Zij wapenen zich tegen een horrorwinter: ‘Ik voel me bedrogen. En dus heb ik beslist om niet meer mee te doen’

Op 1 september, daags na het Overlegcomité over de energiecrisis, draaide Sammy Roelant (48) de gaskraan dicht. De man uit Brugge zei vorige week zijn gascontract bij Eneco op en besliste om het voortaan alleen met elektriciteit te doen. De aanleiding was het nieuwe voorschot dat de energieleverancier hem voorstelde: 898 euro per maand. “Dat kan ik als alleenstaande huurder simpelweg niet betalen”, vertelt Roelant, die een halftijdse job als bediende heeft en zelfstandige in bijberoep is, als schrijver en fotograaf.

Sammy Roelant: “In maart, toen ik mijn jaarafrekening kreeg, heb ik al onverwacht 1.500 euro moeten bijbetalen. Nu raden ze me een maandelijks voorschot van 898 euro aan. Daarmee zou ik financieel leegbloeden. Als ik al mijn vaste kosten en mijn huur optel, hou ik nog 100 euro over om van te leven. Dat gaat gewoon niet. De prijzen zijn bovendien zo irrationeel dat ze morgen misschien een voorschot van 1.200 euro zullen vragen. Het is als de crash van Wall Street: je weet niet waar het zal eindigen.”

“Ik voel me bedrogen, bestolen, uitgemolken. En dus heb ik beslist om eruit te stappen.”

Hoe wil je de winter doorkomen zonder gas?

Roelant: “Ik heb al mijn spullen in huis verhuisd naar de kleine slaapkamer, waar ik een elektrisch vuurtje zal zetten – de rest van het huis verwarm ik niet meer. Overdag ga ik zo veel mogelijk naar de bibliotheek om te werken, te schrijven of te lezen. Douchen kan ik in de fitness, of ik was me thuis aan de wastafel. Afwassen zal ik met koud water. Misschien ga ik vaker een broodje halen. En ’s avonds zal ik wellicht iets meer op café zitten.” (lacht)

“Ik denk er ook aan om samen met een vriend te gaan overwinteren in Málaga. Als ik mijn vakantiedagen in december en januari groepeer, kan ik voor twee maanden vertrekken en daar iets kleins huren. In Andalusië zijn de winters sowieso zachter, en voor energie is het één van de goedkoopste plekken in Europa. Ik moet er dan wel al mijn vrije dagen aan spenderen, maar liever dat dan 900 euro per maand te geven aan een Japans energiebedrijf dat dat geld aan zijn aandeelhouders zal uitkeren (Eneco, red.).”

Heb je er lang over nagedacht?

Roelant: “Bij dat voorschot van 898 euro dacht ik al: dit is onbetaalbaar, maar wellicht zitten miljoenen anderen in dezelfde situatie. De politiek móét wel ingrijpen, anders komen de mensen in opstand en betekent dat het einde van de traditionele partijen. Ik dacht dat ze, uit lijfsbehoud, zeker met iets zouden uitpakken op het Overlegcomité van 31 augustus. Toen dat niet gebeurde, heb ik beslist om mezelf in bescherming te nemen.”

750 euro per maand

De één zegt zijn gascontract op, de ander neemt er een flexi-job bij of verpacht de trouwring van zijn moeder om de rekening te kunnen betalen. Anderen slaan grote voorraden hout of steenkool in om de winter met een kachel door te komen. Of ze gaan, zoals Sammy Roelant, overwinteren in Spanje. “Véél mensen zijn op zoek naar alternatieven voor torenhoge energierekeningen”, zegt Stefan Goemaere, deskundige in energiearmoede bij SAAMO, het vroegere Samenlevingsopbouw.

Stefan Goemaere: “De prijzen zijn nog nooit zo hoog geweest. Een standaardcontract voor een Vlaams gezin van drie tot vier mensen met een gemiddeld verbruik kost nu 9.003,15 euro per jaar. Dat komt neer op een voorschot van 750 euro per maand.”

