Von der Leyen pakt overwinsten van energiebedrijven aan: “In totaal meer dan 140 miljard euro voor energiefactuur”

De overwinsten van bedrijven die tegen een lage kostprijs produceren, worden afgeroomd vanaf een bedrag boven 180 euro per megawattuur (MWh). Het zijn de lidstaten die het geld moeten innen. Deze maatregel kan 117 miljard euro in het laatje brengen om de energiefacturen voor consumenten betaalbaar te houden.

“Deze bedrijven hebben totaal onvoorziene inkomsten die hun stoutste dromen te boven gaan”, legde Von der Leyen uit. “In onze sociale markteconomie geldt winst maken als een goede zaak. Maar in deze tijden is het verkeerd om buitengewone recordwinsten te boeken ten koste van de consument. In deze tijden moet winst gedeeld worden en ten goede komen aan diegenen die daar het meest behoefte aan hebben.”

Van de grote olie-, gas- en steenkoolbedrijven verwacht de Commissie een “crisisbijdrage”, zei Von der Leyen. Het zou gaan om 25 miljard euro. “Dit zijn allemaal noodmaatregelen en tijdelijke maatregelen waar we aan werken, zoals ook onze discussies over prijsplafonds”, schetste Von der Leyen. Maar over die laatste maatregel, waar onder meer België hard op aandringt, kon ze tijdens haar toespraak nog niets zeggen.

De energieministers vroegen de Commissie een algemeen prijsplafond op gas te onderzoeken, maar zelf is ze daar een koele minnaar van. Mogelijk levert het Commissiewerk pas over enkele weken resultaat op. “De discussies over uiteenlopende ideeën voor prijsplafonds gaan verder”, luidt het officieel. Op 30 september komen de energieministers opnieuw bijeen. Maar hoe dan ook blijft het realiseren van lagere gasprijzen de doelstelling, zei Von der Leyen.

Von der Leyen legde ook uit hoe de Commissie de impact van de gasprijs op de vorming van de elektriciteitsprijs wil verminderen. Ze stelt een “diepgaande en omvangrijke hervorming” van de elektriciteitsmarkt in het vooruitzicht. “De huidige opzet voor de elektriciteitsmarkt (...) doet de consument geen recht meer. De voordelen van goedkope energiebronnen moeten ook de consument ten goede komen.”

Energiebedrijven die met financiële problemen kampen, zullen voorts op liquiditeitssteun kunnen rekenen. In oktober zal de Commissie daarom een hervorming van de tijdelijke kaderregeling voor staatssteun voorstellen. Die moet overheidsgaranties mogelijk maken.

De Commissie wil ook de verplichting invoeren om tijdens bepaalde piekuren de consumptie met 5 procent te drukken. Daarenboven zouden de lidstaten hun algemene vraag naar elektriciteit tegen 31 maart 2023 met minstens 10 procent naar beneden moeten krijgen.

Om te vermijden dat de Europese Unie voor kritieke grondstoffen als lithium en zeldzame aardmetalen te afhankelijk wordt van China moet het handelsbeleid van de Europese Unie een boost krijgen. Von der Leyen wil daarom voortmaken met de ratificatie van de akkoorden die al met Chili, Mexico en Nieuw-Zeeland afgesloten werden en wil de onderhandelingen met Australië en India een nieuwe impuls geven.

“Lithium en zeldzame aardmetalen zijn momenteel gas en olie aan het vervangen als middelpunt van onze economie. Tegen 2030 zal onze vraag naar zulke zeldzame aardmetalen vervijfvoudigd zijn”, zei Von der Leyen. “Dit is een goed teken, want het betekent dat onze Europese Green Deal snel vooruitgaat. Maar het minder goede nieuws is dat één land de markt domineert.”

Bijna 90 procent van de zeldzame aardmetalen en 60 procent van het lithium worden vandaag in China verwerkt. Met een nieuwe verordening inzake kritieke grondstoffen wil de Commissie garanderen dat de EU toegang blijft hebben tot zulke grondstoffen. “We zullen strategische reserves aanleggen voor wanneer de bevoorrading in gevaar komt”, klonk het. “We weten dat deze aanpak kan werken. Vijf jaar geleden lanceerde Europa een alliantie voor batterijen. Binnenkort zal twee derde van de batterijen die we nodig hebben in Europa geproduceerd worden.”

