Van Douwe Egberts tot Rombouts: waarom bijna al onze koffie is gemaakt met dezelfde boon (en dat echt niet goed is)
Mooi geroosterde, bruine bonen die een smaakexplosie geven in je mond. Maar wist je dat zo goed als alle Belgische koffie is gemaakt met dezelfde soort boon? Koffie-doctorandus Yves Bawin (ILVO) vertelt ons hoe dat kan en waarom dat slecht nieuws kan zijn voor de toekomst. “Amper één plantje had de reis van Indonesië naar Nederland overleefd. Dat plantje is de basis van onze huidige koffieteelt.”
Glenn HaexLaatste update:06-09-22, 12:56
“Als we over koffie spreken, kunnen we twee belangrijke soorten onderscheiden”, vertelt Bawin (ILVO – UGent – KU Leuven – Plantentuin Meise). “Je hebt die met Arabica bonen en die met Robusta bonen.” De Arabica boon is meestal zoet en zacht, met een aroma van suiker en fruit. De Robusta bonen hebben eerder een stevige, bittere smaak. “Belgische koffieproducenten werken voornamelijk met de kwalitatieve Arabica bonen.”
Maar hoe komt het dan dat Douwe Egberts zo anders is dan bijvoorbeeld een Rombouts-koffie? “Dat heeft te maken met verschillende factoren. Het gaat dan wel om dezelfde soort boon, maar onder meer de verwerking ervan heeft een grote invloed op de smaak. Zo ligt het er bijvoorbeeld aan hoe lang en op welke temperatuur een boon geroosterd is, en hoe de koffie precies vermalen wordt.”
Waarom alleen Arabica?
“De wilde Arabica koffieplant groeide oorspronkelijk in de bergregenwouden van Ethiopië”, vertelt Bawin, die een genetische stamboom maakte van arabica koffie. “Eeuwenlang werd deze plant vooral geteeld door de lokale bevolking, op een uitzondering in het huidige Jemen na. Maar vanaf de 16de eeuw begon de interesse in koffie te groeien. Meer en meer Arabieren begonnen koffiebonen te exporteren, en ook in Europa raakt koffie bekend als een luxeproduct.”
Volgens de legende verborg een monnik zeven zaden in zijn mantel en smokkelde die zo naar India. Van daaruit werd de arabica boon geëxporteerd naar Indonesië.
Yves Bawin
De Arabieren wilden hun uniek product echter niet zomaar uit handen geven. “Ze verboden daarom het transport van levensvatbare plantjes. Enkel bewerkte zaden mochten geëxporteerd worden.” Illegale handel was opeens heel verleidelijk. “Volgens de legende verborg een monnik zeven levensvatbare zaden in zijn mantel en smokkelde die zo naar India. Van daaruit werd de Arabica plant vermoedelijk geëxporteerd naar Indonesië.”
“Aangezien Indonesië op dat moment een Nederlandse kolonie was, werden er plantjes naar Amsterdam getransporteerd. Maar één plantje zou die reis overleefd hebben. Dat plantje is de basis van een groot deel van onze huidige koffieteelt. Genetisch onderzoek schetste hoe de Europese Arabica boon naar Latijns-Amerika werd verspreid. Daar wordt trouwens tot op de dag van vandaag nog altijd onze koffie wordt geproduceerd.”
“We spreken hier daarom over een genetische bottleneck of zandloper. Er is een massaproductie ontstaan op basis van heel weinig moederplanten, met een kleine genetische diversiteit als gevolg. Dat maakt de huidige koffieplantjes erg kwetsbaar voor ziektes en klimaatverandering.”
Om problemen in de toekomst te vermijden, zouden we dus eigenlijk moeten teruggaan naar de bron. “Wilde Arabica koffieplanten in Ethiopië zijn genetisch diverser dan hun verwanten in koffieplantages. Er zijn ook nog zoveel andere koffiesoorten, die niet op grote schaal worden geteeld. Als we de eigenschappen van die wilde koffie analyseren en goedkeuren, kunnen we misschien wel nieuwe soorten koffies op de markt brengen. Zo zijn we klimaatverandering en ziektes een stapje voor.”
Meer weten over koffiebonen? Yves Bawin geeft op 18 september een lezing op Festilvo, het gratis festival van weten en eten.
