Huisbiograaf van Queen Elizabeth: ‘Ze heeft altijd een zwak gehad voor Harry. Ze realiseerde zich hoe moeilijk het voor hem kon worden’

Dit interview werd op 30 juli vorig jaar gepubliceerd, toen het boek van Morton uitkwam. Naar aanleiding van de dood van koningin Elizabeth bieden we u het opnieuw aan.

“Als er twee zussen zijn van wie er één de koningin is, noodgedwongen een bron van eerbaarheid en al het goede, is de ander automatisch het brandpunt van creatieve boosaardigheid, de slechte zus”, zei prinses Margaret (1930-2002), de jongere zus van Elizabeth II (95), ooit over haar flamboyante leven naast de Britse Queen. De relatie tussen beiden inspireerde de Britse monarchie­kenner en historicus Andrew Morton (68) tot het schrijven van een indrukwekkende dubbelbiografie. Die tegelijk verrassend veel inzicht biedt in de moeilijke verstandhouding tussen de hedendaagse prinsen William en Harry.

Welke gelijkenissen ziet u tussen ‘the heir & the spare’, Elizabeth en haar zus Margaret op de reservebank, en de prinsen van vandaag?

“De voornaamste gelijkenis is dat Margaret zichzelf altijd zag als een vleugelvrouw van de Queen, die haar naast de troon moest steunen. Prinses Diana, die ik destijds voor haar biografie sprak, zag deze rol ook weggelegd voor haar jongste zoon Harry – als een toeverlaat voor William. De Queen heeft om dezelfde reden altijd een zwak voor Harry gehad. Ze realiseerde zich hoe moeilijk het voor hem kon worden, net zoals het dat was voor haar jongste zus die eerst grote moeite had om in de schaduw van haar kroon een betekenisvol leven uit te bouwen.”

En toch, schrijft u, varen koninklijke zussen of broers wel bij deze asymmetrie. ‘De een bezet de mentale ruimte die de ander openlaat.’ Hoe moeten we ons dat voorstellen?

“Zowel bij Elizabeth als bij William werden hun karakters meteen volgens het gewicht van het eerstgeboren kroonkind gekneed. Verantwoordelijk, voorzichtig, matigend en verstandig zijn én conformeren werd hun taak.

Met Margaret en Harry krijg je vervolgens een zus en broer die rebelleren alsof niets hen kan schelen. Beiden werden roekelozer, abrupt en overhaastig. Toch zie je ook bij William en zijn grootmoeder dikwijls flitsen van de persoonlijkheid die ze niet mogen zijn, veelal in het gezelschap van hun broer en zus.

“William drinkt ook graag een glas en droeg zijn haar weleens wild toen hij er nog veel had. De Queen liet zich als jonge vrouw met haar zus dikwijls op de dansvloer gaan. Door prins Philip te huwen, die door zijn Griekse afkomst helemaal niet de voorkeur van haar ouders had, toonde ze ook dat ze haar eigen wil kon doordrijven. Net zoals Margaret werd ze verliefd op de eerste man die ze ontmoette, wat voor mij illustreert dat beide zussen zo snel mogelijk weg wilden uit de claustrofobie van het hof en op eigen benen wilden staan.”

Margaret kreeg in haar jeugd een lagere opleiding, terwijl de toekomstige koningin academisch werd geschoold. Dat zorgde meteen voor een kloof. Maar William en Harry startten wel met dezelfde lei. Toch zijn ze vervreemd. Waarom?

“Harry kreeg in tegenstelling tot Margaret ook een goede opleiding en heeft zichzelf van het hof vervreemd, eerder dan zij hem. Zij veranderden niet, híj wou de zaken anders. Dat is het essentiële verschil. Zoals hij vertelde ‘keek hij achter het gordijn en hield niet van wat hij zag’. De wake-upcall voor Harry was dat de monarchie uiteindelijk altijd om illusie en mysterie draait en niet om wat er echt is. Alles gaat om de projectie van een imago. Het is de fundamentele basis om een koningshuis te doorgronden.”

Om die reden mocht Margaret niet trouwen met haar eerste liefde, Peter Townsend - vleugeladjudant van de kroon maar ‘te oud en gescheiden’. De jonge Queen draaide om de hete brij heen ‘tot de situatie onhoudbaar werd’. U spreekt van ‘struisvogeltactieken, illustratief voor de Windsors’. Ook vandaag?

