Ex-Sovjetleider Michail Gorbatsjov (91) overleden na slepende ziekte: “Hij plaveide de weg voor een vrij Europa”

Gorbatsjov was van 1985 tot 1991 secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie en was de laatste president van de USSR, van maart 1990 tot eind december 1991. Hij wordt gezien als een hervormer van de toenmalige alleenheersende partij. Dat leidde tot het einde van de Koude Oorlog en uiteindelijk ook tot het uiteenvallen van het land. Maar hij maakte ook de hereniging van Duitsland mogelijk.

Met zijn nieuwe beleid maakte hij Russische begrippen wereldwijd bekend, zoals glasnost (openheid) en perestrojka (hervorming).

Tijdens zijn bezoeken aan het Westen besefte ‘Gorbi’ al snel dat zijn land achter het IJzeren Gordijn hopeloos achterliep. De Sovjet-Unie zou alleen zijn positie als wereldmacht kunnen behouden als er ingrijpende hervormingen zouden komen. De toch al belabberde economie liep nog meer averij op door de Sovjetinvasie van Afghanistan in 1979. Een nieuwe wapenwedloop stuwde de defensie-uitgaven op.

Hij besloot in 1989 een einde te maken aan de kostbare bezetting van Afghanistan. Ook verbeterde hij de relatie met Washington en zette Moskou de eerste voorzichtige stapjes naar een vrijemarkteconomie. De Sovjetburgers kregen na zeventig jaar meer vrijheden dan ooit. Politieke gevangen kwamen vrij en dissidente bewegingen schoten als paddenstoelen uit de grond.

Gorbatsjovs hervormingen kregen al snel een sneeuwbaleffect in andere Oostbloklanden. Moskou greep niet in om dat te voorkomen, zoals dat in 1968 in Tsjechoslowakije nog wel het geval was. Deze ontwikkelingen leidden in november 1989 onverwacht tot de val van de Berlijnse Muur. Moskou stemde in met de Duitse hereniging en zelfs met de terugtrekking van de Sovjettroepen uit alle Oost-Europese landen.

In 1990 liet Gorbatsjov zich kiezen tot president van de Sovjet-Unie om zijn macht als staatshoofd te behouden. Zo werd hij de eerste gekozen president van de Sovjet-Unie, maar tevens de laatste. Hij werd opgevolgd door Boris Jeltsin, die vorm probeerde te geven aan een vernieuwde en verkleinde Unie met slechts acht republieken.

Gorbatsjov werd in het buitenland geprezen. In eigen land gold hij vooral als de man die de Sovjet-Unie naar de ondergang hielp. Hij richtte een paar keer een politieke partij op, maar zonder enig succes. Hij had ook nog herhaaldelijk kritiek op president Vladimir Poetin, die de verworvenheden van glasnost, zoals vrijheid van meningsuiting, weer terugdraaide.

Hij ontving in 1990 de Nobelprijs voor de Vrede.

Het Russische nieuwskanaal Mash meldde in juni dat Gorbatsjov met nierproblemen kampte.

De reacties op het overlijden van ex-Sovjetleider Michail Gorbatsjov blijven binnenstromen.

Zo noemde de Amerikaanse president Joe Biden de Rus “een uitzonderlijke leider” die heeft gezorgd voor “een veiligere wereld”. Zijn daden waren die van een leider “die over voldoende verbeeldingskracht beschikte om te zien dat een andere toekomst mogelijk was en die de moed had om zijn hele carrière op het spel te zetten om die (toekomst) te verwezenlijken. Het resultaat was een veiligere wereld en meer vrijheid voor miljoenen mensen”, reageerde Biden.

Ook de Britse premier Boris Johnson roemde de historische nalatenschap van de overleden Russische Nobelprijswinnaar voor de vrede. “Ik heb altijd bewondering gehad voor de moed en integriteit die hij aan de dag legde om de Koude Oorlog tot een vreedzaam einde te brengen”, schreef Johnson dinsdagavond laat op Twitter. “In een tijd van Poetin’s agressie in Oekraïne, blijft zijn onvermoeibare inzet voor het openen van de Sovjetsamenleving een voorbeeld voor ons allen”, aldus nog Johnson.

De Franse president Emmanuel Macron bracht in de nacht van dinsdag op woensdag eveneens hulde aan Gorbatsjov en bedankte hem voor zijn engagement. “Zijn inzet voor vrede in Europa veranderde onze gemeenschappelijke geschiedenis”, luidde het.

De Nederlandse premier Mark Rutte stelde op zijn beurt dat de wereld met het overlijden van Gorbatsjov “een moedig hervormer met immense invloed op de geschiedenis” is verloren. “Als wegbereider van zowel het einde van de Koude Oorlog als de wapenwedloop kreeg hij de Nobelprijs voor de Vrede”, aldus Rutte op Twitter. “Mijn gedachten zijn bij zijn nabestaanden.”

EU-chef Ursula von der Leyen noemde de voormalige en laatste leider van de Sovjet-Unie dinsdag “een vertrouwde en gerespecteerde leider”. “Hij speelde een cruciale rol in het beëindigen van de Koude Oorlog en het neerhalen van het IJzeren Gordijn. Dat maakte de weg vrij voor een vrij Europa. Zijn nalatenschap is er een die we niet zullen vergeten”, schreef Von der Leyen dinsdagavond op Twitter.

VN-chef Antonio Guterres noemde Gorbatsjov “een unieke staatsman die de loop van de geschiedenis heeft veranderd. Hij heeft meer gedaan dan ieder ander individu om de Koude Oorlog tot een vredig einde te brengen.”

De Russische president Vladimir Poetin uitte via een woordvoerder “diepe sympathie” richting de nabestaanden van Gorbatsjov. Hij zal familie en vrienden van de voormalige leider woensdagochtend een telegram sturen om zijn condoleances over te brengen.