Dag Lucien, en tot ziens: de afscheidsbrief van nieuwsombudsman Tim Pauwels
Tim Pauwels stopt na bijna zes jaar als nieuwsombudsman voor de VRT-nieuwsredactie. Dat werd eerder deze week bekendgemaakt. In deze laatste column neemt hij afscheid van de mensen die al die jaren in zijn mailbox hebben gezeten met klachten, suggesties en vragen.
Dag Lucien, en tot ziens!
Ik noem mijn mailers “Lucien”. Op de redactie is dat intussen een bekend begrip geworden. Lucien kan overigens ook best een vrouw zijn, al is meer dan zeventig procent van de mailers wel degelijk man. Lucien kan jong of oud zijn, maar op basis van de voornamen denk ik dat mijn mailers toch wat ouder waren. Lucien heet vaker “Lucien” dan “Keanu”, bijvoorbeeld. En ook vaker “Lucien” dan “Mohammed”. Representatief zijn de mailers dus niet.
En nu neem ik dus afscheid van jou Lucien, jij die mijn leven de afgelopen jaren hebt bepaald.
Heel vaak heb je me verbaasd met een dramatische toon in je mails. Ik stond er toch een beetje perplex van hoe zaken snel een “schande” werden. “De VRT onwaardig!” Hoe er veralgemenende conclusies werden getrokken uit relatief kleine fouten en onvolkomenheden. Hoe er achter alles bedoelingen worden gezocht. Maar goed, fouten zijn fouten, ze moeten gecorrigeerd worden. In je mails voelde ik het vaakst van al een zekere teleurstelling. Dat jij, die vaak niet gestudeerd hebt, die gestudeerde jongelui op de redactie op fouten kan betrappen. (En ja hoor, oudere journalisten maken evengoed fouten.) Maar het stelt je teleur. Je had eigenlijk meer verwacht van VRT. En dat aanvoelen zou de redactie moeten koesteren.
De journalist denkt dikwijls: “Ach ja, kilowatt en kilowattuur door elkaar gehaald.” of “Oeps, hectares verkeerd omgerekend in vierkante kilometers”. Kan gebeuren. Jij, Lucien, denkt dikwijls: "Als ik je daar niet in kan vertrouwen, waar kan ik je dan wel in vertrouwen?"
Een zekere scepsis tegenover de journalistiek, de politiek of de wetenschap is overigens lang geen slechte zaak. Maar het heeft me wel verbaasd hoe makkelijk, Lucien, je dan weer wel heel kritiekloos je vertrouwen gaf aan mistige websites of slecht onderbouwde felle internetmeningen. Soms leek je iedereen te willen geloven als hij je intuïtie maar bevestigde. Dat vond ik bijwijlen ook griezelig. Als je sceptisch bent ingesteld, moet je juist degenen wantrouwen die je naar de mond praten.
Goeie journalistiek is kritisch, maar is ook altijd fair en voorzichtig met al te grote conclusies. Ik heb geprobeerd dat uit te dragen, Lucien, maar ik heb je natuurlijk niet altijd overtuigd.
Ik heb overigens gemerkt dat je vaak het gevoel hebt dat media je niet kennen. Dat media te veel in welwillende academische kringen zitten.
Je waardeert het niet dat je ineens een “cisman” bent geworden zonder dat jou iets werd gevraagd. En omdat je dat soort zaken verneemt in de media, acht je de media mee schuldig. Nochtans ben je zeker niet tegen verandering, maar je vindt dat er zo veel over je hoofd heen wordt besloten. Daarbij besef je niet altijd dat ook anderen zuchten naar erkenning in de media.
Nochtans willen jullie, Keanu, Astrid, Ahmed, Grace en Lucien wezenlijk allemaal hetzelfde. Jullie willen dat de redactie toont dat ze jullie kent. Dat jullie argumenten en emoties benoemd worden. Als de journalisten “hier” zijn, willen jullie zien en horen dat de journalist ook “daar” kent.
Je wil niet dat uitzendingen zeggen: zet de airconditioning op alsof iedereen vanzelfsprekend airconditioning heeft. Je bent gefrustreerd als de redactie het heeft over zonnepanelen en warmtepompen die velen van jullie op jullie appartement helemaal niet kunnen plaatsen. En je wil dat dat ook eens luidop wordt gezegd. Je ziet in "Het Journaal" woningen met tuinen en trampolines en je denkt: kennen ze mij wel?
Het antwoord daarop is: zeker wel. Maar het is even waar dat de routine het soms overneemt en dat gekozen wordt voor de makkelijkste oplossing, voor niet te veel nadenken over de vragen en reacties die het publiek bij een nieuwsfeit kan hebben. Er wordt soms te veel alleen gekeken naar het nieuwsfeitje dat er hier en nu is.
Als ik iets geprobeerd heb, is het dat: vragen aan de redactie dat ze toont dat ze iedereen kent. Alle sociale klassen, alle afkomsten. Dat ze meedenkt met de gewone Vlaming. Met de vragen en bedenkingen van het publiek en daar ook een antwoord op probeert te formuleren.
Goeie journalistiek staat dicht bij het publiek, maar nog dichter bij de waarheid. Er is klimaatverandering, Lucien, het valt gewoon niet te ontkennen. En coronavaccins hebben levens gered. De redactie kan niets anders zeggen, omdat het echt zonneklaar blijkt uit de cijfers.
Maar verder blijft journalistiek natuurlijk mensenwerk. Het zal nooit volmaakt zijn. En het is perfect verdedigbaar om de journalistiek te blijven uitdagen. Maar goeie journalistiek zal ook altijd aan de kant van de nuance staan. Dat heb ik zelf ook geprobeerd. Kritiek geven waar nodig, maar ook nuanceren ten opzichte van de stemmingmakerij tegen journalistieke media die welig tiert op sociale media.
Die stemmingmakerij is vaak echt oneerlijk. Maar dat is geen excuus voor de redactie om geen voeling te houden met het publiek in al zijn geledingen. En daarvoor waren jouw mails af en toe wel degelijk belangrijk, Keanu, Astrid, Ahmed, Grace en Lucien. Bedankt daarvoor, en tot ziens.