“Een van de opvallendste zaken aan het vertrek van Harry en Meghan uit de koninklijke familie is hoe abrupt de familie deze keer besliste. ‘Wil je niet tot ons behoren, wel, goodbye!’ De stemmen van kroonprinsen Charles en William gaven duidelijk de doorslag. In tegenstelling tot vroeger heeft de koningin niet vijf jaar lang kunnen bemiddelen, zoals tussen Margaret en Townsend, of zoals tijdens de scheiding van kroonprins Charles en prinses Diana. Maar bij de Queen zal de deur voor Harry wel altijd open blijven staan.”

U portretteert de Queen als iemand die bereid is om schade aan de monarchie te gedogen als dat persoonlijk geluk van haar familieleden in de weg staat. Zo zocht zij een oplossing voor haar zus en Townsend, terwijl de populaire Netflix-reeks The Crown dit als conflict toonde.

“The Crown zette Margarets affaire met Townsend neer als de oorzaak van een botsing tussen twee zussen. Dat klopt historisch niet. Wat ik ontdekte tijdens het onderzoek voor mijn boek, is dat Margaret een brief schreef aan toenmalig premier Anthony Eden (1955-’57) en van hem antwoord kreeg dat ze haar titel en dotatie niet zou verliezen als ze Townsend na haar 25ste burgerlijk zou huwen, wat dan wettelijk mocht. Ze zou ook niet in ballingschap moeten gaan. Het enige wat niet mogelijk was, was een kerkelijke plechtigheid. Maar Townsend kreeg dit nooit te horen, blijkt uit zijn archieven. Hij vreesde niet voor haar te kunnen zorgen omdat hij te weinig geld had. Margaret was dus niet zo eerlijk tegen hem, mogelijk omdat ze niet meer verliefd op hem was.”

Premier Winston Churchill woog eerder wel al op de affaire. Hij verbande Townsend naar Brussel. Geldt dat voor premier Johnson vandaag ook nog zo op Buckingham Palace?

“Het valt me op dat wanneer een premier vandaag vragen krijgt over de koninklijke familie, of wanneer er aan het hof een schandaaltje is, Downing Street dit als een hete aardappel of een granaat op scherp behandelt. (lacht) Ze willen er zo snel mogelijk vanaf. Elke Britse politicus weet dat het niet passend is om zich met de koninklijke familie te bemoeien. Je wint er ook zeker geen stemmen mee. De enige premier die het wel aandurfde was Tony Blair, die prinses Diana na haar dood in 1997 de ‘people’s princess’ noemde (waarna ze toch de koninklijke begrafenis kreeg die de koningin haar eerst niet gunde, red.). Blair redde de familie toen van een pr-ramp nadat ze zich eerst had teruggetrokken in het kasteel van Balmoral, zonder enige verklaring.”

Net zoals Diana leidde prinses Margaret een celebrityleven. Ze huwde fotograaf Tony Armstrong-Jones, die zo Lord Snowdon werd. Ze hadden een ambivalente relatie met de media en waren volgens u ‘de Harry en Meghan van hun tijd’.

“Absoluut. Meghan en Harry zijn zelfs een veel flauwere versie dan het sexappeal en de internationale roem die Margaret en Lord Snowdon hadden in de swinging sixties. Het enige beroemdere koppel uit die tijd waren acteurs Richard Burton en Elizabeth Taylor. Margaret en Tony waren progressief en modebewust. Alles wat vooruitstrevend was, werd met hen geassocieerd, alles wat achteruitkijkend en verouderd was, werd met de Queen verbonden. Harry en Meghan zijn ook best glamoureus, maar het verschil is dat William en Catherine dat nu ook proberen te zijn. Er heerst een rivaliteit, wat niet zo was tussen Margaret en Elizabeth, die zich goed voelde in haar rol.”

De paparazzi wogen op de relatie tussen Margaret en Snowdon, op Lady Diana en nu ook op William en Catherine én Harry en Meghan. Welke lessen trokken zij uit dat verleden?

“Margaret was de eerste prinses die met de tabloidmedia moest leren leven. Ze werd zelfs tijdens het waterskiën bespied door ’s werelds eerste paparazzifotograaf, Ray Bellisario. Hetzelfde lot overal achternagezeten te worden overkwam Diana en Sarah ‘Fergie’ Ferguson, de ex-echtgenote van prins Andrew.

“Maar nu neemt de geschiedenis wel een andere wending. Margaret groeide op in een tijd van ‘never complain, never explain’ – met andere woorden: negeer de tabloids. William en Harry belandden met hun moeder in een wereld waarin dat niet meer kon. Sinds haar dood zijn ze de tabloids agressief gaan aanvallen en trekken ze meteen naar de rechtbank als ze vinden dat hun privacy wordt geschonden. Harry vervolgde News International voor telefoontaps, William vervolgde een Frans magazine voor het nemen van foto’s zonder toestemming van Catherine. Ze zijn er andere karakters door geworden. Ze hebben er maandelijks een grote advocatenrekening voor over.”