“De stijging is vorige winter al ingezet, en nu staat er geen rem meer op. In mei bedroeg de gemiddelde jaarrekening voor een gezin 3.839,13 euro, wat neerkomt op een voorschot van 319 euro per maand. In juli werd dat gemiddeld 379 euro, in augustus 473 euro, en deze maand dus 750 euro. Die cijfers zijn bijna niet te bevatten.”

Zullen ze nóg stijgen?

Goemaere: “Dat weten we niet. Niemand kan voorspellen hoelang Rusland de gaskraan zal dichtdraaien, hoe snel Europa de energiemarkt zal hervormen, of er een prijsplafond komt, en welk effect dat zal hebben. Tot de volgende winter zullen de prijzen zeker hoog blijven, maar hopelijk niet zo hoog als nu.”

“Er móét gewoon ingegrepen worden, of het nu gebeurt op Europees, federaal of Vlaams niveau. Mensen kunnen de rekening simpelweg niet meer betalen.”

Begin dit jaar waarschuwde u al dat de energieprijzen almaar meer mensen uit de middenklasse in de armoede zouden duwen.

Goemaere: (knikt) “En dat is precies wat nu gebeurt. Een hele tijd is het windstil gebleven. Mensen bekijken eerst waarop ze kunnen besparen en spreken hun spaargeld aan om de hoge jaarafrekeningen te kunnen betalen. Maar op een bepaald moment is het óp: pas dan stappen ze naar het OCMW of een sociaal initiatief van een lokaal bestuur. Die zien nu een enorme stijging van betalingsproblemen bij een nieuw cliënteel: alleenstaanden met een goed loon, zelfstandigen die veel investeringen hebben gedaan, en zelfs tweeverdieners met kinderen. Mensen die geen aanspraak kunnen maken op het sociaal tarief.”

Hoeveel mensen genieten het sociaal tarief?

Goemaere: “Een klein miljoen gezinnen. Dat heeft het ergste bloedbad voorlopig kunnen vermijden. Het sociaal tarief is er voor mensen die maximaal een kleine 24.000 euro bruto verdienen per jaar – of minder dan 2.000 euro bruto per maand. Vicepremier Petra De Sutter (Groen) wil die groep nu uitbreiden naar wie tot 3.500 euro bruto verdient. Maar daarmee zal een grote groep nog altijd niet geholpen zijn. Zelfs mét een sociaal tarief is het voor veel mensen moeilijk om rond te komen: ook dat tarief stijgt om de drie maanden.”

Toen we elkaar in januari spraken, leefde één op de vijf Belgische gezinnen in energiearmoede. Hoeveel gezinnen zullen deze winter in de kou zitten?

Goemaere: “In Vlaanderen zal het om 50 procent van alle gezinnen gaan, in Wallonië om 60 procent en in bepaalde wijken van Brussel, waar het armoederisico het hoogst is, zelfs om 70 procent.”

Als lammetjes

“Gezocht: flexi-job om de gepeperde energierekening te betalen. Aanbevolen voorschot: 1.462 euro.” Zo luidt de wanhopige Facebook-post van een tandartsassistent uit Zonhoven. De vrouw heeft een gezin met vier kinderen, een vrijstaande woning en zonnepanelen op het dak. (“Die investering was eigenlijk te hoog. We leefden al op de rand.”)

De tandartsassistent is niet de enige die dacht dat zonnepanelen soelaas zouden brengen en zich nu bedrogen voelt. Hetzelfde geldt voor Sylvia Van Oudenhoven (42) en haar man, ouders van een 7-jarige zoon. Twaalf jaar geleden kochten zij in Zonnegem een huis uit de jaren 50, dat ze met veel geduld en spaargeld renoveerden.

Sylvia Van Oudenhoven: “Onze ellende is begonnen in het najaar van 2021, toen Vlaamse Energieleverancier failliet ging. We raakten al onze voorschotten kwijt én ons elektriciteitstegoed door de teruggedraaide teller. Noodgedwongen stapten we over naar een andere leverancier, Eneco. Die stelde ons een fiks voorschot voor: 920 euro per maand, bijna een kwart van ons gezinsinkomen. Dat heb ik geweigerd. Ik heb het verlaagd naar 300 euro, maar over zes maanden wacht ons natuurlijk een gepeperde jaarafrekening. Het geschatte bedrag is nu 4.292 euro. Dat kun je één keer van je spaargeld betalen, maar dan is het ook op.”

