Voor 11 euro naar de psycholoog: een balans 1 jaar na de hervorming: "Zonder deze hulp was ik er niet uit geraakt"

“Goed nieuws voor het mentale welzijn: vanaf 1 september wordt een bezoek aan de psycholoog goedkoper”, klonk het vorig jaar optimistisch. Even leek het alsof elke sessie bij de psycholoog terugbetaald zou worden. Maar dat is dus allerminst het geval, zo bleek toen er meer details bekend raakten over de conventie die de terugbetaling regelt.

Die nieuwe terugbetalingsconventie is een akkoord tussen het Riziv, de FOD Volksgezondheid en de sector. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) trok extra budget uit voor de terugbetaling van psychologen. Dat budget bedraagt nu 152 miljoen euro per jaar, maar daarvan wordt nog maar een fractie gebruikt. Op 1 januari ging het systeem echt van start en in de eerste zes maanden van dit jaar is er nog maar voor een bedrag van 16,5 miljoen terugbetaald aan patiënten. Voor sommige mensen was die terugbetaling wel een geschenk uit de hemel, getuigt ook Saskia Sturbois.

Dat er nog maar een fractie van het volledige budget is uitgegeven hoeft volgens Nathalie Haeck niet te verbazen. Zij is klinisch psycholoog, coördinator van de vzw ELP Academie en betrokken bij de uitwerking van de conventie: "De uitwerking gebeurt door 32 regionale netwerken geestelijke gezondheid, die daarvoor eerst samenwerkingen moesten opzetten met veel verschillende partners, zoals eerstelijnszones, CLB's en psychologenverenigingen. Nu pas beginnen de sessies echt op gang te komen. Tegen het einde van het jaar zullen we daarvan het effect zien, en vanaf volgend jaar zullen de netwerken ook echt op volle capaciteit zitten." Het kabinet van minister Vandenbroucke laat weten dat er de laatste maanden effectief al een veel groter deel van het beschikbare budget werd gespendeerd dan in het begin van het jaar.

Maar 152 miljoen euro per jaar is nog altijd niet genoeg voor een algemene terugbetaling zoals bij de huisarts of tandarts. Er zijn dus ook heel wat mensen die uit de boot vallen, zelfs wanneer het budget helemaal wordt gespendeerd.

De terugbetaling is eerst en vooral voor mensen die recent mentale problemen kregen en voor mensen die snel geholpen kunnen worden (in acht of twintig sessies). Hoogleraar klinische psychologie Nady Van Broeck (KU Leuven) wijst erop dat die keuze een aanbeveling volgt van de Wereldgezondheidsorganisatie: "Decennialang investeerde men in België vooral in gespecialiseerde psychologische zorg voor ernstiger mentale problemen, met niet of nauwelijks hulp voor de grote aantallen mensen met beginnende en licht tot matige ernstige noden."

Toch heeft Stef Joos, van beroepsvereniging UPPsy-BUPsy, ook bedenkingen bij die focus: “Mensen met complexere problemen leven vaak van een vervangingsinkomen. Nu komen zij niet in aanmerking voor terugbetaling. Bij de Centra Geestelijke Gezondheidszorg kunnen ze wel terecht tegen een lager tarief, maar daar zijn dan weer enorme wachtlijsten.”

In die groep van mensen met milde problemen wordt verder nog eens geselecteerd. Het is zo dat bepaalde kwetsbare groepen voorrang krijgen, en die groepen kunnen ook nog eens verschillen van regio tot regio. Het zijn de 32 regionale netwerken geestelijke gezondheid die moeten inschatten welke groepen in hun regio het meest nood hebben aan terugbetaalde zorg. “Je kan dan alleen hopen dat zij erin slagen die selectie objectief en juist te maken”, zegt Joos.

Patiënten kunnen voor die terugbetaalde sessies bovendien niet bij alle psychologen terecht. Het budget laat toe om 1.500 psychologen voltijds in te schakelen.  De meesten zullen niet voltijds in het systeem werken, maar dan nog komt maar een fractie van alle psychologen in aanmerking om mee te doen, want in totaal zijn ze met meer dan 10.000. Ook dat wringt bij Joos. “Dit systeem is discriminerend, want niet alle psychologen met gelijke kwalificaties hebben er toegang toe”, merkt hij op.

