Verkiezingsstrijd in de schaduw van Boris Johnson: Tory’s staan voor moeilijke keuze tussen ‘elitaire’ Sunak en ‘provinciaalse’ Truss

“Wel, er zit geen Boris tussen.” John Brougthon was niet bepaald uitgelaten toen hij op een zomeravond de Darlington Hippodrome uit kwam gelopen. Met een paar honderd andere leden van de Conservatieve Partij had de 71-jarige ondernemer de twee kandidaten voor het leiderschap van zijn partij, en daarmee het premierschap, aan het werk gezien. “Rishi Sunak is me te glad, Liz Truss is oké,” zo analyseerde Broughton de kandidaten, “maar de fractie had Johnson nooit moeten wegsturen. Dan was dit circus helemaal niet nodig geweest.”

Terwijl het VK zich opmaakt voor onbetaalbare pinten, algemene stakingen en koude huiskamers heeft de regeringspartij een soort rondreizend circus georganiseerd. Sunak en Truss hebben in twaalf steden – van Belfast naar Birmingham, van Exeter naar Eastbourne – zogeheten hustings gehouden, bijeenkomsten waarbij partijleden de kans krijgen vragen te stellen. Maandag maakt de regeringspartij bekend of de 160.000 leden ‘Ready for Rishi’ zijn of dat ze liever ‘Liz for Leader’ zien.

In de Hippodrome, waar binnenkort een show over de oerkomiek Spike Milligan te zien zal zijn, bestormde Sunak energiek en enthousiast het podium. Duur maatpak, brede lach, vlotte babbel. Het was een thuiswedstrijd voor hem, want als minister van Financiën heeft hij een vestiging van het departement in de Noord-Engelse stad neergezet, dit in het kader van het gelijktrekken tussen het rijke zuiden en het armere noorden. Als hij de tweestrijd wint, komt er ook een “Downing Street-campus”, zo beloofde de 42-jarige politicus gekscherend.

Als paternalist beloofde hij op prudente wijze te zullen waken over de overheidsfinanciën en tegelijkertijd mensen die door de energiecrisis in nood raken te helpen. Terloops herinnerde hij zijn publiek eraan dat hij in 2016 voor brexit heeft gestemd, anders dan zijn opponent. Het leverde applaus op, onder meer van de 17-jarige Edmund Smith die nog niet mag stemmen in de gewone verkiezingen, maar nu wel een stembiljet mag aankruisen. “Rishi is pragmatisch, hij bezit charisma en belooft geen luchtkastelen”, zo legde hij uit.

Sunak en Truss, beiden Oxford-alumni, hebben wekenlang uitspraken gedaan die de ziel van Conservatief Engeland hebben blootgelegd. Sunak wil investeren in meer staatsscholen, mensen die niet op medische afspraak komen een boete van 10 pond geven en ten strijde trekken tegen de “leftie woke culture”. Als bekeerde brexiteer belooft Truss de brexit te beschermen tegen het Remain-kamp en de belastingen te verlagen. Net als Thatcher, haar heldin, poseerde ze op de Isle of Wight voor de grootste Union Jack ter wereld.

De twee, die in het kabinet-Johnson kibbelden over belastingbeleid, putten uit hun levensverhalen. Sunak, een privaat geschoolde zoon van een arts en een apotheker, presenteerde zich als een telg van een succesvolle immigrantenfamilie. Op klimaatgebied refereert hij graag aan de zorgen die hij zich maakt over de toekomst van zijn twee dochters. Truss, de rebelse dochter van een professor en een verpleegkundige, praat vaak over haar teleurstellende ervaringen op een staatsschool, dit tot ongenoegen van haar linkse ouders.

Karakter

Wat in deze strijd vooropstaat is echter niet inhoud of identiteit, maar karakter. Dat merkte Sunak toen een man van middelbare leeftijd opstond. “Bent u bekend met het citaat dat degene die de dolk hanteert nooit de troon erft?” Het was een pijnlijk moment, die referentie naar de coup tegen Johnson die begin juli op gang kwam nadat Sunak zijn aftreden bekend had gemaakt. Sunak vocht terug door te zeggen dat ook tientallen andere leden van de regering waren afgetreden en dat hij, los daarvan, waarde hecht aan integriteit.

Het idee dat hij een judas is speelt mee bij de populariteit van Truss. Onder de leden, zeker die in Noord-Engeland, geniet Johnson immers nog een aanzienlijke populariteit. Uit een peiling bleek dat hij 68 procent van de stemmen zou krijgen, iets meer dan Truss en veel meer dan Sunak. Binnen de achterban klinkt dan ook gemor, niet alleen over het wegsturen van de omstreden premier, maar ook over het gebrek aan alternatief. Dat het partijbestuur ook nog 5 pond vraagt om een husting bij te wonen, is zout in de wond.

“Truss heeft er alles aan gedaan om leden die boos zijn over het vertrek van Johnson niet te schofferen,” zegt politicoloog Tim Bale, die een boek schreef over de geschiedenis van de Tories, “en ze belooft zijn brexitbeleid voort te zetten.” Liefde op het eerste gezicht is het evenwel niet. “We steunen Truss, maar liever hadden hadden we Kemi Badenoch gezien”, zegt de gepensioneerde Anne Westgard, die samen met haar zoon uit Newcastle is gekomen, “zij is jong en fris, een nieuw gezicht.”

Elitair versus provinciaals

Gevraagd naar Sunak vallen steeds de termen ‘glad’, ‘gelikt’ en ‘gevestigde orde’. Hoewel hij een brexiteer is wordt hij gezien als een vertegenwoordiger van de elite. “Klopt het dat u rijker bent dan de koningin?”, vroeg een partijlid tijdens het debat in Darlington. Sunak heeft miljoenen verdiend in de City en zijn Indiase vrouw is een miljardairsdochter. Dat hij tijdens een andere husting sprak over zijn liefde voor de Californische cultuur wordt gezien als het moment dat deze Star Wars-adept het beoogde premierschap definitief verspeelde.

“Truss’ sterke punt is dat ze niet Sunak is”, zegt Bale. “Waar hij glad en elitair overkomt, is zij blijkbaar authentiek en provinciaals.” In Darlington, een stad in Labours Rode Muur die door Johnson bij de verkiezingen van 2019 omver was geblazen, probeert ‘Queen Liz’ partijgenoten in te palmen met de opmerking dat ze “niet de gladste persoon op het podium” is. De twee pretendenten kregen regelmatig de handen op elkaar, maar het hardste applaus klonk toen de blonde haardos van Johnson in beeld kwam bij de introductievideo.