Waarom aast deze politicus, gelinkt aan het Russische Wagner-huurlingenleger, op een Belgisch visum?

In Bangui, de hoofdstad van de Centraal-Afrikaanse Republiek, staat sinds eind vorig jaar een merkwaardig standbeeld. Bronzen figuren op een eenvoudige sokkel tonen hoe Russische soldaten een vrouw en haar kinderen beschermen, het geweer in de aanslag.

Het beeld staat aan het sportstadion van Bangui, ook de vaste vertrekplaats van manifestaties. Op foto’s en video’s is te zien hoe betogers arriveren met speciaal ingelegde bussen. Bij het afstappen krijgen ze een gekleurde pet of T-shirt in de handen gestopt en een vlaggetje om mee te zwaaien.

Voor deze demonstraties dagen enkele honderden, soms een duizendtal burgers op. Ze tekenden present bij de inhuldiging van het standbeeld en in maart bij het begin van de oorlog in Oekraïne. Toen hielden ze spandoeken vast met in grote letters ‘Rusland en Centraal-Afrika tegen het nazisme’.

Andere keren lopen ze over de Avenue des Martyrs tot het VN-hoofdkwartier, of rukken ze op naar de Franse ambassade. Ze dreigen ermee om tankstations van Total aan te vallen.

De laatste tijd betogen ze voor een referendum over een grondwetswijziging, die een derde ambtstermijn mogelijk moet maken voor president Faustin-Archange Touadéra (65). Twee weken geleden, naar aanleiding van de verjaardag van de onafhankelijkheid (1960), verklaarde Touadéra dat hij wel “oren heeft naar de diepe wensen van het volk”.

“Ik neem akte van jullie dringende verzoeken om een nieuwe grondwet te schrijven”, zei hij in zijn boodschap aan de natie.

Hoe spontaan is dat allemaal? Lokale media en bronnen met wie De Morgen sprak, zeggen dat de manifestaties gestuurd worden vanuit regeringskringen en... vanuit Moskou. Een van de figuren die de betogingen aanstuurt, is Evariste Ngamana, vicevoorzitter van het parlement van de Centraal-Afrikaanse Republiek.

Deze Ngamana lijkt er nu op gebrand om naar België te komen, allicht vooral opdat zijn familie in Europa kan blijven. Maar Nathalia Dukhan, onderzoekster van de Amerikaanse ngo The Sentry, roept op tot waakzaamheid. Ze schreef eerder een rapport dat aantoont hoe de Centraal-Afrikaanse Republiek ten prooi viel aan de Russen. “Word wakker, België, zodat je niet medeplichtig wordt aan hun systeem”, aldus Dukhan.

Met een officiële brief vraagt de Centraal-­Afrikaanse Republiek aan ons land een visum voor lang verblijf voor Ngamana’s echtgenote, en in één beweging ook de toekenning van gezins­hereniging voor Evariste Ngamana en hun zes kinderen.

Aan zijn Belgische visumaanvraag gaat een bewogen geschiedenis vooraf, tekenend voor de malaise in de Centraal-Afrikaanse Republiek. Ngamana’s vrouw en kinderen wonen al sinds 2014 in Frankrijk, maar hun verblijf is onwettig. Vorig jaar kregen zij een bevel om het Frans grondgebied te verlaten.

Ngamana probeerde alsnog een visum voor Frankrijk te versieren door medische redenen in te roepen. Lokale Centraal-Afrikaanse media spreken over een tandprobleem. Een document toont dat het parlement aan het ministerie van Financiën een budget vroeg voor Ngamana’s reis: 21.111 euro aan ziekenhuiskosten en 5.102 euro voor zijn transport.

Jeune Afrique, een maandblad en website met Afrikaans nieuws, gevestigd in Parijs, had een document in zijn bezit dat een meer plezierige kant van de reis toont: een hotelvoucher op naam van Evariste Ngamana. De vertegenwoordiger van een van de armste landen ter wereld had een verblijf voor een maand geboekt in hotel Lutetia in Parijs, waar kamers minstens 1.200 euro per nacht kosten.