Moegetergd door de tabloids trok prinses Margaret zich begin jaren ‘70 met een minnaar terug op haar Caraïbische eiland Mustique, en scheidde van Snowdon. Was de Queen daarom begripvoller voor de relatieproblemen van haar kinderen?

“Ik denk het wel. De Queen heeft altijd geweten hoe haar jongere zus met haar getrouwde leven worstelde, tot ze de eerste royal in vierhonderd jaar werd die scheidde. Bij Diana was het net zo. Zij zocht ook altijd de liefde op die ze thuis niet kreeg. Diana vond die overigens vooral bij de (Brits-Pakistaanse) arts Hasnat Khan (met wie ze ook een korte relatie had, red.).”

Werd prinses Diana geïnspireerd door het leven van haar rebellerende schoontante?

“In zekere zin wel, ja. Initieel kwamen ze uitstekend met elkaar overeen. Margaret was de patrones van het Koninklijk Ballet en Diana wou ooit ballerina worden. Ze gingen samen naar het theater. Margaret nam haar daarna onder de vleugels. Ze vond het amusant dat Diana de nieuwe koningin werd van stijl en mode, en zij zelf – eindelijk! – werd genegeerd door de tabloids. Zij kon een zucht van opluchting slaken. Nu kon ze dat dubieuze privilege, overal gevolgd worden door de tabloids, overdragen aan Diana met als gevolg dat zij plots onder die intense druk kwam te staan.

“Toen Diana’s relatieproblemen met Charles in de pers werden uitvergroot, begreep Margaret haar volkomen door haar eigen negatieve ervaringen. Maar het kwam eind 1995 tot een open breuk na het beruchte BBC Panorama-interview waarin Diana de koningin, haar zus, beledigde door te stellen dat ze de koningin van ‘people’s hearts’ wou zijn. Margaret was erg boos toen Diana de plaats van de Queen al opeiste terwijl ze nog leefde. Ze vond het ook een vreselijk verraad dat Diana aangaf dat Charles in haar ogen ‘niet geschikt’ was om koning te worden.”

Hoe kijkt u terug op de controverse rond dat interview, waarvan een onderzoek enkele maanden geleden nog uitwees dat journalist Martin Bashir haar in de val lokte? Werd Diana daar aangezet zaken te vertellen die ze niet meende, zoals William liet uitschijnen?

“Nee. Er spelen twee elementen hier. De controverse rond Bashir is vooral ontstaan door de wijze waarop hij zijn interview verkreeg. Hij mocht het doen nadat hij prinses Diana angst aanjaagde, door in te spelen op haar vermoedens dat ze door MI5 (de Britse veiligheidsdienst, red.) bespioneerd werd. Daarmee kwam hij door haar voordeur. Toen ze haar hart luchtte, vertelde ze niets nieuws bij wat ze mij enkele jaren daarvoor al had verteld toen ik haar voor Diana, Her True Story (1992) kon interviewen. De inhoud was niet zo verschillend, maar de methode waarmee ze aangezet was om te spreken verschilde uiteraard volledig.”

Prinses Margaret bracht haar zus nochtans zelf ook dikwijls in de problemen. Na haar ontmoeting met de Britse gangster en parttime acteur John Bindon op Mustique leidde dit tot eindeloze speculaties. Ziet u een parallel met vandaag, hoe Andrew in de zaak-Jeffrey Epstein werd meegesleept?

“Prinses Margaret heeft die Bindon één keer ontmoet, tijdens een lunch op haar eilandje. Daarna heeft Bindon verhalen gefantaseerd dat ze een relatie hadden. Ik sprak met verschillende ooggetuigen tijdens die lunch en er klopt niets van. Margarets eenmalige ontmoeting met een gangster valt niet te vergelijken met prins Andrews langdurige relatie met Epstein, wiens geld hij aanvaardde in de vorm van leningen en bij wie hij vijf dagen in Manhattan verbleef nadat Epstein al als pedofiel veroordeeld was. De beschuldigingen dat hij seks had met Virginia Giuffre (die als 17-jarige door Epstein tot seks met zijn klanten werd gedwongen, red.) zijn nog niet verworpen.”

Hoe beïnvloedde prinses Margaret haar zus als monarch?

