Schandalen rond Veerle Heeren "tekenend" voorbeeld van wat er schort in de politiek: "Heel moeilijk om dat systeem te verbeteren"

In volle coronacrisis liet Veerle Heeren (CD&V) zichzelf en mensen uit haar omgeving vroegtijdig vaccineren. Eerder deze maand trapte ze op de tenen van haar politieraad door te liegen over een rapport van het Comité P, dat onderzoek had gevoerd naar agenten die vertrouwelijke beelden en informatie zouden hebben verspreid. Toch moest er – met een bedenkelijke lening aan oud-burgemeester Jef Cleeren – een derde schandaal aan te pas komen vooraleer ze een stap opzij zette als burgemeester van Sint-Truiden.

Een schoolvoorbeeld van wat er schort in onze politiek, klinkt het in “De afspraak”. “Vorig jaar (toen aan het licht kwam dat Heeren zichzelf en mensen uit haar entourage vervroegd liet vaccineren, nvdr.) heb ik mij afgevraagd of zoiets alleen in Sint-Truiden zou zijn gebeurd”, blikt Indra Dewitte, hoofdredacteur van Het Belang van Limburg, terug. “De reacties waren tekenend. Verschillende politici, ook op nationaal niveau, zeiden van soortgelijke praktijken weet te hebben. Dat is het rotte. Een soort normvervaging. "Je gaat ervan uit dat politici zich aan hun eigen wetgeving houden. Als dat niet het geval is, waarom zou je dat als burger dan wel doen?”

Het is een van de vele politieke fenomenen die Wetstraatwatcher Ivan De Vadder aanhaalt in zijn nieuwe boek “Wanhoop in de Wetstraat”. “We hebben vandaag de indruk dat we in grote crisissen zitten, met grote momenten. Maar ook in de jaren 70 en 80 van vorige eeuw waren er schandalen. De Ibramco-affaire, bijvoorbeeld, of het RTT-schandaal.”

En ook de vertrouwensbreuk die zulke toestanden veroorzaken, is niks nieuws. “Al in 1991 had Guy Verhofstadt (Open VLD) het in zijn burgermanifesten over de kloof met de burger. Nog steeds vind je in regeerakkoorden restanten daarvan terug om die kloof te dichten: stemrecht vanaf 16 jaar, het afschaffen van de opkomstplicht, het afschaffen van de Senaat. Goede maatregelen, maar – voor mij – onvoldoende om ervoor te zorgen dat die kloof met de burger gedicht wordt.”

“Je hebt een tweede stap nodig: je politieke verantwoordelijkheid opnemen als je een fout maakt, bijvoorbeeld, of zeggen dat je jezelf als politicus vijf procent minder loon uitkeert. Een zeer eerbaar voorstel, maar vervolgens vergeten ze dat door te voeren tot Jos D'Haese van PVDA twee jaar later zijn vinger opsteekt en opmerkt ‘collega’s, zijn we niet iets vergeten’. Eigenlijk wil ik – op z’n Phil Bosmans’ – zeggen: beste politici, begin eens met jezelf.”

Wat Dewitte betreft, is ook in Sint-Truiden onvoldoende politieke moed getoond. “De meerderheidspartijen Open VLD, N-VA en CD&V hebben destijds niet gezegd ‘dit kan niet door de beugel, we gaan ingrijpen’. Wel hebben ze de boel laten aanmodderen en mocht Veerle Heeren fijn terugkomen. Pas bij het derde schandaal had Open VLD er genoeg van. Zoiets is een verantwoordelijkheid van iedereen.”

Hoe zoiets mogelijk is, wordt luidop afgevraagd. “Er zit een systeem achter. Op dit moment zitten de politieke partijen in een soort koker, eentje waarbij ze vooral naar zichzelf kijken”, analyseert De Vadder. “CD&V wil opnieuw van 10 naar 15 procent, Vooruit van 16 naar 20. Het is heel moeilijk om van alle politici te verwachten dat ze uit hun koker stappen en een "grote vergadering" houden om dat systeem te verbeteren.”

Wat meer politieke hygiëne zou alvast een mooi begin zijn. “We zitten met een regering waarbij we ons afvragen: zitten de partijvoorzitters ín de regering, of staan ze erbuiten? Neem nu een persconferentie van Paul Magnette (voorzitter van de PS), met vicepremier Yves Dermagne. Waar Magnette bijstaat, uit Dermagne kritiek op de regering waar ze nota bene zelf inzitten. Zo wordt politiek een schouwspel voor mensen, waarnaar ze kijken met een houding van ‘wat gebeurt er hier’.”

Volgens David Criekemans, professor internationale politiek aan de UAntwerpen, is de politiek de voeling met wat leeft onder de bevolking kwijt. “Neem de energiecrisis: men wist al maanden dat dit aan het borrelen was, en dat mensen zeer ongerust werden.” Dewitte is niet verbaasd. “We zeggen al twintig jaar dat politici tentakels bij de mensen missen. Iemand zou zich toch de vraag moeten stellen hoe dat komt, en waarom dat niet verbetert.”

Is er nog wel een oplossing mogelijk? Dewitte twijfelt. “Het heeft namelijk altijd zo bestaan. Waar ik mij ook zorgen om maak: het is niet meer duidelijk welke ideologieën achter partijen schuilgaan. Elke politicus is een individu geworden, lijkt een job als politicus uit te voeren. Maar waar staat die voor, wat representeert die, wie kan je daarop aanspreken?”

Ook De Vadder vindt de verschuiving van mandaat naar beroep problematisch. “Neem nu Sihame El Kaouakibi. Ze krijgt een doktersbriefje omdat ze ziek is, en dus is de redenering: ‘net zoals in de rest van de samenleving valt ze na één maand terug op zestig procent van haar inkomsten’. Dat betekent dat je van politiek een beroep maakt. Alleen: een beroep is iets helemaal anders, dat doe je tot aan je pensioen. Een mandaat is tijdelijk en krijg je bij de verkiezingen door de mensen toegewezen. Dat is een soort ethische houding, die nu heel vaag is geworden en waarbij geen zuiverheid meer gehanteerd wordt.”

De Vadder doopte zijn nieuwe boek niet zomaar “Wanhoop in de Wetstraat”. “Het gaat over de wanhoop van burgers in de politiek, maar ook de wanhoop binnen de politiek zelf. De resultaten van de traditionele partijen gaan alsmaar achteruit. De “elfjes” werden de vier partijen van de Vivaldi-regering genoemd, omdat ze op een bepaald moment maar tien à elf procent meer haalden. Kiezers kiezen voor de extremen om zo een boodschap aan het centrum te geven, hopende dat dat centrum aan de slag gaat om alsnog een oplossing vinden. Maar hoe hoger die extremen worden, hoe moeilijker.”

Voor alle meeluisterende politici heeft De Vadder ten slotte deze goede raad: “Stop met beloftes te maken die je niet kan realiseren. En wees eerlijk. Daarmee bedoel ik niet het tegenovergestelde van liegen, maar het tegenovergestelde van beredeneerd of strategisch zijn. Wees authentiek.”

“Walk the talk”, voegt Dewitte daar fijntjes aan toe.