8 op de 10 gepensioneerden kunnen met hun wettelijke pensioen de rusthuisfactuur niet betalen

Kan je later van je pensioen een verblijf in een woonzorgcentrum betalen? Onder meer op die vraag zochten Van Droogenbroeck en Pironet een antwoord. En dat antwoord hangt af van meerdere factoren. Hoeveel bedraagt je pensioen? En hoeveel moet je betalen voor je woonzorgcentrum?

Hoeveel je pensioen bedraagt, hangt af van de lengte van je loopbaan en van het stelsel waarbinnen je actief was: werknemer, zelfstandige, ambtenaar of een combinatie. Er zijn grote verschillen tussen de wettelijke pensioenen van ambtenaren, werknemers en zelfstandigen. Elk heeft zijn eigen pensioenstelsel, met eigen definities, regels, berekeningswijzen, toekenningscriteria enzoverder. Het is dus moeilijk om algemeen geldende uitspraken te doen, laat staan om te zeggen of we een hoog of een laag pensioen hebben in vergelijking met andere Europese landen.

Je kan daar wel een idee van krijgen door de pensioenen te vergelijken met het loon dat je aan het einde van je carrière kreeg. En daar kijkt Eurostat, het statistisch bureau van de Europese Unie naar. In België komt het wettelijke pensioen overeen met 46 procent van je laatst verdiende loon. Verdiende je op het einde 100 euro, dan krijg je 46 euro pensioen. Het gemiddelde in de Europese Unie is 57 euro. Daar zitten we dus 10 procentpunten onder. Van de 27 EU-lidstaten krijgen de gepensioneerden in 16 landen een hoger wettelijk pensioen in verhouding tot hun laatste loon dan in België. In 10 landen ligt het lager. "Volgens deze vergelijkingen zijn onze wettelijke pensioenen zeker niet genereus, we zitten nog net bij de middenmoot in Europa", zeggen Van Droogenbroeck en Pironet.

In ons land heeft iets meer dan de helft van de gepensioneerden met een zuiver werknemersstatuut een maandelijks brutopensioen tussen 1.250 en 2.000 euro. Bij gepensioneerden met een zuiver zelfstandigenstatuut ligt dat bedrag heel wat lager: een kwart van hen krijgt een brutopensioen tussen 1.250 en 1.375 euro. Bij de ambtenaren liggen de bedragen dan weer hoger: bijna de helft krijgt een brutopensioen tussen 2.500 en 3.500 euro.

Pensioenen worden aangepast aan de levensduurte, maar ook dat is een complex proces. Ze zijn gekoppeld aan de spilindex. Als die wordt overschreden, als gevolg van de stijgende levensduurte, dan stijgen ook de pensioenen met 2 procent. Daarnaast worden de wettelijke pensioenen voor werknemers en zelfstandigen na 5 jaar verhoogd met 2 procent. Ook de pensioenen van de ambtenaren zijn gekoppeld aan de index. Hun pensioen wordt om de twee jaar aangepast aan de bezoldiging van de ambtenaren die nog in dienst zijn.

In 2020 woonde in Vlaanderen 5,3 procent van de 65-plussers in een woonzorgcentrum, iets meer dan 70.000 mensen. De gemiddelde leeftijd van een bewoner bedroeg toen 87 jaar, vier op de vijf bewoners waren zwaar hulpbehoevend. Hoeveel betalen zij voor hun verblijf in het rusthuis? En wat bepaalt die prijs?

De dagprijs omvat verplicht enkele elementen zoals de woongelegenheid met infrastructuur, verwarming, dagelijks energieverbruik, schilderwerken, gordijnen, de maaltijden, de verzorging en verpleging, een oproepsysteem, de gewone animatie, onderhoud van de tuin, de verzekering tegen brand en burgerlijke aansprakelijkheid, alle administratieve kosten, belastingen en taksen die verband houden met het verblijf, en de verzorgingsbenodigdheden die inbegrepen zijn in de tussenkomst van het Riziv.

Daarnaast wordt de dagprijs bepaald door de uitbater: de publieke sector, de privésector of een vzw. Woonzorgcentra van de publieke sector zijn doorgaans het goedkoopst. Ook de ligging is van belang: Brussel en Antwerpen zijn het duurst, Oost- en West-Vlaanderen en Limburg het goedkoopst. En daarnaast spelen de grootte van de woongelegenheden net als de staat (nieuwbouw of oudere gebouwen) een rol.

