten kan ik erg genieten van het alleen zijn.”

Volgens Diane Slootmans, therapeute bij KrachtVeer, is dat een sleutel: het leren aanvaarden dat eenzaamheid een deel van het leven is. “Met een aantal zaken kunnen we aan de slag. Als je een job verliest, of een geliefde, kunnen we dat niet oplossen. Door te leren dat eenzaamheid een deel van het leven is, kan het wel minder overspoelend worden.”

Subjectief gevoel

“Ik probeer te focussen op wat ik wel heb”, zegt Hilde. “Dat ik het financieel goed heb maakt mijn situatie draaglijker; ik kan een terrasje doen, ik kan boeken kopen. Dat scheelt. Ik heb ook mindere dagen. De avonden, zeker in de winter, vind ik het moeilijkst om alleen door te brengen. Maar ik probeer te aanvaarden dat je niet op elk moment gelukkig kunt zijn.”

“Eenzaamheid wordt vaak verward met alleen zijn”, zegt Slootmans. “Maar dat zijn twee verschillende dingen. Veel mensen zijn graag alleen en dat is prima. Eenzaamheid is een subjectief gevoel, een emotie die je ervaart als de relatiepatronen die je nodig hebt niet bij je passen of verstoord zijn. Pas als je het alleen zijn als een probleem ervaart, is het dat ook.

“Juist dat is iets waar we tijdens de workshops aan werken. We maken samen een evaluatie van de situatie. Dat is per definitie subjectief: er bestaat niet zoiets als een minimaal aantal contacten die iemand nodig heeft. Maar door na te denken wat je van het leven kunt verwachten, kun je ook belangrijke stappen zetten in het aanvaarden van de situatie.”

Grosso modo bestaan er twee soorten eenzaamheid: sociale eenzaamheid en emotionele eenzaamheid. Bij die eerste vorm is het gemis vooral een breder sociaal netwerk. Bij de tweede vorm is er wel een breed sociaal netwerk, maar wordt er een emotionele band met de mensen om je heen gemist.

Vicieuze cirkel

Volgens de peiling van UGent-NN hebben mensen die erg eenzaam zijn 22 procent minder kans om gelukkig te zijn. “Eenzaamheid verandert je in een zombie-uitvoering van jezelf: cynischer, angstiger, achterdochtiger, afstandelijker”, zei eenzaamheidsexpert Jeannette Rijks in Humo. “Dan ben je geen leuk gezelschap en vind je moeilijker aansluiting. Dat laatste leidt weer tot teleurstelling, waardoor je je nog meer terugtrekt, een vicieuze cirkel.”

Maar eenzaamheid kan ook het immuunsysteem negatief beïnvloeden en leiden tot depressies, een verhoogd risico op hartziekten en de ziekte van Alzheimer. Mensen die eenzaam zijn vertonen bovendien vaker ongezond gedrag: weinig bewegen, minder gezond eten en meer gebruik van verslavende middelen. Daardoor lopen ze een groter risico op overgewicht, hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten.

“Het weegt zwaar”, vertelt Ingrid* (66) uit Berchem. “Ik heb alles om gelukkig te zijn: een mooi huis en een goede relatie, maar de eenzaamheid neemt veel plaats in. Ik heb geen draagvlak van kinderen en kleinkinderen, waardoor ik bang ben om mijn partner te verliezen. Wie zal er voor mij zorgen als hij er niet meer is? Als ik naar de toekomst kijk, zie ik vooral leegte en stilte.”

Bij Ingrid is de eenzaamheid geworteld in haar verleden. “Ik heb een moeilijke jeugd gehad. Ik was niet welkom in ons gezin. Dat ik nooit een veilige hechting heb gehad, werkt door. Ook op je zestigste.”

Tijdens haar loopbaan kon ze dat gevoel overwinnen. “Werk geeft structuur. Maar toen ik met pensioen ging, begon ik me eenzaam te voelen. Corona heeft het moeilijker gemaakt. Ik had in bijberoep een kleine praktijk van drukpuntmassages, maar door de coronamaatregelen mocht dat niet meer. En op mijn leeftijd is het niet evident om dat nu weer op te starten.”

Op haar 61ste – Ingrid werd toen geveld door een burn-out – ontdekte ze dat ze hoogsensitief is, een eigenschap met een grote impact op haar sociaal leven. “Ik kan moeilijker prikkels verdragen, waardoor bepaalde activiteiten niet meer mogelijk zijn. Het is een heel ambigue situatie: ik ben in wezen een erg sociaal persoon, maar tegelijk heb ik behoefte aan stilte en rust.”

Ze nam vorig jaar deel aan een workshop van KrachtVeer. “Ooit heb ik zelf groepen begeleid rond eenzaamheid; ik was actief in de maatschappelijke sector. Ik was nieuwsgierig naar de cursus, maar zag het vooral als een kans om nieuwe mensen te ontmoeten in de buurt.”

Ze leerde er Hilde kennen, met wie ze nu regelmatig gaat wandelen. “Aan dat soort kleine zaken kan ik me optrekken”, vertelt ze.

“We kunnen met onze workshops geen eenzaamheid wegtoveren”, zegt Peter Vanhoof. “Maar wel handvatten aanreiken om anders naar het leven te kijken.”

Ingrid en Hilde gaan regelmatig samen wandelen. Ze kijken positief terug op de workshop, maar vinden wel dat opvolging ontbreekt. KrachtVeer probeert daaraan tegemoet te komen door een aanbod aan concerten en ontmoetingsmomenten. Surya heeft een nieuwe baan waaraan ze zich optrekt. Op een dag hoopt ze in een mobilhome de wereld rond te reizen. Bram wil dit jaar afstuderen, zodat hij kan gaan werken en een nieuwe start kan nemen.

* Ingrid is een schuilnaam, haar naam en adres zijn bij de redactie bekend. De andere mensen in dit artikel getuigen wel met hun eigen voornaam.