Twee dagen voor zijn komst, op 7 juli, kreeg Ngamana te horen dat Frankrijk weigerde hem een visum te verschaffen. Daarna richtte hij zijn pijlen op België. President Touadéra leverde diplomatieke paspoorten af voor de hele familie en stelde Ngamana’s vrouw aan als consulair raad­gever op de ambassade in Brussel. Zij is een nicht van de president.

De Belgische dienst protocol van Buitenlandse Zaken buigt zich nu over de vraag om visa voor lang verblijf af te leveren.

“We geven geen commentaar op lopende dossiers”, zegt Wouter Poels, woordvoerder van de FOD Buitenlandse Zaken.

De visumaanvraag hangt dus nog in de lucht. Het staat vast dat ze in Bangui al wel eerder een positief antwoord hadden verwacht, want de brief aan de Belgische ambassade vroeg om de visa te laten ingaan op 25 juli. Volgens oud-ambassadeur Johan Swinnen is zoiets in principe nochtans een formaliteit.

“Bij de aanstelling van een posthoofd zoals een ambassadeur moet het ontvangende land toestemming geven, maar de aanstelling van een diplomatieke medewerker op die ambassade is normaal gezien geen voorwerp van discussie”, zegt Swinnen.

Trollenfabriek

Dat Ngamana uitwijkt naar België toont volgens experts als Dukhan dat ons land steeds meer de uitvalsbasis in Europa wordt voor het corrupte regime van Touadéra. Dat komt door oplopende spanningen tussen Frankrijk en zijn voormalige kolonie. Nadat Touadéra als president aan de macht kwam, zocht hij meteen toenadering tot Rusland. In het najaar van 2017 ontmoette hij in Sotsji de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov, twee jaar later ontmoette hij daar president Vladimir Poetin.

“Frankrijk is een trotse, gekrenkte vader, of zeg maar: het oude patriarchaat”, zegt Lotje de Vries, sociaal antropoloog en docent aan de Wageningen Universiteit. “Het oppervlakkige verwijt in Rusland is dan ook dat Afrika sinds de koloniale tijd de speeltuin was van West-Europese machthebbers. Nu probeert Rusland daar ook een rol in te spelen. De Centraal-Afrikaanse Republiek is wat dat betreft een goed gekozen startpunt.”

Het uitgestrekte land heeft veel bodemrijkdommen, en veel milities die erom vechten. Om de rust te laten weerkeren, doet Touadéra liever geen beroep meer op Franse troepen of de VN, maar op Rusland. Hij gaf de sleutels voor de binnenlandse veiligheid aan de paramilitairen van de Wagner-groep.

Die Russische huurlingengroep hult zich doelbewust in nevelen.

De Wagner-groep is nergens ingeschreven als firma en is volgens de Verenigde Staten gelinkt aan Jevgeni Prigozjin, een vertrouweling van Vladimir Poetin en ook bekend als financier van de beruchte Russische ‘trollenfabriek’.

Wagner is al jaren actief in Oekraïne, waar het zijn activiteiten sinds februari opschaalde. Onlangs werd een hoofdkwartier van Wagner-groep in de Donbas vernietigd nadat een foto met de locatie ervan op sociale media was uitgelekt. Prigozjin zou die plaats nog maar net hebben bezocht.

Wagner zou onder andere de opdracht hebben om president Volodymyr Zelensky uit de weg te ruimen. De paramilitairen knapten in het verleden al vaker vuile klussen op voor Moskou. Op deze manier hoeft het Kremlin geen verantwoording voor die acties af te leggen.

De huurlingen zijn ook berucht voor hun werk in Syrië en Libië. Na een mislukte operatie in Mozambique, proberen ze via de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR) ook elders in Afrika voet aan de grond te krijgen, zoals in Mali.

