"Het melkmeisje" geeft na 360 jaar nog geheimen prijs: Vermeer schilderde eerst veel drukker decor

Een internationaal team onderzoekers en conservators van het Rijksmuseum in Amsterdam, het Mauritshuis in Den Haag en de Universiteit Antwerpen heeft alle schilderijen van Vermeer in Nederland kunnen onderzoeken. "We hadden ook de geweldige kans om onderzoek te doen op verschillende van zijn schilderijen in het buitenland", legt onderzoeker Anna Krekeler uit in een videoboodschap.

Daarbij werden hoogtechnologische middelen bovengehaald:

Zowat 360 jaar nadat de verf van "Het melkmeisje" gedroogd is, blijkt het wereldberoemde werk van de meester uit de Nederlandse Gouden Eeuw toch nog enkele geheimen prijs te geven. "Achter het hoofd van het melkmeisje schilderde Vermeer eerst een rek vol kannen", vertelt ze. "Op een bepaald moment tijdens het schilderproces besloot Vermeer het te overschilderen."

In de hoek rechts onderaan heeft Vermeer ongeveer hetzelfde gedaan. "Daar zien we een vorm die niet aanwezig is op het uiteindelijke schilderij", klinkt het. Deze vorm was al langer bekend, maar is nu dankzij de nieuwe infraroodscans in hogere resolutie geïdentificeerd. "In dit geval gaat het wellicht om een wieg of een vuurkorf. Het was nog niet helemaal af toen Vermeer het overschilderde. Mogelijk deed Vermeer dat om de focus op het melkmeisje te behouden en een rustiger compositie te creëren."

Foto's: Rijksmuseum

De infraroodbeelden geven een blauwige tint aan de kannen. "Het wil niet zeggen dat Vermeer die ook in het blauw heeft geschilderd", benadrukt Krekeler. "Door de resultaten van alle verschillende onderzoekstechnieken te vergelijken, weten we dat Vermeer het schetste in zwarte verf. En dat hij het dus niet heeft afgemaakt."

De ontdekking biedt een unieke inkijk in het werkproces van de schilder. "In veel van zijn werken heeft Vermeer aanpassingen gedaan", zegt ze. "Het is fascinerend om de eerste stappen van Vermeers zijn creatieve proces te volgen. En daarna de weg te volgen die hij bewandelde om tot zijn bekende iconische composities te komen."

De details die hij overschilderde, kwamen wellicht rechtstreeks uit zijn eigen leven. Uit een inventaris van de inboedel van Vermeer die na zijn dood is opgemaakt, is bekend dat de schilder in zijn bijkeuken effectief een plank met dergelijke kannen bezat. Op de inventaris stond ook zo'n vuurmand.

In die tijd werd volgens het Rijksmuseum in zo’n mand een kom met gloeiende kolen gezet om pasgeboren baby’s warm te houden en luiers te drogen. Beide voorwerpen zijn ook in miniatuurversie te zien in het poppenhuis van Petronella Oortman dat ook in het Rijksmuseum staat.

Van 10 februari tot 4 juni 2023 loopt in het Rijksmuseum een grote overzichtstentoonstelling van Vermeer. Daar zullen minstens 27 schilderijen van de meester te zien zijn. Om dat even in een context te plaatsen: er zijn momenteel ongeveer 35 schilderijen bekend. Dus zo goed als alle schilderijen gaan dus op één locatie verzameld zijn.

Het is overigens niet toevallig dat de ontdekkingen nu worden aangekondigd, want net vandaag begint de ticketverkoop voor die expo.