“Ze had een invloed door haar loyauteit. Het leven op een troon is erg eenzaam. Je kan alleen maar je onmiddellijke familie, je partner of de kinderen vertrouwen. De Queen vertrouwde op Margaret om de slappe hap te nemen, baantjes die ze zelf niet wou doen, zoals verre reizen naar de Caraïben om er kleine eilandjes onafhankelijk te verklaren van het Verenigd Koninkrijk. Ze was er altijd om haar oudste zus te steunen. Ik denk dat de Queen dat heel erg apprecieerde. Tegelijk was Margaret lange tijd veel vergevingsgezinder dan de koningin. Tijdens Diana’s eerste relatieproblemen was Margaret degene die op haar inpraatte.”

Toen Harry en Meghan Markle trouwden, leek het alsof ook de Queen de 21ste eeuw binnenstapte. Was u verrast dat Meghan zo snel met de tradities botste?

“Ik was heel verrast, om de eenvoudige reden dat Meghan veel had opgeofferd. En ze deed dat om te conformeren aan wat de institutionele monarchie van haar verwachtte. Ze gaf haar job als actrice, haar blog ‘The Tig’ en haar Instagram-account op, veranderde haar burgerschap, werd met een speciaal doopsel lid van The Church of England, raakte bevriend met prins Charles en de Queen en werd Gravin van Sussex. Alles wat ze deed, leek een voorafname voor de lange termijn te zijn.

“Toen de Queen prins Harry jeugdambassadeur maakte van het Britse Gemenebest, de Commonwealth, vond ik dat een heel moedige stap van haar. Daarmee zei ze eigenlijk tegen hen: je hoeft niet in het Verenigd Koninkrijk te blijven. Vertrek, ga ergens anders wonen in het kroondomein, doe wat ikzelf deed toen ik jong was en ga bijvoorbeeld twee jaar in Malta leven. Aan beide zijden was alles dus geregeld. Meghan gaf veel op, maar de koninklijke familie deed alles om haar gelukkig te maken, waaronder een mooi huwelijk, een huis in Frogmore en het vooruitzicht te blijven reizen als een goodwill-ambassadrice zoals ze ook al als actrice deed.

“Wat er vermoedelijk daarna is gebeurd, is dat ze het alsnog niet kon vinden met andere familie­leden, zoals prins William en Catherine. De schok van de formaliteit in die relatie is groter geweest dan ze zelf kon dragen. Dan doel ik op de hoffelijkheid om voor iedereen te buigen, bijvoorbeeld, of je kledij bij wijze van spreken elk uur te moeten veranderen.”

Wat dacht u toen Meghan tegen Oprah Winfrey zei dat ‘een lid van de koninklijke familie bezorgd was over de huidskleur van hun zoon Archie’? Was dat de druppel?

“Het speelde zeker mee, al is dat verhaal tegenstrijdig. Meghan vertelde dat de uitspraak viel toen ze zwanger was, Harry zei dat het was voordat ze waren gehuwd. Het Oprah-interview is dus hun waarheid en zou wellicht niet in een rechtbank overeind blijven. Als je kijkt naar het interview met Oprah heb je de indruk dat het vooral gaat over het gekibbel dat ze voortdurend over hun ‘beveiliging’ hadden. Eigenlijk gaat die twist over de basis van de koninklijke familiepolitiek. Het is altijd zo geweest dat de prins van Wales, nu Charles, de eerste keus krijgt over het beschikbare geld, de prestigieuze benoemingen en de koninklijke reizen. De geschillen gingen dus meer over het bepalen van hun positie en niet over hun populariteit.

“Ik denk dat Meghan en Harry daar op een dwaalspoor liepen. Ze vonden dat hun populariteit zo groot was dat ze een prominentere rol in de koninklijke familie moesten krijgen, terwijl die niet zo denkt. Iemand die pakweg tiende is in de lijn voor de opvolging van de troon mag tig keer populairder zijn, maar de eerste zal nog altijd het geld en de privileges krijgen. Meghan dacht juist: ‘Ik maak met mijn populariteit de koninklijke familie weer relevant en inclusief, want ik kan contact leggen met jongeren en minderheden op een wijze waarop de Queen en de rest van de familie dat niet kunnen. Ik heb dat extra beetje star sparkle. Wij moeten dus beter en anders behandeld worden.’ Er zullen behoorlijk heftige botsingen tussen persoonlijkheden zijn geweest.”

Harry en Meghan noemden hun baby-dochter Lilibet, zoals Margaret als baby haar oudere zus noemde. Refereren ze ook aan haar?

