Prijsplafond op Russisch gas en voor 'rode landen': deze voorstellen van de EU om energieprijzen aan te pakken lekten uit

De gasprijzen schoten maandagochtend alweer met 30 procent de hoogte in, na het nieuws dat Nord Stream 1, de pijpleiding tussen Rusland en Europa, langer gesloten blijft. Tegen de middag zakte de prijs alweer, maar de markt blijft erg volatiel. De verklaring van Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov dat er geen gas meer door Nord Stream 1 zal stromen zolang de westerse sancties van kracht zijn, bevestigde de vermoedens dat Rusland gas als politiek pressiemiddel inzet.

De druk op de energieministers van de EU-lidstaten om vrijdag met een gepast antwoord op die crisissituatie te komen, wordt zo nog wat groter. In een gelekte paper die nieuwssite Euractiv in handen kreeg, doet de Europese Commissie twee voorstellen om op de druk van Rusland te antwoorden. Het eerste voorstel is om een prijsplafond in te voeren voor Russisch gas. Vandaag voert Rusland steeds minder gas uit naar de EU, maar door de stijgende gasprijzen merkt Rusland daar zelf weinig van. Dat wil de Commissie aanpakken. Er zou een prijsplafond komen dat een pak lager is dan wat vandaag betaald wordt, maar nog steeds hoog genoeg om Rusland te vergoeden voor de kosten van de gasproductie en het transport naar Europa. Dat zou het ook voor Rusland een interessantere optie moeten maken dan de gaskraan volledig dichtdraaien.

Toch beseft de Commissie dat dit plan wellicht niet in goede aarde valt bij Poetin. Het document spreekt van een ‘quasi-sanctiemaatregel’, die het risico inhoudt dat Rusland de gasleveringen volledig stopzet. En dat is niet het enige risico dat dit plan met zich meebrengt. “Er is nu al schaarste op de gasmarkt”, zegt econoom Paul van den Noord (Universiteit van Amsterdam). “Als we de prijs van Russisch gas plafonneren, verschuift gewoon de vraag naar andere leveranciers. De gasprijs dreigt daardoor net verder te stijgen.”

Een ander voorstel van de Commissie is om een prijsplafond in de meest getroffen Europese lidstaten in te voeren. Sommige Europese landen zijn veel afhankelijker van Russisch gas dan andere. Daardoor zijn vandaag al grote regionale verschillen op de verschillende gasveilingen. Op de gasveiling in Zeebrugge is de gasprijs voor september 40 euro per megawattuur lager dan op de toonaangevende Nederlandse beurs TTF. In andere landen, zoals Duitsland en een aantal Centraal- en Oost-Europese landen, is de gasprijs hoger. De Commissie denkt er daarom aan om een lijst met ‘rode landen’ op te stellen die een prijsplafond kunnen instellen als de prijzen daar helemaal door het dak dreigen te gaan.

Anders dan bij een prijsplafond voor heel de EU kan de markt op die manier haar werk blijven doen, al zou die regeling wel veel overleg en solidariteit van de lidstaten vragen om ‘rode landen’ tijdig met gas te voorzien als die in gasnood dreigen te komen. De Commissie geeft zelf aan dat het allesbehalve een evidente maatregel is om op korte termijn in te voeren.

Ook het Tsjechisch voorzitterschap van de Europese Raad kwam, na rondvraag bij de Europese lidstaten, met een voorbereidend document voor de vergadering van vrijdag. Die plannen werden gelekt op nieuwssite Politico. Een van de voorgestelde maatregelen daarin is om de lidstaten ertoe aan te zetten vrijwillig hun elektriciteitsverbruik te verminderen, zoals in juli al voor gas werd ingevoerd. “Dat lijkt me het laaghangende fruit, de kans is groot dat dat er vrijdag zeker doorkomt”, zegt professor internationale politiek Thijs Van de Graaf (UGent).

Over andere maatregelen zal meer gediscussieerd worden. Net als bij de Commissie blijkt er bij een deel van de lidstaten animo voor een prijsplafond op gas van ‘specifieke jurisdicties’, lees: Rusland. Een andere piste is om de gasmarkt los te koppelen van de elektriciteitsprijs. Vandaag wordt die elektriciteitsprijs bepaald door de gasprijs. “Maar ik denk dat een volledige ontkoppeling tussen de gas- en elektriciteitsprijs nodeloos complex is”, zegt energie-expert Joannes Laveyne (UGent). “Het lijkt me waarschijnlijker dat men de prijs zal willen drukken door de winsten af te romen van de energieproducenten van nucleaire en hernieuwbare energie.”

Die bedrijven surfen vandaag mee op de hoge gasprijs en maken gigantische winsten. De EU zou een deel van die winsten kunnen opeisen en die middelen gebruiken om de energiefactuur van de burgers te verlagen. “De vraag is ook in hoeverre dat juridisch haalbaar is, want de facto leg je bedrijven zo een maximumwinst op”, zegt Laveyne. “Europa flirt daarmee met de grenzen van wat het zelf kan.”

Daarnaast zijn er nog voorstellen om kredieten te verstrekken aan gasleveranciers, die vastzitten aan vaste contracten die ze afsloten terwijl ze zelf torenhoge prijzen moeten betalen op de gasmarkt. Een aantal Centraal-Europese landen roept zelfs op om tijdelijk meer uitstootrechten te veilen via het emissiehandelssysteem (ETS). “Daardoor zou de elektriciteitsprijs iets dalen, maar de CO₂-uitstoot in Europa zou dan wel stijgen”, zegt Van de Graaf. “En zo wordt het weer wat moeilijker om tegen 2030 de uitstoot in de EU met 55 procent omlaag te brengen.”

Wat het vrijdag ook wordt, het blijkt andermaal dat de energieprijzen drukken ook met een kostprijs komt.