“Intussen heeft Eneco het aanbevolen voorschot verhoogd naar 1.038 euro per maand. Voor een gewoon gezin is dat onbetaalbaar.”

Hoe zullen jullie de winter doorkomen?

Van Oudenhoven: “Door op ons verbruik te letten, nog meer dan vorig jaar. Sinds corona werk ik veel thuis, maar ik zet de verwarming alleen ’s ochtends aan – nooit hoger dan 19 graden. De rest van de dag brandt de haard. We hebben opnieuw hout gekocht, maar ook de prijs daarvan gaat door het dak. We stellen onze thermostaat zo in dat we alleen ’s avonds 2,5 uur lang warm water hebben. En om ons verbruik in het oog te houden, noteer ik de meterstanden elke maand.”

“Elke ochtend begint nu met as uit de haard scheppen en hout halen in de tuin. Soms heb ik het gevoel dat ik terug naar de jaren 50 gekatapulteerd ben.”

“Het is niet alleen energie. Alles wordt duurder: voedsel, de schoolfactuur, benzine. Bedrijven zullen wellicht minder gaan produceren om energie te besparen, waardoor hun producten schaarser zullen worden – en nóg duurder, dus. En dan heb je nog de oorlog in Oekraïne: Europa zou Rusland met economische sancties op de knieën dwingen, maar ik heb soms het gevoel dat ze de gewone Europeaan daar meer mee straffen dan Vladimir Poetin.”

“Ik voel me constant opgejaagd. Als ik al die negatieve nieuwsberichten hoor of zie. Of als ik denk aan onze auto, die al elf jaar oud is. Ik ben zelfs naar mijn huisarts gegaan omdat ik ’s nachts uren lag te piekeren. Ik ben bang dat het op een bepaald moment allemaal niet meer gaat lukken. Als mijn man of ik ziek wordt, komen we dik in de problemen.”

Ook Nele Deblauwe (41), een alleenstaande moeder uit Tielt met zonen van 13 en 10 jaar, wordt geplaagd door onrust. Toen haar energieleverancier dit jaar een nieuw voorschot van 480 euro voorstelde, verslikte ze zich in haar koffie.

Nele Deblauwe: “Ik kon het niet geloven. Ik heb onmiddellijk naar familie en vrienden gebeld: ‘Moet je nu eens wat weten!’”

“Ik werk fulltime als vrijzinnig humanistisch consulent bij huisvandeMens. Ik heb een goed loon, maar ik moet alles alleen betalen. Elke maand 500 euro voor gas en elektriciteit: dat is onhaalbaar. Ik wíl ook niet zoveel betalen voor iets waarvan de prijs zo snel zo sterk is gestegen door politieke beslissingen en het op geld beluste marktmechanisme.”

“Ik heb het nooit breed gehad, maar ik ben wel altijd rondgekomen. Nu moet ik nadenken over alles wat ik doe. Dit jaar ben ik voor het eerst niet op vakantie gegaan met mijn kinderen. Ik wist: er komt nog een zware winter, en een verpletterende slotfactuur in februari. Vakantie is uiteindelijk luxe. Maar wat zal ik me nóg moeten ontzeggen? Mijn kat is al ziek geweest, de rekening van de dierenarts bedroeg 300 euro, een grote hap uit mijn budget. Er mag me niets overkomen of ik raak in de problemen. Dat is beangstigend. Wanneer komt het moment dat ik geen schoenen meer kan kopen voor mijn kinderen?”

“Ik zie de energiefactuur ook inbreken in het leven van vriendinnen. Samen iets gaan drinken: voor één vriendin lukt dat al niet meer. Een andere, ook een alleenstaande moeder, heeft er in het weekend een flexi-job in de horeca bij moeten nemen om haar energiefactuur te kunnen betalen. Zulke dingen maken me woedend. Licht en warmte zijn toch basisvoorzieningen? Die mogen toch niet zoveel kosten dat mensen in de problemen komen? Waarom komen we daar niet als samenleving tegen in opstand? We laten ons als lammetjes naar de slachtbank leiden.”