Rusland weigert te erkennen dat Wagner-huurlingen in de Centraal-Afrikaanse Republiek opereren. “Ik heb nog nooit van de Wagner-groep gehoord”, beweerde de Russische ambassadeur deze maand nog in een interview met een lokale radiozender. De officiële versie is dat er Russische militairen in de Centraal-Afrikaanse Republiek zijn voor trainingen aan FACA, het Centraal-Afrikaanse leger. In 2017 was sprake van 170 Russische ‘trainers’, maar een VN-document schat het aantal Russen intussen op minstens 2.300.

Het staat vast dat de opdrachten zich niet tot het opleiden van militairen beperken. Wagner staat in voor de persoonlijke bewaking van president Touadéra en treedt in heel het land militair op, al dan niet samen met FACA.

Bitcoin

De verwevenheid gaat nog verder. De veiligheidsadviseur van Touadéra was jarenlang de 52-jarige Rus Valery Zakharov, die tegelijk de leiding had over de Wagner-huurlingen. De EU zette Zakha­rov in december op de sanctielijst, nog voor de oorlog in Oekraïne dus, voor zijn betrokkenheid bij de moord op een cameraploeg, enkele jaren eerder. Drie Russen die in 2018 voor een documentaire de aanwezigheid van Wagner onderzochten, bekochten het met hun leven.

“Sindsdien is het aantal Wagner-actoren er sterk toegenomen, maar ook de aantijgingen”, zegt Sorcha MacLeod, professor aan de Universiteit van Kopenhagen en voorzitter van de VN-Werkgroep over Huurlingen. De werkgroep bracht verschillende verslagen uit met daarin meldingen van ernstige en systematische mensenrechtenschendingen: seksueel geweld tegen vrouwen en meisjes, plunderingen, brandstichtingen, executies.

Burgers die melding wilden doen bij de politie, botsten ook daar op Russische huurlingen. Sommigen verdwenen na hun klacht, anderen werden vastgezet of omgebracht. Journalisten en mensenrechtenactivisten worden afgedreigd. Een Centraal-Afrikaanse journalist die een factcheck-platform had opgericht dat kritisch berichtte over de Wagner-groep, is begin dit jaar omgebracht, vermoedelijk door vergiftiging.

“We hebben informatie dat de betaling aan de Wagner-groep gebeurt door hen toegang te geven tot de diamantmijnen”, zegt MacLeod. “Sommige diamanten doken al op in Kameroen, om de sancties te omzeilen.”

Via het consortium van Europese onderzoeksjournalisten EIC berichtte De Standaard onlangs dat Wagner er ook concessies voor de houtkap in handen kreeg. Opmerkelijk is dat Touadéra dit jaar besliste om van bitcoin de tweede officiële munt te maken in het land, terwijl 90 procent van de bevolking niet eens toegang heeft tot het internet.

Het kan opnieuw een signaal zijn aan Frankrijk en de EU, want de CFA-frank, die in acht West-Afrikaanse landen gebruikt wordt, is gekoppeld aan de euro. Of het kan dienen om zaken te doen die het daglicht niet mogen zien.

“Bitcoin kan het mogelijk maken om te ontsnappen aan bancaire controle en aan sancties, en zo illegale geldstromen te laten vloeien”, zegt Nathalia Dukhan van The Sentry. “Wagner is een speler in de transnationale maffia en het regime van Touadéra zet de deur wagenwijd open.”

Toch draait Wagner voor Rusland om meer dan financieel gewin. Er is ook een geopolitieke strategie die onder meer tot uiting komt in de Algemene Vergadering van de VN, waar de CAR bijvoorbeeld koos voor onthouding bij de stemming over de resolutie die de Russische oorlog in Oekraïne veroordeelde.

De geopolitiek komt ook boven in de straten van hoofdstad Bangui, bij de georkestreerde pro-Russische, anti-Franse en anti-EU-betogingen. Verschillende bronnen melden dat manifestanten tussen 500 en 2.000 frank wordt beloofd. Omgerekend is dat maximaal 3 euro, meer dan het gemiddelde dagloon in het land.

