Frank en Leke wonen in zwaar vervuild gebied en zijn ongeneeslijk ziek: "Het bepaalt heel je leven"

Als kind deed iedereen het wel eens: met een vergrootglas zonnestralen opvangen tot ze samenkomen in een brandpunt waar het gloeiend heet wordt. De streek rond de Rupelrivier in Antwerpen, met onder andere de gemeenten Boom en Willebroek, kan je zo’n brandpunt noemen. Niet van de zon, maar van jarenlange, zware industriële vervuiling. 

In de jaren 70 kreeg het bedrijf Eternit er een vergunning om asbestplaten en vervuild slib te storten. Ook de site van de papierfabriek De Naeyer in de regio is zwaar vervuild. Er liggen gipsstorten met lage concentraties radioactiviteit. En dan is er nog de bekende PFAS-vervuiling van de chemiefabriek 3M, op amper 15 kilometer van de huisdeur van Frank Van Houtte en Leke Segers. 

Van Houtte is een van de milieu-activisten die samen met Thomas Goorden in 2021 de PFAS–vervuiling aan het licht bracht. In april van dit jaar werd bij hem kanker vastgesteld die was uitgezaaid naar de lymfeklieren. Ongeneeslijk, was het oordeel meteen. Vorige week werd de immuuntherapie die nog wat extra tijd had moeten kopen, voorlopig stopgezet.

Zijn vrouw, Leke Segers, woont al haar hele leven in de regio. Ze lijdt sinds haar jeugd aan een auto-immuunziekte en heeft ook zeer hoge cholesterolwaarden en schildklierproblemen. Eerder verloor Leke twee kinderen. Een dochter werd geboren zonder nieren en overleed, een tweede meisje stierf tijdens de zwangerschap. Allemaal toeval? We vroegen het hen voor een “Pano”-reportage over de historische vervuiling in Vlaanderen.

Denken jullie dat de vervuiling in de Rupelstreek jullie ziek heeft gemaakt? 

“We kunnen dat uiteraard niet bewijzen. Zeker ben ik daarvan dus niet. Maar we vermoeden het wel”, zegt Frank. Ook experten zeggen dat causale verbanden tussen vervuiling en gezondheidsklachten heel moeilijk aan te tonen zijn. “Het is inderdaad heel moeilijk om het tastbaar te maken. Asbestvezels zie je niet, ook die PFAS zie je niet rondvliegen, maar je ademt het wel in. Statistisch gezien zijn er zeker mensen die overlijden aan de gevolgen van die vervuiling. De kans is dus groot dat onze gezondheidssituatie er een gevolg van is.” 

Leke: “Misschien heeft het er totaal niets mee te maken. Maar zelfs als dat voor mij niet zo is, zullen er in de toekomst mensen zijn die wél ziek worden door al deze vuiligheid. En dat vind ik heel jammer, want ik weet nu wat het inhoudt. Het bepaalt heel je leven. Je kan niet verder studeren, want dat is fysiek niet haalbaar. Je kan met moeite een job uitoefenen, of niet de job die je graag doet. En het ergste van dat alles: je had het kunnen vermijden. Het had allemaal anders kunnen zijn.”   

Hebben jullie er dan nooit aan gedacht om te verhuizen? 

Frank: “We realiseren ons eigenlijk nog niet zo lang dat die vervuiling er is. We worden daar nu plots allemaal mee geconfronteerd. Dat is heel shockerend, en eigenlijk ook wel onverwacht. Maar er zijn ook veel mensen die hier wonen en er nog totaal géén idee van hebben. Dat is eigenlijk nog erger.” 

Frank en Leke ondernamen wel enkele stappen in hun tuin. “We hebben een eerste deel laten ophogen met propere grond, voor onze groentetuin. De mogelijke verontreiniging in dat deel blijft wel zitten, dus een echte sanering kan je dat niet noemen. Daarachter ligt nog een deel dat vroeger af en toe onder water kwam. Tot twee jaar geleden lag daar een put die verbonden was met de Rupel. Als het springtij was, liep die gewoon over en stond dat deel blank.” 