“Ik weet dat ik nog geluk heb, dat er mensen zijn die het veel slechter hebben. Maar ik heb niet het gevoel dat mijn toekomst veilig is. Ik zit boven op de glijbaan, maar ik voel hoe ik naar beneden glij. En ik heb niets om me aan vast te klampen. Mijn oudste zoon wil over vijf jaar gaan studeren. Zal ik dat kunnen betalen? Daar lig ik van wakker.”

Volatiel als crypto

Wat mensen zo kwaad maakt, is dat ze niet voor de werkelijke waarde van gas en elektriciteit betalen: het marktmechanisme bepaalt de prijs.

Goemaere: “De aardgasprijs wordt inderdaad bepaald op de beurs, waar de wet van vraag en aanbod speelt. Als er schaarste is, of een leverancier valt weg, wordt gas duurder. Dient zich een nieuwe leverancier aan, dan wordt het goedkoper. Dat mechanisme heeft altijd gewerkt, maar nu zitten we in een oorlogssituatie en is het dolgedraaid.”

“Na de pandemie zagen we de prijs voor het eerst de hoogte in schieten door de snelle economische heropleving, zeker in China. Duitsland bouwde zijn afhankelijkheid van vervuilende steenkoolcentrales en nucleaire centrales af, om de energietransitie te maken. Daardoor nam de vraag naar gas zo toe dat de prijs in een mum van tijd zes keer hoger lag. En toen, in februari dit jaar, trok Poetin Oekraïne binnen. Europa reageerde met economische sancties, terwijl de Russische president langzaam de gaskraan dichtdraaide. Hij gebruikt gas nu als oorlogswapen.”

“Voor de oorlog haalde 40 procent van Europa zijn gasvoorraad uit Rusland. Onze gasmarkt is een Europese markt: valt één leverancier weg, dan stijgt de prijs in de hele Unie. Bovendien moesten alle EU-landen hun gasreservoirs op tijd vullen voor de komende winter. Ze gingen massaal shoppen op de kortetermijnmarkt en waren afhankelijk van tankers met vloeibaar gas uit de Verenigde Staten. Die komen aan in Zeebrugge, waar ze hun vracht verkopen tegen een bepaalde prijs. Maar als ze een hoger bod krijgen uit Azië, varen ze Europa voorbij. Ook die tankers ontregelen de markt, en de Amerikaanse bedrijven doen gouden zaken. Net zoals Noorwegen en Qatar, de belangrijkste landen waar België gas koopt.”

“En dan zijn er nog de speculanten op de beurs: ze kopen enorme gasvoorraden op en verkopen die zodra de prijs piekt. Dat jaagt de tarieven naar absurde hoogten.”

Mensen hebben het gevoel dat ze hun zuurverdiende geld gewoon wegschenken aan rijke bedrijven.

Goemaere: “Ja. Vooral aan bedrijven die de hele keten in handen hebben, van het oppompen van gas tot de distributie, zoals het Franse TotalEnergies, de Amerikaanse gasmastodont ExxonMobil en het Britse Shell.”

En het Franse Engie: de grootste stroomproducent en -leverancier in ons land maakte in de eerste helft van 2022 een recordwinst van 5 miljard euro.

Goemaere: “Engie heeft met de vorige federale regering vastgelegd – in een contract waaraan niets kan worden gewijzigd – dat het bedrijf een vaste nucleaire rente zou betalen. Daardoor heeft de Belgische overheid zich vastgereden. De elektriciteit die Engie produceert, wordt intussen vier tot vijf keer duurder verkocht: eigenlijk had de rente evenredig met de prijs moeten stijgen, maar dat gebeurt dus niet.”

Dat elektriciteit zo duur is, komt door de toch wel bijzondere werking van de elektriciteitsmarkt: de prijs wordt bepaald door de producent die de duurste stroom levert.