De bedragen worden pas uitgedeeld na afloop van de betoging door de leiders van elk arrondissement in Bangui. “Het gaat om budgetten die zijn vrijgemaakt door Wagner en aan de leiders worden overgemaakt door Evariste Ngamana, die hen daartoe ontvangt in de theaterzaal van het presidentieel paleis.” Dat zegt Abdoulaye Ibrahim. De veertigjarige is een zeldzame klokkenluider van het regime van Touadéra, en om veiligheidsredenen vermelden we niet op welke locatie we hem spreken.

Ibrahim maakte deel uit van het kader van de regeringspartij van Touadéra en bekleedde een hoge overheidsfunctie, tot hij in januari opstapte. In zijn ontslagbrief maakt hij gewag van wat hij heeft gezien: buitengerechtelijke executies, folteringen, ontvoeringen en grootschalige verkiezingsfraude.

“Ik zag hoe de partij Gestapo-praktijken hanteerde”, zegt Ibrahim. “De directe aanleiding voor mijn vertrek was de afpersing van Issa Manou, een sympathisant en financierder. Het hoofd van de presidentiële garde heeft hem opgesloten, gefolterd en vermoord. Ik was een directe getuige daarvan en dat heeft me getekend.”

Ibrahim werkte ook bij Galaxie Nationale, een van de meest haatzaaiende verenigingen tijdens de protesten, die oproept tot fysiek geweld met messen, knuppels en machetes tegen bepaalde advocaten en activisten. Zelfs volgens pro-regimemedia komt Evariste Ngamana goed overeen met de leider van Galaxie Nationale. Volgens Ibrahim is het hele systeem opgericht door Evariste Ngamana, in opdracht van de Wagner-groep.

“Ngamana is de rechterhand van Wagner. In het presidentieel paleis zit het BIC, een bureau van informatie en communicatie, dat de Russische waarden naar voren schuift en het beeld van Europa en Frankrijk beschadigt.”

Als kaderlid van de regeringspartij bleef Ibrahim bij manifestaties op de achtergrond. Maar hij zag zelf hoe Zacharov en zijn Russische opvolger soms aanwezig waren en hoe de Russen de protesten filmden met drones. “In het BIC verspreiden ze die beelden via profielen op sociale media.”

Naaste medewerkers van Jevgeni Prigozjin bouwden zo ook een trollenfabriekje in de Centraal-Afrikaanse Republiek. Facebook haalde de afgelopen jaren meerdere netwerken offline, goed voor honderden profielen die zich richten op de Centraal-Afrikaanse Republiek en die volgens het socialemediabedrijf gelinkt waren aan de activiteiten van Prigozjin. Ook Frankrijk is overigens betrapt op profielen van trollen.

“Ngamana is in het BIC de schakel tussen Wagner en de leiders van de verenigingen. Hij tekent het plan uit, mobiliseert de mensen, bepaalt de thema’s”, zegt Ibrahim.

Ngamana is een jurist, afkomstig uit het diamantrijke Carnot, in het westen van het land. Hij zou er deel hebben uitgemaakt van, of volgens meerdere bronnen zelfs leiding hebben gegeven aan de Anti-Balaka-militie, die er lelijk huishield en de diamantmijnen beveiligde. Ngamana werd juridisch raadgever en vervolgens woordvoerder van MCU, de partij van president Touadéra, en trouwde met diens nicht.

Luikse zakenman

Hoezeer Ngamana ook de protesten tegen de EU aanvoert, zijn familie is het leven in Europa gewoon. Gezien de relaties met Frankrijk verzuren, is ons land het eerste alternatief. President Touadéra plant zijn reizen naar Frankrijk en de EU nu al via België. “Op deze manier laten EU-landen zich uit elkaar spelen”, zegt Nathalia Dukhan. “Touadéra gebruikt België als uitvalsbasis.”