Volgens het Agentschap Zorg & Gezondheid bedraagt de gemiddelde dagprijs in Vlaanderen voor een eenpersoonskamer 61,31 euro. Voor een tweepersoonskamer is dat 54,08 euro. De prijzen kunnen jaarlijks aan de index worden aangepast. In Vlaanderen komt dit gemiddeld neer op 1.800 euro per maand voor een eenpersoonskamer en op 1.600 euro voor een tweepersoonskamer. Daar komen nog de supplementen bij, zoals de kosten voor de dokter, kapper, paramedische kosten en medicatie, het abonnement op kabeldistributie, internet, de telefoonkosten en de reiniging van persoonlijke kleding. Ga je ervan uit dat de supplementen 10 euro per dag bedragen, kost een verblijf gemiddeld tussen 1.900 en 2.100 per maand.

Belangrijke opmerking: deze cijfers voor de dagprijzen zijn gemiddelden waarachter grote individuele verschillen schuilgaan.

Je kan de cijfers over hoeveel mensen welk maandelijks pensioenbedrag ontvangt koppelen aan de kostprijs van een woonzorgcentrum. Als het wettelijke pensioen voor werknemers, zelfstandigen en ambtenaren en alle mogelijke combinaties van die statuten samen worden bekeken, dan krijgt 80 tot 85 procent van alle gepensioneerden te weinig wettelijk pensioen om de factuur van een gemiddeld woonzorgcentrum te bekostigen.

Bijna 80 procent van de mensen met een werknemersstatuut krijgt een rustpensioen dat lager ligt dan 1.900 euro, de gemiddelde maandelijkse kostprijs voor een eenpersoonskamer. Bijna 90 procent krijgt minder dan 2.100 euro, de gemiddelde maandelijkse kostprijs voor een tweepersoonskamer.

Een iets ander beeld bij zelfstandigen: zo goed als iedereen krijgt een rustpensioen van minder dan 1.900 euro (en dus ook 2.100 euro). Met andere woorden, bijna niemand van de zelfstandigen kan met zijn pensioen een verblijf in een woonzorgcentrum betalen. Voor ambtenaren ligt het anders: 18 procent van hen krijgt een pensioen van minder dan 1.900 euro, 23 procent een pensioen van minder dan 2.100 euro.

Ook het zorgbudget voor zwaar zorgbehoevenden, dat iedereen die in een woonzorgcentrum woont krijgt, volstaat niet. Het gaat om 130 euro per maand, maar tel je dat bij het wettelijke pensioen op, heeft nog altijd meer dan 80 procent van de gepensioneerden te weinig om de factuur te betalen.

Als je de rekening niet kan betalen, kan je aankloppen bij het OCMW. Dat start een financieel onderzoek op en gaat na of je nog onroerende goederen, zoals een huis, hebt dat je kan verkopen. Zijn er nog spaargelden of beleggingen? Belangrijke nuance is ook dat je de voorbije vijf jaar geen bezittingen weggeschonken mag hebben. Maar komt het OCMW tot de conclusie dat je inderdaad onvoldoende middelen hebt, dan betaalt het dat deel dat je te kort komt, rechtstreeks aan het woonzorgcentrum.

Soms geldt er een onderhoudsplicht voor kinderen, maar of die wordt toegepast, hangt af van de gemeente. Als dat het geval is, bekijkt het OCMW of de echtgenoot/echtgenote en de kinderen mee de factuur kunnen betalen. Ook de kleinkinderen kunnen worden aangesproken, maar dat gebeurt uiterst zelden.

"Gelukkig zien we dat maar een minderheid van de bewoners echt betaalproblemen heeft", zegt Johan Staes, gedelegeerd bestuurder van VLOZO (Vlaams Onafhankelijk Zorgnetwerk), de koepel van onafhankelijke private woonzorgcentra en woonzorgondernemers. "Het gaat om 1 op de 10 bewoners, dat is iets meer dan vroeger. Maar we zien dat in Vlaanderen meer dan 9 op de 10 bewoners hun factuur correct betalen op de vervaldag."

Staes vraagt dat op korte termijn het zorgbudget voor bewoners wordt opgetrokken. "Dat bedrag van 130 euro is al jaren niet meer geïndexeerd, en dat zou ook mee moeten stijgen met de levensduurte."

Het is dus belangrijk om als gepensioneerde over een extra spaarpotje te beschikken. Dat kan bijvoorbeeld via het aanvullende pensioen of pensioensparen. "Dat krijg je op het moment van je pensionering, terwijl facturen voor een woonzorgcentrum pas later een zorg zijn", zegt Van Droogenbroeck. Er is daarnaast ook "gewoon" sparen of beleggen, je eigendom verkopen, of blijven werken na je pensioen. Er is wel een "maar". "Door de hoge inflatie wordt veel weggevreten", zegt Van Droogenbroeck. "Het is voor iedereen, ook voor mensen met een minder groot vermogen, van groot belang om ermee bezig te zijn. Financiële geletterheid is cruciaal, maar hier bij ons is daar nog wat werk aan."