Goemaere: “Om ervoor te zorgen dat we altijd en overal stroom hebben, doen we een beroep op verschillende producenten: kerncentrales, gascentrales en bedrijven die elektriciteit produceren met zon, wind of water. De prijs van de láátste producent die nodig is om te voldoen aan de vraag bepaalt de prijs van álle stroom. En de laatste producenten zijn meestal de – duurdere – gascentrales. Daardoor maken bedrijven die met zonne-, wind- of kernenergie werken, zoals Engie, enorme winsten.”

Sammy Roelant kreeg geen reactie van zijn energieleverancier toen hij zijn gascontract opzegde. Of toch: het voorgestelde voorschot werd met 73 euro verhoogd naar 971 euro per maand. “Dat ga ik natuurlijk aanvechten”, zegt hij. “Ik wil alleen nog een afrekening op basis van mijn meterstand.”

Roelant: “Wat mij zo bitter stemt, is dat deze dramatische situatie het gevolg is van politieke keuzes. Ik heb de maatregelen van de regering bekeken: geen enkele helpt mij. Ik ben huurder, dus ik kan zelf niet investeren. Ik heb geen bedrijf. Ik geniet geen sociaal tarief. Ligt je inkomen tussen een vervangingsinkomen en dat van goedverdienende tweeverdieners, dan word je aan je lot overgelaten.”

“Hoe zuinig je ook bent, je blijft gigantische bedragen betalen. De verwarming een graadje lager zetten is eigenlijk ridicuul – in plaats van 7.000 euro betaal je misschien 6.000 euro. Het is geen oplossing voor het werkelijke probleem: dat de kosten voor je gezin onvoorspelbaar geworden zijn, en dat de prijzen niets meer met een redelijke marktwerking te maken hebben. Energie is zo volatiel geworden als cryptomunten.

“Als bedrijven de noodklok luiden, is veel mogelijk”, zegt energieminister Tinne Van der Straeten (Groen). “Tijdens de pandemie dreigden Voka en Unizo met een economisch bloedbad – en in enkele dagen tijd werden miljarden uitgetrokken. Het veroorzaakte een ongeziene stijging van de staatsschuld, na jaren van besparingen op onderwijs, gezondheidszorg, pensioenen, enzovoort. In 2021 waren er minder faillissementen dan de dertig jaar daarvoor. Na de pandemie volgde de economische heropleving snel. En nu zitten miljoenen burgers in de problemen met wier belastinggeld dat allemaal is betaald.”

“Ook de energietransitie in ons land is helemaal gericht op de betere economische klasse. De subsidies voor zonnepanelen zijn er voor mensen die een eigen huis kunnen kopen en daarin kunnen investeren. Economisch kwetsbare huurders worden uitgesloten. En dan heb je nog de Fernand Hutsen die met hun zonnepaneelvelden tonnen subsidies slurpen terwijl ze die niet nodig hebben.”

“Mensen die niet in duurzame energie hebben kunnen investeren, vallen nu opnieuw uit de boot omdat ze hogere energiekosten hebben. Dat is extreem onrechtvaardig en maakt me enorm boos. Het is tijd voor massaal protest.”

‘Wij betalen niet’

Verspreid over heel Europa is de voorbije weken fel geprotesteerd tegen de hoge energieprijzen. In Napels verbrandden woedende Italianen hun energierekening en belegerden ze het stadhuis. In Praag, Madrid en Londen kwamen duizenden mensen op straat. In het Verenigd Koninkrijk roept de campagne ‘Don’t Pay UK’ sinds half juni een miljoen huishoudens op om vanaf 1 oktober hun energierekening niet meer te betalen. In België krijgt dat initiatief navolging met de campagne ‘Wij betalen niet’. Initiatiefnemer Peter Terryn, een anarchistische activist, kijkt op van de grote respons. “Ik had wel reacties verwacht, maar niet zo snel, zo fel en zo massaal.”