Het land kan daarvoor een beroep doen op de hulp van de Luikse zakenman Dimitri Mozer, onder meer gekend van de gelijknamige grote verhuisfirma. Meer dan twintig jaar geleden werd hij aangesteld tot ereconsul van de Centraal-­Afrikaanse Republiek.

Aan de telefoon zegt Mozer dat de nauwe banden met dat land iets uit het verleden zijn, maar dat lijkt niet te kloppen. Getuigen en een video-

interview op Facebook tonen dat hij de bezoeken van Touadéra aan ons land plant, in goed contact staat met de ambassadeurs in Brussel en Parijs en indien nodig naar Bangui reist om die presidentiële bezoeken voor te bereiden.

Nog begin dit jaar kwam Mozer ginder in opspraak toen bleek dat een van zijn bedrijven een contract had binnengehaald voor de levering van coronatesten ter waarde van 2 miljoen euro, zonder langs een openbare aanbesteding te passeren.

België biedt de Centraal-Afrikaanse Republiek bovendien de mogelijkheid om een relatie te onderhouden met de EU, die een belangrijke financiële donor is van het land. En het is mooi meegenomen dat Antwerpen een productieve afzetmarkt voor diamanten biedt. “De netwerken rond de president kunnen daarbij illegale diamanten laten circuleren”, zegt Dukhan. “Met een diplomatiek paspoort vermijd je bijvoorbeeld fouilleringen bij de douane.”

Dat idee komt niet uit de lucht vallen. In 2020 vond de Centraal-Afrikaanse Republiek dat er naast een ambassade in Brussel ook nood was aan een ‘economische missie’. Enkele Nederlandse criminelen hadden een diplomatiek paspoort van het land gekregen en gebruikten de economische missie vermoedelijk als dekmantel om drugsgeld wit te wassen. Ze investeerden het geld in diamant- en goudmijnen.

“De president zou een persoonlijk deel krijgen van de winsten”, zo citeerde de Nederlandse krant AD vorig jaar uit het politiedossier. Twee jaar eerder, in 2018, kwam de ambassade in Brussel in opspraak omdat ze een diplomatiek paspoort had uitgereikt aan oud-tennisser Boris Becker, die zo probeerde om een rechtszaak in het Verenigd Koninkrijk te ontlopen.

De Centraal-Afrikaanse ambassadeur in ons land, Daniel Emery Dede, verdedigde toen nog het diplomatiek paspoort voor Becker.

Op onze vragen over de visumperikelen van Evariste Ngamana is hij korter van stof. “De visum­aanvraag aan België is een geheel andere zaak dan de aanvraag die is geweigerd door Frankrijk”, zegt hij. “Evariste Ngamana oefent zijn functie uit van eerste vicepresident van het parlement en het is zijn echtgenote die is aangesteld tot consulair raadgever op de ambassade in België.”

Voor verdere vragen moeten we wachten tot hij in september terug is uit vakantie. Ngamana reageert niet op meerdere verzoeken via telefoon en WhatsApp.

“Het regime in Bangui profiteert ervan dat ­België minder geïnteresseerd is in de Centraal-­Afrikaanse Republiek en het dossier minder goed in de vingers heeft dan Frankrijk”, zegt Abdoulaye Ibrahim. “Het land riskeert zo de maffieuze draaischijf te worden van Touadéra en de Wagner-groep.”

Oud-ambassadeur Johan Swinnen vreest dat België in de beslissing over visa voor de familie Ngamana niet veel mogelijkheden heeft, ondanks alle ongerustheid over de Russische invloeden en de Wagner-troepen.

“Dat zal ons niet meteen aanzetten om moeilijk te doen”, denkt Swinnen. “Tenzij de Fransen in hun diplomatieke communicatie aan ons land hun ontevredenheid of een waarschuwing over die persoon hebben overgemaakt, maar daar hebben we het raden naar.”