KMSKA gaat dit weekend eindelijk weer open: ‘Nergens komen onze Vlaamse Meesters meer thuis dan hier’

Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen (KMSKA) is in het bezit van de grootste Ensor-collectie ter wereld, en in het vernieuwde museum lijkt die collectie zowaar nog twee keer groter. Glanzend witte vloeren reflecteren de werken die aan de al even spierwitte muren hangen – denk aan iconische schilderijen als De oestereetster of De intrige – en lijken de Moderne Meesters-collectie te verdubbelen, alsof elk schilderij ook in spiegelbeeld wordt getoond.

De Moderne Meesters zijn tentoongesteld in het ‘nieuwe’ KMSKA, of toch het nieuwe deel: een koele, bleke constructie die werd opgetrokken in de patio’s van het in 1890 geconstrueerde gebouw op het Antwerpse Zuid. Door het plafond valt daglicht naar binnen, dat kunstwerken van René Magritte (Zestien september), Rik Wouters (De oude notelaar B) of Günther Uecker (Donker veld) in natuurlijke schijnwerpers zet. En met het blitse, veelkleurige en kraakverse Color Method in 7 Layers van Boy & Erik Stappaerts wordt zelfs één museumruimte zélf een kunstwerk. Door de nieuwbouw bedraagt de tentoonstellingsruimte nu zo’n 21.000 vierkante meter, een uitbreiding van zo’n 40 procent.

Evengoed werd, in de meer dan elf jaar dat het museum op slot ging, het oude gebouw volledig gerenoveerd. Het visgraatparket, de vergulde friezen en de warmrode muren van plaatsen als de Rubenszaal zullen voor de oudere bezoekers een warm bad van herkenning zijn. Het was daar, tussen de monumentale werken Het doopsel van Christus (Rubens) en De lanssteek (Van Dyck) dat algemeen directeur Carmen Willems, geflankeerd door bestuursvoorzitter Luk Lemmens, Vlaams (cultuur)minister-president Jan Jambon en Antwerps burgemeester Bart De Wever (alledrie N-VA), het nieuwe KMSKA maandag voorstelde aan de pers.

“Ik ben blij dit welkomstwoord eindelijk te kunnen uitspreken”, vertelde Willems, zichtbaar geëmotioneerd en met lof strooiend naar haar ploeg. “Hier is al jaren niet van 9 to 5, maar van 5 to 9 gewerkt, en vaak zelfs langer. Het is een harde job, maar het is de mooiste job ter wereld.” Voor de directeur, maar ook voor de Antwerpenaren en de kunstliefhebbers die van buiten de Koekenstad komen, zal het een opluchting zijn dat het resultaat er, na jaren van vertragingen en planningswijzigingen, mag zijn. “We hebben dit museum niet enkel voor, maar ook mét de bezoekers gemaakt”, aldus Carmen Willems: uit 4.700 geïnteresseerden werden immers ‘De Schoonste Honderd’ geselecteerd, die hun feedback over het nieuwe KMSKA mochten delen.

Oud en nieuw

Want nieuw is het wel degelijk, al zijn de pronkstukken als Rubens’ De aanbidding door de koningen en Fouquets Madonna omringd door serafijnen en cherubijnen oude bekenden. Tegenover de Madonna hangen nu Marlene Dumas’ Give the people what they want en Luc Tuymans’ Der diagnostische blick IV. Het contrast tussen het nieuwe, lichte en strakke museum en het oude, plechtstatige meer zwaarmoedige gebouw mag dan wel groot zijn, maar door oude meesters in dialoog te laten gaan met moderne, zelfs hedendaagse meesters, worden de verschillende collecties in elkaar vervlochten.

Ook Berlinde De Bruyckere (de sculptuur Schmerzensmann I) en zelfs Salvador Dalí (Landschap met touwtjespringend meisje, een bruikleen uit het voor renovatie gesloten Boijmans-Van Beuningen) hangen tussen kunst van Quinten Massijs, Rogier Van der Weyden en Frans Floris. Er zijn ook de installaties van Christophe Coppens die het museum wat levendiger maken: sculpturen van de dromedarissen uit De aanbidding der koningen of de benige hand uit Marinus Van Reymerswales schilderij Heilige Hiëronymus vergroten kleine elementen uit de schilderijen uit en brengen ze tot leven in de zaal, terwijl immersieve projecties de bezoekers onderdompelen in details uit schilderijen als Fouquets Madonna.

“Het nieuwe KMSKA zet de deur open voor een andere vorm van participatie”, stelde Jambon bij de voorstelling. “Deze nieuwe, frisse benadering zal het draagvlak voor Schone Kunsten vergroten. Hier kunnen we ons rijke, Vlaamse verleden koesteren en inspiratie vinden voor de toekomst.” Jambon omschreef de heropening van het KMSKA als “hét culturele hoogtepunt van deze regeerperiode”. De Vlaamse overheid pompte alles tezamen meer dan 100 miljoen euro – een groot bedrag, maar een peulschil in vergelijking met andere Europese musea als het Amsterdamse Rijksmuseum – in de uitbreiding en renovatie. “Het is een keuze geweest van mij en mijn voorgangers om hierin zwaar te investeren. Nergens komen onze Vlaamse Meesters meer thuis dan hier.” Over de controversiële plannen voor een fusie van het KMSKA, het M HKA en Mu.Zee werd evenwel met geen woord gerept.

150.000 bezoekers

Met de vaste collectie als uithangbord, maar ook met tijdelijke tentoonstellingen rond tekenaar Michel Seuphor (in het nieuwe Prentenkabinet), het werk van fotograaf Ive Maes (Kosmorama) en de geschiedenis van het museum en zijn verbouwingen (The Making of), opent het vernieuwde KMSKA dit weekend voor het grote publiek: een dag eerder dan de datum van 25 september die Jambon oorspronkelijk voorop had gesteld, maar járen later dan werd verwacht toen de deuren in 2010 sloten. “Het was geen makkelijk jaar, het zijn geen evidente tijden,” aldus Jambon, “maar musea als het KMSKA kunnen loutering, rust en hoop bieden.”

Directeur Willems stelde eerder dat het de ambitie is om voor nieuwjaar nog de kaap van 150.000 bezoekers te overschrijden. “We hopen veel oude, maar ook veel nieuwe bezoekers te mogen ontvangen. We tonen 640 kunstwerken op zaal: dat kan niemand op één bezoek verteren. Terugkeren wordt dus aangemoedigd.”