Peter Terryn: “In de eerste plaats willen we mensen verenigen die hun energierekening niet kunnen betalen, vanuit de gedachte: ‘Als ik niet betaal, heb ik een probleem. Als niemand betaalt, heeft de energieleverancier een probleem.’ We willen samen een strategie afspreken om duidelijk te maken dat de rekeningen onbetaalbaar zijn. Ik denk bijvoorbeeld aan een voorbeeldbrief die mensen naar hun leverancier kunnen sturen. Ze betalen hun oude voorschot en laten weten dat ze het hogere bedrag niet kunnen betalen. Dan ben je aan het onderhandelen en is het aan de leveranciers om een oplossing te zoeken, zonder dat ze het contract kunnen opzeggen.”

“De betalingen op de lange baan te schuiven tot de federale regering of Europa met een echte oplossing voor de dag komt: dat is de bedoeling.”

Afgaande op jullie Facebook-pagina hebben jullie een gevoelige snaar geraakt.

Terryn: “We hebben al duizenden reacties en berichten gekregen. Het gros komt van welgestelde gezinnen uit de middenklasse. Mensen die een huis hebben gekocht of aan het afbetalen zijn, tweeverdieners, zelfs gezinnen uit de hogere middenklasse. Dat verbaasde ons eerst een beetje, maar mensen in armoede worden natuurlijk al beschermd door het sociaal tarief.”

Ook Jan en Lisa, die hun echte naam liever niet zien verschijnen, komen uit de hogere middenklasse. Energieleverancier Elegant vraagt hun nu een voorschot van 1.838 euro per maand, voor een gezin van zes. “We willen met ons verhaal duidelijk maken dat deze energiecrisis iederéén treft”, zegt Lisa. “Oók gezinnen met een mooi inkomen.”

Jan: “Vijf jaar geleden hebben we, na vijftien jaar hard werken, een groot huis in Mortsel gekocht. Een prachtig pand waar veel aan te renoveren viel: daar zijn we al vijf jaar mee bezig.”

“Ieder jaar deden we mee aan de groepsaankoop van iChoosr, waardoor we zeker waren van een goede prijs voor van elektriciteit en gas. We waren daar tevreden over: we betaalden altijd rond de 300 euro per maand. In augustus moesten we overschakelen naar Elegant, de winnaar van de laatste groepsaankoop.”

“Vorige week kreeg ik telefoon van Elegant. De dame zei: ‘We willen u laten weten dat uw voorschot ietsje zal stijgen.’ – ‘Dat begrijp ik’, antwoordde ik. ‘Hoeveel is het?’ – ‘1.838 euro per maand.’ – ‘Is dit een grap?’ – ‘Nee, meneer.’ – ‘Dat kan ik niet betalen.’ – ‘Als u wilt, kunnen we nog tot 1.440 euro gaan. Maar lager kan niet.’”

“Vandaag heb ik ontdekt dat ze het voorschot zelfs nog verhoogd hebben naar 2.047 euro. Ik kan het verlagen tot 1.660 euro, maar de rest zal ik sowieso moeten bijpassen als we de slotfactuur krijgen. Als ik bel naar Elegant, krijg ik al een hele week een bandje te horen: ‘Vandaag zijn we uitzonderlijk telefonisch niet bereikbaar.’ E-mails beantwoorden ze niet.”

“Ik werk als Vlaams ambtenaar in een drukke job met moeilijke uren, en verdien tussen de 6.000 en 7.000 euro netto per maand. Daarmee behoor ik tot de gelukkigen, dat weet ik. Maar 2.000 euro per maand voor energie? Dat is buitenproportioneel.”

Lisa: “Het is een derde van ons inkomen.”

Jan: “Lisa is huisvrouw om medische redenen. We hebben vier kinderen, de oudste zit nu op kot in Leuven. We hebben een hypotheek, er zijn de verbouwingen, allerlei afbetalingen die lopen, de andere kinderen gaan binnenkort ook studeren…”

Lisa: “Als wij al in de problemen komen, hoe moet het dan zijn voor mensen met een modaal salaris, laat staan voor mensen met een laag inkomen? Zij worden gewoon in de armoede geduwd.”

Ligt jullie energieverbruik hoger dan gemiddeld?

