Draai naar rechts van Sociaaldemocraten in Zweden: campagne hard over nieuwkomers

Eigenlijk zou de Zweedse Sociaaldemocratische politicus Boel Godner tevreden moeten zijn, want er wordt naar haar geluisterd. Maar haar starre houding verraadt het tegendeel. ‘We gaan een gevaarlijke kant op’, zegt ze met haar armen over elkaar, vlak nadat ze op het ‘politieke plein’ in Södertälje, een stad nabij Stockholm, plaktattoos van rode rozen heeft uitgedeeld.

Godner, die sinds 2011 het gemeentebestuur van Södertälje voorzit, vraagt al jaren om aandacht voor de integratie- en segregatieproblemen in Zweden. Ze zag het in haar eigen stad, waar meer dan de helft van de 100.000 inwoners een niet-westerse afkomst heeft. De stad wordt ook wel Klein Bagdad genoemd, vanwege een groot aantal vluchtelingen uit Irak. Tijdens de vluchtelingencrisis in 2015 kwamen er ook veel Syriërs bij. ‘We hebben geschreeuwd om aandacht, maar ze wilden niet luisteren.’

Ongekend hard

Dat is nu wel anders. De bestrijding van segregatie is hét onderwerp geworden in de aanloop naar de Zweedse verkiezingen van aankomende zondag. Dat komt vooral door de vele dodelijke schietpartijen, dit jaar alleen al 47, waarvan drie in Södertälje. De meeste slachtoffers zijn jonge mannen van een jaar of twintig, met een migratieachtergrond. De afgelopen weken buitelden de Zweedse partijen over elkaar heen met radicale plannen die moeten voorkomen dat jongeren in de gesegregeerde buitenwijken in de criminaliteit belanden. Enkele parels: een verplichte adhd-test voor vijfjarigen in achterstandswijken, een taaltest voor tweejarigen en publieke taakstraffen om negenjarigen ‘te schande te zetten’.

Ook Godners eigen partij liet zich van een ongekend harde kant zien. Zo stelde de Sociaaldemocratische minister van Integratie voor een plafond in te stellen voor het aantal niet-Noordse inwoners in een wijk. Niet meer dan de helft van de inwoners zou van buiten Scandinavië (en Finland) mogen komen. Premier Magdalena Andersson formuleerde het net even anders. ‘We willen hier geen Chinatown, Somalitown of Little Italy’, zei ze. Godner: ‘Misschien was het slechts een proefballonnetje, maar de boodschap is dat niet iedereen gelijk is. Daarnaast is het ook onuitvoerbaar. Er zijn hier wijken waar 90 procent van de bewoners van buiten Zweden komt.’

Etnisch plafond

Het voorstel voor een etnisch plafond deed politieke commentatoren denken aan het Deense ‘gettobeleid’, dat de overheid de macht geeft in te grijpen in wijken waar meer dan de helft van de bewoners van niet-westerse komaf is, en waar de werkloosheid en criminaliteit hoog zijn. In deze ‘getto’s’ mag de overheid delen platgooien, overtreders zwaarder straffen en kinderopvang verplicht stellen.

In de Zweedse media klonk de vraag of de Sociaaldemocraten, nog altijd de grootste partij in Zweden, niet hard op weg zijn om het voorbeeld van hun Deense zusterpartij te volgen. Die maakte in 2015 een draai naar rechts op asiel- en integratiebeleid om de Deense Volkspartij de wind uit te zeilen te nemen. Zo werden onder meer plannen gemaakt om asielzoekers hun aanvraag in Rwanda af te laten wachten. ‘De meeste partijen beschuldigden Denemarken destijds van stigmatisering en een gebrek aan medemenselijkheid’, schreef politiek commentator Ewa Stenberg van de krant Dagens Nyheter. ‘Nu is het Zweedse debat omgeslagen.’

‘Ik zie het ook, maar ik hoop echt dat het niet die kant opgaat’, zegt Godner. ‘De Deense aanpak drijft ons uit elkaar. We zouden hier in Södertälje één gemeenschap moeten vormen, niemand zou zich tweederangsburger moeten voelen. Het is gevaarlijk.’

Slimme oplossingen

In plaats van mee te gaan in de race om wie de meeste radicale voorstellen kan doen, is het volgens Godner beter om met echte, slimme oplossingen te komen. Zelf wist ze de afgelopen elf jaar met succes het niveau van de scholen in Södertälje te verhogen van slecht naar gemiddeld. Daarnaast pleit ze voor afschaffing van de wet die migranten de mogelijk geeft te kiezen waar ze zich vestigen. Dit werkt segregatie in de hand. Ook zou Zweden strenger moeten zijn met het afgeven van een werkvergunning aan arbeidsmigranten in het buitenland. ‘We hebben echt geen mensen van buiten nodig voor de horeca of de schoonmaak.’

Ulf Bjereld, hoogleraar politieke wetenschappen aan de universiteit van Göteborg, benadrukt dat de Zweedse Sociaaldemocraten al eerder een draai naar rechts maakten. Dat gebeurde na de vluchtelingencrisis in 2015, toen Zweden barmhartig 160.000 vooral Syrische vluchtelingen binnenliet. Geconfronteerd met de grote instroom en kelderende opiniepeilingen, paste de regering de asielwet aan, waardoor asielzoekers niet langer automatisch een permanente verblijfsvergunning kregen. Ook werd gezinshereniging moeilijker gemaakt. ‘Sindsdien hoor je veel politici zeggen dat Zweden te genereus is geweest in het toelaten van migranten. Ook is er een toename in de retoriek dat immigranten een bedreiging vormen.’

Electorale druk

De SAP voelt ook de electorale druk van de rechts-radicale Zweden Democraten (SD), die naast Godner in een met blauwe bloemafdruk – het partijlogo – versierde kraam staan. Sinds de partij in 2010 in het parlement kwam, is zij bij alle verkiezingen groter geworden. De SD, die wortels heeft in de Zweedse neonazibeweging, profileert zich als een serieuze regeringspartij, maar zorgt tegelijk regelmatig voor schandalen. Zo twitterde een parlementariër recentelijk bij een foto van een in SD-logo verpakte trein: ‘Welkom bij de repatriëringstrein. U bent in het bezit van een enkeltje. Volgende stop: Kabul.’ De partij ligt volgens de peilingen op koers om zondag de tweede partij van Zweden te worden, met ongeveer 20 procent van de stemmen.

Volgens Godner heeft haar partij moeten leren om het taboe op praten over etniciteit los te laten. ‘Maar we moeten ook niet te ver doorschieten. Dus niet zeggen dat iedere immigrant een crimineel is, maar wel dat migranten vatbaar zijn voor misbruik door criminele netwerken. Zó moeten we erover praten.’