Dat alles maakt het voor de patiënt een vrij ingewikkeld systeem is geworden, dat de overheid bovendien nooit duidelijk heeft gecommuniceerd. Want hoe kom je te weten of je in jouw regio recht hebt op terugbetaling? En bij welke psycholoog kan je dan terecht? Eigenlijk moet je daarvoor naar de website van het netwerk geestelijke gezondheidszorg in je regio surfen. Alleen weten de meeste mensen niet af van het bestaan van die netwerken, en zijn hun websites ook niet altijd even gebruiksvriendelijk.

Zeker voor kwetsbare mensen, die toch de doelgroep zijn van dit systeem, is het moeilijk om hun weg te vinden. En zo gebeurt het dat mensen een afspraak maken bij de psycholoog in de veronderstelling dat dat 11 euro zal kosten, maar dat bij de betaling blijkt dat ze de volle pot moeten betalen.

“Iedereen beseft dat er een goede communicatie nodig is en hopelijk zal de overheid daar ook snel werk van maken”, zegt Nathalie Haeck. Minister Vandenbroucke bevestigt dat er eind september effectief een communicatieplan klaar moet zijn. Verder wijst Haeck erop dat ook de eerstelijnszones (onder meer de huisartsen) patiënten mee wegwijs kunnen maken. De psychologen zullen ook zelf naar de kwetsbare doelgroepen toe gaan, in bijvoorbeeld in woonzorgcentra of scholen.

Er is vorig jaar dus een totaal nieuw systeem opgesteld, en dat is ook voor de psychologen wennen. Zo moeten ze zich aansluiten bij een netwerk geestelijke gezondheidszorg en zich minstens acht uur per week vrijmaken voor terugbetaalde therapie. “Op die manier verlies je je autonomie”, zegt Joos. Haeck brengt daartegenin dat deel uitmaken van zo’n netwerk ook veel ondersteuning biedt: “Psychologen leren elkaar en hun partners in de eerste lijn en de geestelijke gezondheidszorg beter kennen en kunnen gerichter doorverwijzen en overleggen waar nodig.”

Maar ook de manier van werken zelf schrikt veel psychologen af. Ze moeten bij een eerste intakegesprek inschatten of ze de patiënt in acht of twintig sessies kunnen helpen (acht bij een mild probleem, twintig bij een iets complexer probleem). Kan dat niet, dan moeten ze doorverwijzen naar een andere therapeut. “Maar veel psychologen willen zich niet van te voren op een bepaald aantal sessies vastpinnen, ze willen de patiënt helpen tot zijn probleem opgelost is”, zegt Joos.

Ook die twijfel bij de psychologen verklaart mogelijk voor een deel de trage opstart van het systeem, want zeker in het begin verliep de zoektocht naar psychologen die willen intekenen moeizaam. Haeck heeft alle begrip voor de aarzeling bij haar collega’s, "want er wordt nu eenmaal iets heel nieuws van hen gevraagd. En ook volgens professor Van Broeck loont het om door te zetten: "Wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van toegankelijke eerstelijnspsychologische zorg in landen die hier vroeger mee aan de slag gingen tonen overduidelijk aan dat er zowel op het vlak van de mentale en fysieke gezondheid van de mensen als op maatschappelijk vlak duidelijk aantoonbare positieve effecten zijn", zegt ze.

Zelf was Haeck in Nederland betrokken bij een gelijkaardige omslag in de werkmethode. “Bij een probleem zoals bijvoorbeeld faalangst kan je vaak goede resultaten bereiken in een beperkt aantal sessies”, zegt ze. “Het komt erop aan om met de patiënt af te spreken waarop de therapie zal focussen en wat de doelen zijn. Als je die patiënten in de eerste lijn snel kan helpen, vermijd je dat hun problemen escaleren. Bovendien ontlast je op termijn de tweedelijnszorg, waar mensen met zwaardere problemen dan langdurig therapie kunnen krijgen. Die omslag zal wel nog even tijd vragen. Het is belangrijk dat de drempel naar de psycholoog zo laag mogelijk is en dat mensen snel genoeg de weg vinden. We willen proberen het vuur te voorkomen in plaats van voortdurend meer water te vragen om een eindeloze brand te blussen.”

Over een ding zitten alle psychologen alvast op één lijn: in de ideale wereld zijn al deze regels niet nodig, wordt elke sessie bij de psycholoog terugbetaald en worden er ook genoeg middelen vrijgemaakt voor mensen met meer ernstige klachten en hulpvragen. Maar volgens het kabinet-Vandenbroucke zijn daar voorlopig geen plannen voor.