Jan: “We wonen in een vrijstaand groot huis: dan verbruik je sowieso meer. Maar we hebben het hele huis geïsoleerd, we hebben zonnepanelen voor warm water en overal ledlampen.”

Lisa: “Wij denken bewust na over ons verbruik, en we voeden onze kinderen ook zo op. We douchen kort, vangen het water op en spoelen er het toilet mee door. Het spoelwater van het koffiezetapparaat geven we aan de planten. Al vijftien jaar hebben we geen eigen auto.”

Jan: “Maar de huidige prijzen hebben niets meer met je verbruik te maken. De gasprijs is een speculatieprijs. En Engie maakt monsterwinsten. Op een dag zal de economie ineenstorten. Mensen zullen hun huis moeten verkopen, zelfstandigen zullen failliet gaan, scholen en ziekenhuizen zullen hun rekeningen niet meer kunnen betalen. Er zullen drama’s gebeuren.”

Contractbreuk

De Ombudsdienst voor Energie heeft zijn handen vol met vragen en klachten van verbruikers. ‘We hebben er dit jaar al 18.000 gekregen,’ zegt ombudsman Eric Houtman.

Eric Houtman: “Het zijn er al dubbel zoveel als in 2021. Toen hebben we in totaal 9.088 klachten gekregen, en dat beschouwden we als een recordjaar.”

Waarover gaan de klachten?

Houtman: “De meeste gaan over de tarieven. Vaak zijn het klanten die plots een voorstel krijgen om een hoger voorschot te betalen. Eind vorig jaar werd de voorschotfactuur soms zelfs gewoon eenzijdig verhoogd, maar dat horen we nu gelukkig minder: sinds de wet van 28 februari van dit jaar mogen leveranciers niet zomaar een nieuw voorschotbedrag aanrekenen. Ze moeten het duidelijk motiveren en de klant de mogelijkheid bieden om een tegenvoorstel te doen. Maar het blijft vaak een koude douche.”

“Klanten melden ook dat hun contract plots van vast naar variabel is omgezet, en dat ze daar geen bericht over hebben gekregen.”

Kan dan zomaar? Ze hebben toch voor een vast contract getekend?

Houtman: “Een eenzijdige contractwijziging kan alleen als de contractuele duur en de beloofde prijsgarantie worden gerespecteerd. Dan moet de leverancier twee maanden vóór de afloop het nieuwe contract voorstellen en ook expliciet het akkoord van de klant vragen. De flagrante schendingen die we begin dit jaar tegenkwamen, zijn er niet meer. Veel klanten met een vast contract bij Eneco hadden eind december te horen gekregen dat ze vanaf maart een variabel contract zouden krijgen – het ging om bijna dertienduizend gedupeerden. Dat veroorzaakte opschudding, want de meesten hadden schriftelijk of telefonisch de toezegging gekregen dat ze een vast contract hadden voor drie jaar met een prijsgarantie voor die periode. Dankzij mijn tussenkomst, en ook door de grote mediabelangstelling, heeft Eneco toegegeven in de fout te zijn gegaan.”

Begin dit jaar waren er klachten over Antargaz: plots bleken mensen een contract bij die leverancier te hebben terwijl ze er nooit hadden getekend, en kregen ze een eindafrekening van soms duizenden euro’s.

Houtman: “Die contracten waren waren bij Antargaz terechtgekomen via Gaele, een platform gecreëerd door Test Aankoop. Je gaf een mandaat en Gaele ging dan om de zoveel tijd kijken of je leverancier nog bij je paste. Als er elders betere voorwaarden waren, werd je contract overgezet naar dat nieuwe bedrijf. De verbruikers zelf hoefden niets te doen. Maar plots zaten ze dan bij Antargaz en niet meer bij hun oude leverancier. Onder druk van al die klachten heeft Test Aankoop beslist zich te distantiëren van Gaele.”

Toch wel opvallend dat net Test Aankoop, een organisatie die de consument moet behoeden voor zulke praktijken, daarin verwikkeld was.

Houtman: “Dat vond ik ook. Ik vermoed dat er voor hen een winstmarge zat op die samenwerking.”