En via die put hebben jullie ontdekt dat jullie in zo’n zwaar vervuild gebied wonen? 

“Klopt. Ik ben actief bezig met een project rond de kleiputten, een natuurgebied tussen Terhagen, Boom en Reet”, legt Frank uit. Hij voert inderdaad regelmatig het woord voor de actiegroep “Red De Kleiputten”, die wil dat het asbeststort van Eternit grondig wordt gesaneerd. Anderzijds verzetten ze zich tegen het rooien van het natuurgebied van 55 hectare dat op de overige kleiputten in de regio is ontstaan. “Want daarvoor willen ze gronden van Oosterweel laten aanvoeren om erbovenop te leggen.” 

“Nu, ze willen die Oosterweelgrond aanvoeren per schip. Daarvoor moeten ze een kade aanleggen, en in een rapport daarover stond een analyse van het water van de Rupel. Die bleek heel sterk vervuild met onder andere PFAS.” Dat was voor Frank het moment dat de puzzelstukken ineen vielen. “Aha, PFAS in het Rupelwater, en dat water komt zomaar in onze tuin via die put? Wij hebben dan stalen laten nemen door een erkend labo en het bleek inderdaad dat de vervuiling met PFAS vér boven de normen lag. We zouden dat dus eigenlijk allemaal moeten laten saneren.” 

Hebben jullie daarvoor steun gekregen van een overheidsdienst? 

“Wel, ze hebben een speciaal emailadres opgestart waar iedereen met vragen naar kan mailen: pfas@vlaanderen.be. We hebben daar alle gegevens naartoe gestuurd: dat we met een verontreiniging zitten die eigenlijk gesaneerd moet worden en met de vraag wat we nu moeten we doen”, vertelt Frank. 

"Vier maanden later kregen we antwoord. Dat we een 'erkende bodemsaneringsdeskundige' moeten laten langskomen in onze tuin. Pas dan zouden ze een beslissing kunnen nemen of advies geven. Weet je wat dat kost? Ongeveer 2000 tot 3000 euro. Moeten wij nu betalen voor wat iemand anders hier vervuild heeft? Dat vind ik niet."  

Zijn jullie kwaad op de overheid? 

“Ik vind de overheid nalatig, ja”, zegt Leke. “Wie weet heeft van verontreiniging die invloed heeft op de volksgezondheid of de natuur en dat verzwijgt, volgens mij is dat schuldig verzuim. Een overheid heeft toch de taak om de volksgezondheid te beschermen, nee?”

“Begrijp me niet verkeerd. De economie is belangrijk. De Haven van Antwerpen is belangrijk. Ja, maar niet ten koste van alles. Enkel een gezonde bevolking kan werken en consumeren. Wat ben je met economisch gewin als je bevolking ziek is?” 

Frank: “Ik denk niet dat organisaties als de Vlaamse milieumaatschappij of OVAM (de afvalmaatschappij, red.) per se de economie boven onze gezondheid zetten. Sommige dingen begrijp ik niet, bijvoorbeeld dat er nu nog ‘eeuwigdurende vergunningen’ worden uitgereikt aan bedrijven. Dat is onverantwoord. Maar er zijn vooral een paar politieke mechanismen, waardoor die administraties te weinig deskundigen kunnen aanwerven om bijvoorbeeld controles uit te voeren.” 

Hoe gaan jullie om met die boosheid? 

“Ik ben heel boos, ja. Maar misschien kan ik het wel kwijt in de dossiers waar ik mee bezig ben: PFAS, de kleiputten,... Daar komt veel onderzoekswerk bij kijken en dat is een grote uitdaging. Zo kan ik die woede kwijt en probeer ik resultaat te boeken, zodat er iets aan kan gebeuren. Kijk naar de PFAS-problematiek: dat is naar buiten gekomen en sindsdien kunnen er een hoop dingen niet meer die eerder wel nog konden. Die PFAS zijn nu bekend bij de Vlaming. Maar het probleem van vervuiling in Vlaanderen gaat zo veel verder.”