Marslied van de nazi’s populair op sociale media, TikTok verwijdert posts na onderzoek VRT NWS
Al enkele maanden gaat het voormalig Duitse oorlogsliedje "Erika" viraal op socialemedia-app TikTok. Op het eerste gezicht duikt het vooral op in grappig bedoelde video’s. Toch kan het jongeren ook in contact brengen met een extremistisch gedachtegoed. Dat blijkt uit onderzoek van VRT NWS en het Radio 1-programma "Het uur van de waarheid". TikTok laat weten dat het de video’s met het lied zal verwijderen.
We leggen het hele verhaal uit in deze video. Je kan ook alles hieronder nalezen.
Het Erika-lied lijkt voor het eerst op te duiken in onderstaande video van vorig jaar. Een kat die op Adolf Hitler lijkt, wordt vergezeld door een fragment uit het liedje. Het komt ludiek over. Miljoenen mensen zien de video. Al snel beginnen andere gebruikers het lied, al dan niet als remix, in eigen video’s te gebruiken. Honderden video’s, miljoenen kijkers en evenveel likes later is het nu nog steeds een “trending” lied op TikTok.
Van marslied tot volkslied
"Erika", ook wel "Auf der Heide blüht ein kleines Blümelein" (Op de heide bloeit een klein bloemetje, red.), werd in de jaren 1930 in Duitsland geschreven. Al snel omarmde het naziregime het als marslied. Erika stond symbool voor de liefde voor het vaderland en voor het traditionele rolmodel van de trouwe vrouw.
Na de Tweede Wereldoorlog vervaagt de link met het nazisme. Het oorlogslied verandert in een volksliedje. En in die hoedanigheid is het nog steeds best populair te noemen. Zo wordt het soms gezongen op Vlaamse studentencantussen.
Gelooft de Russische bevolking Poetin nog en zijn Duitse nazi-liederen op TikTok een probleem?
Humor
Jongeren komen er nu ook mee in aanraking door TikTok. "Op het eerste gezicht gaat het over humoristische video’s", vertelt Tom De Leyn, onderzoeker aan UGent en Imec. "Het Erika-nummer wordt geplakt op filmpjes van katten die op Hitler lijken. Dat past binnen de memecultuur van jongeren die al langer bestaat, maar die ook populair is op een app als TikTok. Problematisch kunnen we dat niet meteen noemen."
Extremer gedachtegoed
Zijn deze video’s nu echt zo onschuldig? En is de link met het nazisme helemaal verdwenen? We maken een nieuw account aan op TikTok en bekijken enkele Erika-video’s. Ook klikken we enkele keren op de like-knop.
Al snel toont het algoritme minder onschuldige video’s. Zo zien we een bewerkt fragment uit een aflevering van het kinderprogramma Pipi Langkous. Daarin horen we Pipi "Zet alle bruine apen op de vlieger" zeggen. Andere video’s zijn militair getint, verheerlijken geweld of zijn vrouwonvriendelijk.
"De boodschap van die filmpjes lijkt in eerste instantie weinig problematisch", valt Christophe Busch, directeur van het Hannah Arendt Instituut, De Leyn bij. "Maar als je verder kijkt, zie je dat er een bepaalde ideologie en framing achterzit. Dat kan zaadjes planten. We weten van onderzoek naar extremistische milieus dat ze via sociale media jongvolwassenen gradueel introduceren tot hun gedachtegoed."
"De meeste jongeren die ermee in contact zullen komen, zullen er kritisch naar kijken en het niet oké vinden", meent De Leyn. "Aan de andere kant, als je meer kwetsbaar bent, wat minder vertrouwen in de politiek en media hebt bijvoorbeeld, kan je ontvankelijker zijn ervoor."
Algoritme en Horst-Wessel
Hoe komt het nu dat dit soort video’s verspreid raken op TikTok? "Deels door het algoritme", legt De Leyn uit. "Het algoritme bevoorrecht video’s en liedjes die veel bekeken en leuk gevonden worden. Als extremistische of conservatieve accounts Erika gebruiken voor hun video’s, zal het algoritme die ook verspreiden. Op die manier komen hun radicale boodschappen tot bij jongeren."
Erika is overigens niet het enige oorlogslied dat circuleert op de app. Ook het Horst-Wessellied vonden we in ons onderzoek terug op TikTok. Het was de officiële hymne van de nazipartij. In tegenstelling tot Erika is het veel minder populair op TikTok. Het lied werd dan ook na de Tweede Wereldoorlog verboden in Duitsland en Oostenrijk.
TikTok verwijdert video’s
Naar aanleiding van ons onderzoek heeft TikTok intussen video’s verwijderd. "We tolereren geen content die haatdragende boodschappen of gedrag verkondigen, en verwijderen het van ons platform", laat woordvoerder Fabien Laxague weten.
Tegelijkertijd geeft TikTok toe dat ze er voorlopig niet in slagen elke ongepaste video te detecteren. "We blijven werken aan manieren om TikTok een veilige plaats te maken voor creatieve expressie."
De Leyn benadrukt dat overheden meer regelgeving moeten opstellen om dit aan te pakken. "Socialemediabedrijven doen hun best, maar met extra richtlijnen kan er nog meer druk gezet worden."
Het is gebleken dat als we jongeren dingen verbieden of geen begrip tonen voor wat ze online zien, ze zich niet gehoord voelen
Context geven
"Als ouder is het belangrijk om je kind niet meteen te veroordelen", zegt De Leyn nog. "Je kind moet het gevoel hebben dat het hierover met je kan praten. Zo kan je vragen of ze weten wat de boodschap van die video's is. Het is gebleken dat als we jongeren dingen verbieden of geen begrip tonen voor wat ze online zien, ze zich niet gehoord voelen. Dat creëert net een voedingsbodem voor dat soort gedachtegoed."
Christophe Busch besluit dat er meer moet ingezet worden op mediawijsheid. "We moeten jongeren kritisch leren omgaan hiermee. Tegelijk moeten ze kunnen inzien met welk doel organisaties deze video’s verspreiden. Belangrijk is ook dat er een open cultuur komt om hierover te praten, zowel in gezinnen als het onderwijs."