In haar toespraak ging de Commissievoorzitter ook dieper in op de dringende noodzaak om minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen, niet enkel als die vanuit Rusland afkomstig zijn. “Ik wil een paradigmaverschuiving - een sprong naar de toekomst”, sprak ze. Voor Von der Leyen kan waterstof een “gamechanger” zijn voor Europa. Ze wil die omvormen van een nichemarkt tot een “massamarkt”.

Met het energieplan REPowerEU heeft de Commissie al de doelstelling gesteld om tegen 2030 jaarlijks tien miljoen ton hernieuwbare waterstof te produceren in de EU. Om de investeringskloof die er nog is te dichten en om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen, zal een nieuwe waterstofbank worden opgericht. Die zal de aankoop van waterstof helpen garanderen aan de hand van middelen uit het Europees Innovatiefonds. Concreet zal de bank 3 miljard euro kunnen investeren “om de toekomstige markt voor waterstof te helpen opbouwen”.

Von der Leyen had het ook over de solidariteit met Oekraïne. Ze prees de vrouw van president Volodymyr Zelensky, die als eregast aanwezig was, voor haar moed.

“Het Oekraïense volk staat sterk omdat mensen als president Zelensky, zijn echtgenote en hun kinderen na de Russische invasie in Kiev gebleven zijn om weerstand te bieden aan het meedogenloze gezicht van het kwaad”, klonk het. “Het vergt immense moed om je te verzetten tegen president Poetin, maar dat loont nu. Wij bedanken jullie daarvoor.”

Von der Leyen heeft er vertrouwen in dat Rusland het onderspit zal delven in het conflict. “Dit is een oorlog tegen onze energie, tegen onze economie, tegen onze waarden en tegen onze toekomst. Dit gaat om autocratie tegen democratie. Maar ik sta hier met de overtuiging dat met de nodige solidariteit Poetin zal falen en Oekraïne en Europa zullen zegevieren.” Voor de gelegenheid was ze gekleed in een blauw-gele combinatie, de kleuren van de vlag van Oekraïne. Zelenska was gehuld in het wit van de onschuld.

De EU trekt 100 miljoen euro uit om kinderen in Oekraïne te helpen in het nieuwe schooljaar, maakte de Duitse bekend. “Een half miljoen kinderen gaan in de EU naar school. Maar heel veel kinderen die in Oekraïne achtergebleven zijn, hebben geen klaslokaal om naartoe te gaan. De toekomst van Oekraïne begint in de scholen.”

De Europese Commissie wil tot slot het democratisch bestel in de Unie beter beschermen. Heimelijke buitenlandse invloed en schimmige financieringsstromen moeten sneller aan het licht komen. “Van geen enkele autocratie zullen wij accepteren dat zij met haar Trojaanse paard onze democratieën van binnenuit aanvalt”, zei von der Leyen. Ze haalde daarbij een incident aan in de Universiteit van Amsterdam. Daar werd een vermeend onafhankelijk onderzoekscentrum eerder dit jaar gesloten omdat het feitelijk door China werd gefinancierd.

Maar de Commissie wil de Europese democratie ook beschermen tegen aantastingen van binnenuit. Zoals bekend liggen met name Hongarije en Polen onder vuur voor aantastingen van de rechtsstaat. Von der Leyen noemde echter geen lidstaten bij naam in haar toespraak. “We zullen blijven aandringen op rechterlijke onafhankelijkheid”, zei ze wel. De Duitse ging ook dieper in op corruptie en stelde maatregelen in het vooruitzicht om het wetgevend kader op punt te stellen.

De plannen worden vanmiddag verder toegelicht door vicevoorzitter Frans Timmermans en Eurocommissaris voor Energie Kadri Simson. Op 30 september komen de energieministers van de EU opnieuw in een spoedzitting in Brussel bijeen om al dan niet in te stemmen met de plannen, die ze zelf moeten uitvoeren.

Bekijk ook: Wat betekenen de maatregelen van Von der Leyen voor u?

Bekijk ook: Rusland levert geen olie of gas meer bij prijsplafond