“Het is vooral een referentie aan de Queen zelf. Ik vind het opvallend dat ze heel veel negatieve commentaren hebben gegeven over de koninklijke instelling, maar nooit een slecht woord over de Queen hadden. Dat Harry en Meghan de baby Lilibet noemden, toont voor mij aan dat ze misschien niet de revolutionairen zijn die we denken dat ze zijn. Ze willen eigenlijk nog steeds deel uitmaken van het koninklijke systeem.”

Kwamen William en Harry daarom onlangs vriendschappelijk bijeen voor het nieuwe standbeeld van hun moeder?

“Beiden waren zich er terdege van bewust dat de ogen van iedereen op hen zijn gericht. Ze speelden een rol voor de bühne. Dit was niet de gelegenheid waarbij ze verbroederden. Ze zullen elk hun eigen weg gaan, denk ik. In de schaduw van je broer of zus leven in een familiebedrijf zoals de Windsors is nu eenmaal erg moeilijk.”

Blijft de Queen tot haar dood aan het hoofd van ‘The Firm’?

“De Queen wordt door haar leeftijd fysiek beperkter en de recente dood van prins Philip zal zwaar wegen, maar ze blijft een robuuste vrouw. Alleen als het mentaal niet meer zou gaan, liggen de kaarten anders. Een regentschap is in dat geval niet uitgesloten.”

Charles is nu de eerste in lijn. Of geeft hij de kroon meteen door aan William?

“Ben je gek? (lacht) Hij is de langst dienende wachtende prins van Wales uit de geschiedenis! Hij zal wel nog een tijdje koning Charles III willen zijn.”

Toch kijkt iedereen naar William als de moderne koning. Is hij in staat de monarchie de 21ste eeuw te laten overleven?

“William en Kate bevinden zich op het juiste moment op de juiste plaats. Ze leiden met hun drie kinderen een evenwichtig leven zonder drama. William spelt de natie niet de les, hij pakt de zaken pragmatisch aan.”

Bent u zelf eigenlijk, na alles wat u schreef over de Windsors, royalist gebleven?

“Ja, ons koningshuis heeft een plek in onze samenleving. In deze tijd van verandering en onzekerheid zijn ze ironisch genoeg weer relevanter geworden dan vijftig jaar geleden.”

Ook door de brexit? Maakt die de macht van de Queen sterker door de focus op de ‘natie’ of juist zwakker omdat er minder contacten zijn met Europese leiders?

“De brexit heeft het Verenigd Koninkrijk verzwakt, maar de baan van de Queen is er een geworden van een kapitein die het VK door komende stormen moet leiden. Tot dusver is de koninklijke familie daarin heel succesvol geweest. Je zag dat ook tijdens de pandemie. Haar toespraak was het op een na best bekeken programma van het jaar, en toont aan hoe mensen in crisistijd op instellingen als de monarchie steunen. Ik was verrast hoe de koninklijke familie op covid inspeelde. Ze zitten tenslotte in de handshaking business, wat door covid plots niet meer mocht. Maar de Queen, Charles en Camilla werkten heel hard en gebruikten snel Zoom en andere nieuwe media om met mensen te praten.”

Overleeft het Huis van Windsor op termijn de tectonische spanningen die de brexit in Schotland en Noord-Ierland veroorzaakte?

“Er komt inderdaad een tweede volksraadpleging over Schotse onafhankelijkheid aan. De Queen zal als soevereine vorstin er alles aan doen om het uiteenvallen van de Unie te voorkomen. Er dreigt ook het opbreken van de Commonwealth, met Australië, Canada en Nieuw-Zeeland die hun eigen weg zouden kunnen kiezen. Haar invloedssfeer krimpt dus wel. We krijgen weer een Home Counties-monarchie (de Engelse graafschappen, te vergelijken met onze provincies, red.).”

Als prinses Margaret vandaag jong zou zijn, wat voor soort prinses was ze geweest?

“Lots of fun! Ze zou een grote Twitter-aanhang hebben en als verstokte roker door Marlboro als een influencer gesponsord worden, denk ik.” (lacht)

De monarchie kan traditioneel én modern tegelijk zijn, besluit u. Is dat echt zo?

“Ik heb altijd gevonden dat onze monarchie net haar sterkte haalt uit al haar familiale tegenstellingen, al moet je ze dan wel onder controle kunnen houden. Een Britse monarch moet altijd een soort gevechtspiloot zijn.”

Elizabeth & Margaret – Achter de gesloten deuren van Buckingham Palace, Andrew Morton, Ambo/Anthos, 352 p., 24,99 euro.