Op sociale media heerst veel woede over de hoge energieprijzen. Merkt u dat ook aan de klachten?

Houtman: “Nog niet echt. We krijgen soms gefrustreerde en boze reacties, maar tot nu toe valt het mee. Omdat niemand weet hoelang de prijzen nog zullen blijven stijgen, verwacht ik wel dat die woede vroeg of laat zal opsteken.”

Oorlogswinter

In Rusland dreigt Poetin om de haverklap de gaskraan richting Europa dicht te gooien, maar in Klein-Rusland, een sociale woonwijk in Zelzate, heeft Stijn De Windt (42) de daad al bij het woord gevoegd. Bij hem thuis komt geen kubieke millimeter gas meer binnen. Sinds hij in februari zijn eindafrekening kreeg – een duizelingwekkende 1.500 euro – is hij woedend. “Terwijl ik sinds vorige winter, toen de gasprijzen begonnen te stijgen, al zo zuinig leef.” De Windt is poetsman en verdient iets meer dan 1.500 euro netto per maand. Hij woont alleen, in een sociale woning waarvoor hij 200 euro huur betaalt.

Stijn De Windt: “Mijn voorschotten waren sinds corona al aan het stijgen. Vroeger betaalde ik 90 euro per maand voor gas en elektriciteit, vorige winter werd dat 120 euro. Ik verwarm op gas en besliste om de chauffage zo weinig mogelijk aan te zetten. Ik deed dikke truien aan en douchte amper. Alleen wanneer het erg koud was, zette ik de thermostaat iets hoger om de temperatuur draaglijk te maken.”

Wat is voor jou een draaglijke temperatuur?

De Windt: “12, 13 graden, maximaal. De deur naar de bovenverdieping bleef dicht, zodat er geen warmte ontsnapte. Ondanks al mijn zuinigheid kreeg ik toch een factuur die voor mij een maandloon vertegenwoordigde. Mijn voorschot steeg naar 300 euro per maand. Ik was er kapot van – letterlijk, mijn lichaam begon tegen te sputteren, ik had overal pijn. Ik had de maanden voordien ontzettend hard gewerkt, en na al dat labeur en die zuinige winter kreeg ik zo’n factuur. Ik ben ineengezakt bij de dokter. Huilen dat ik deed! De dokter heeft me verplicht om nog maar de helft van mijn uren te werken. Het ziekenfonds paste de rest bij.”

Heb je de eindafrekening kunnen betalen?

De Windt: “Ja, met mijn vakantiegeld. En ik heb ook zes maanden lang de hogere voorschotten betaald: 300 euro per maand. Maar vorige week had ik er genoeg van. Ik belde naar TotalEnergies: ‘Ik hoef jullie gas niet meer. Ik wil alleen nog elektriciteit, en anders stap ik naar een concurrent.’ Ik heb toen een nieuwe voorschotfactuur van 122 euro gekregen voor gas en elektriciteit. Ik heb nog even getwijfeld om mijn gas helemaal te laten afsluiten, maar dan moet ik 80 euro neertellen voor een technicus, en nog eens hetzelfde bedrag als ik een nieuwe aansluiting wil.”

“Hoe dan ook, hier in huis is de gaskraan dichtgedraaid. Als ik niets verbruik, hoef ik volgend jaar niets bij te leggen: het voorschot zal dan wel volstaan om de accijnzen en andere kosten te dekken.”

Waarop bespaar je?

De Windt: “De verwarming blijft deze winter helemaal uit. Ik koop geen kleren meer. Ik zal ook veel minder douchen. Mijn boodschappen doe ik iedere dag, zodat ik eten in promotie kan kopen dat net een dag over de datum is. Ontbijten doe ik al een jaar niet meer. Ik drink veel koffie en eet overdag een banaan of een haverkoek. ’s Avonds kook ik wel, op een elektrisch vuurtje.

“Zuiniger kan ik niet leven. Ik verdien net te veel voor het sociaal tarief. Misschien kan ik beter helemaal werkloos worden, dan zou ik het wel krijgen.”

© HUMO