"Zijn romantische kijk op aansluiting bij het Westen was misplaatst": waarom Gorbatsjov in het buitenland populairder was dan in Rusland

Een "uitzonderlijk leider", die voor "een veiligere wereld" heeft gezorgd. "Hij heeft de weg geopend naar een vrij Europa." "Een inspiratie in tijden van (oorlogs)agressie." De westerse reacties op het overlijden van Michail Gorbatsjov (91) zijn voornamelijk positief.

Gorbatsjov, de laatste leider van de Sovjet-Unie en Nobelprijswinnaar voor de Vrede, heeft inderdaad een grote rol gespeeld in het beëindigen van de Koude Oorlog en de geschiedenis van Europa, maar in Rusland zelf wordt hij veel minder bewierookt en wordt veel koeler gereageerd op zijn overlijden. Volgens het Kremlin zal Gorbatsjov dan wel de geschiedenis ingaan als een echte staatsman, zijn politieke erfenis wordt toch enigszins anders ingeschat dan in het Westen. 

Volgens het Kremlin was Gorbatsjovs "romantisering over het vooruitzicht op een aansluiting bij het Westen misplaatst". "Zijn hoop op warme relaties tussen de Sovjet-Unie en het Westen is niet uitgekomen", reageert het Kremlin, maar dan vooral met een sneer naar het Westen. "De bloeddorst van onze tegenstanders is duidelijk geworden."

De Russische president Vladimir Poetin zelf betuigde aanvankelijk enkel zijn "diepste medeleven" bij de dood van Gorbatsjov, maar ging er niet uitgebreid op in. Pas 15 uur na het bekendmaken van zijn overlijden, volgde er een langere reactie, waarin hij de "grote invloed" van Gorbatsjov "op de loop van de wereldgeschiedenis" benadrukte. "Hij begreep heel goed dat hervormingen nodig waren" om de problemen van de Sovjet-Unie in de jaren 1980 aan te pakken, voegde hij eraan toe. 

Ook in de Russische staatsmedia werd op een nogal ingehouden manier verslag uitgebracht over Gorbatsjovs overlijden. Zijn wens om de economie te hervormen werd er benadrukt, maar er werd ook bij verteld dat hij de Verenigde Staten te veel vertrouwde. In sommige nieuwsuitzendingen kwam zijn overlijden pas na een tiental minuten aan bod.

Waarom is Gorbatsjov zoveel populairder in het Westen dan in eigen land? "Hier is het een soort spiegelbeeld van wat je in het Westen ziet", vertelt correspondent Geert Groot Koerkamp in het Radio 1-programma "De ochtend". "In het Westen wordt hij opgehemeld als de man die een einde heeft gemaakt aan de Koude Oorlog en die ervoor heeft gezorgd dat het IJzeren Gordijn verdween, als de man die de twee Duitslanden verenigde, als iemand die eigenhandig een nieuwe draai heeft gegeven aan de loop van de geschiedenis. Maar hier in Rusland wordt hij vooral door de oudere generatie herinnerd als de man die aan de basis stond van de teloorgang van het land."

Poetin noemde het uiteenvallen van de Sovjet-Unie jaren geleden nog "de grootste geopolitieke catastrofe van de eeuw". Het leidde in de jaren 90 tot heel veel economische ellende voor miljoenen mensen, zowel in Rusland zelf als in de nieuwe onafhankelijke staten. "Dat alles wordt hem door heel veel mensen aangewreven en dat maakt dat ie op dit moment zo ongeveer onderaan op de ladder staat als het over de populariteit van Sovjet- en Russische leiders gaat", duidt Groot Koerkamp.

Bij de oppositie in Rusland, of wat daar nog van overblijft, wordt Gorbatsjovs erfenis meer geprezen. "Vergeet niet dat Gorbatsjov een belangrijke rol speelde bij het ontstaan en functioneren van Ruslands enige echte kritische krant: de Novaja Gazeta. Hij was daar medeaandeelhouder van en had goede contacten met de nieuwe Nobelprijswinnaar voor de Vrede, Dmitri Moeratov, de hoofdredacteur van Novaja Gazeta", merkt Groot Koerkamp op.

Een bondgenoot van de veroordeelde en opgesloten oppositieleider Aleksej Navalny reageerde dat de Sovjet-Unie hoe dan ook ingestort zou zijn. "De rol van Gorbatsjov in de geschiedenis van Rusland zal hoe dan ook geapprecieerd worden", klinkt het in het kamp van Navalny. Een ander geluid bij de communistische partij. "Daar heersten toch gevoelens dat hij gestraft had moeten worden, dat hij in de gevangenis had moeten zitten, omdat hij dat prachtige land, de Sovjet-Unie, om zeep heeft geholpen", vertelt Groot Koerkamp.

Of Gorbatsjov een staatsbegrafenis krijgt, is nog niet zeker. Als dat niet het geval zou zijn, zou dat heel uitzonderlijk zijn. Alle Sovjet-leiders kregen er een en ook de voormalige Russische president Boris Jeltsin. Geert Groot Koerkamp verwacht dat dat ook bij Gorbatsjov zal gebeuren, "maar dat zal vooral afhangen van de familie".