Boeren spreken in "Pano" openlijk over rol van Boerenbond en landbouwindustrie in stikstofuitstoot: "Word je niet groter, dan laten ze je links liggen"

Klemskerke, een gehucht in West-Vlaanderen, dicht bij de kust. Als we het terrein van 't Reigershof opstappen, waait de geur van 300 geiten ons tegemoet. Dat is al 35 jaar zo, op de boerderij waar Renaat Devreese en zijn vrouw Katrien geitenkaas maken en melk verkopen voor ijsjes. Of we misschien aan de tuintafel buiten kunnen zitten? Dat kan. We nemen plaats in de wilde tuin van de boer en zijn vrouw, voor een moeilijk gesprek over stikstof, de landbouwindustrie en de Boerenbond. 

Er valt wel wat te vertellen, want de boeren zijn kwaad. In de eerste plaats op het landbouwbeleid. In juni zakte de sfeer nog naar een dieptepunt, tijdens een info-avond in Merksplas over het Vlaamse stikstofakkoord. Een protestbord dat aan een tractor was vastgemaakt, toonde de slogan “Demir aan de strop”. Het is intussen symbool geworden voor de grimmige sfeer in het stikstofdebat. De ministers die het akkoord sloten, hebben het verkorven bij de boeren. Maar verschillende boeren zeggen dat er meer aan de hand is. Ook Renaat is die mening toegedaan.  

Renaat komt uit een boerenfamilie. Zijn vader was boer en van het gezin van acht waarin hij opgroeide, zijn de meesten in de landbouw gegaan. “Ik wilde heel graag boer worden, maar wel op een andere manier”, vertelt Renaat aan zijn ruwe tuintafel, die past bij de nuchtere man. Hij heeft een korte leuze om die manier van werken te omschrijven: "In boerenhanden." "Dat is een belangrijke uitspraak die ik van mijn vader heb meegekregen", zegt de boer. "Zolang je bedrijf in boerenhanden is, loopt het goed. Maar zodra de industrie er zich mee moeit, gaat het mis." 

Van industrialiseren of uitbreiden wil Renaat dus niet weten. Hij brengt dat in de praktijk door te werken met een korte keten en een eigen kaaswinkel waar ze rechtstreeks aan klanten verkopen. Al was dat wel een proces. “Zo zijn we een aantal jaar geleden bij KBC weggetrokken. Heel bewust. Je kan er wel een lening krijgen, maar enkel als je een minimaal aantal dieren houdt. En zo zijn boeren verplicht om groter te worden”, vertelt hij. 

In onze gesprekken met boeren valt de naam van KBC wel vaker. Zo ook op het melkveebedrijf van Tanja Van Poecke en haar man in Laarne. Zij zijn wel nog aangesloten bij de bank. “We zijn er nog met onze verzekeringen. Als je lid bent van de Boerenbond, krijg je daar een percentage korting op. En zo heb je het lidgeld van de Boerenbond onmiddellijk terugverdiend.” 

Dat de boeren zo vaak KBC noemen, is mogelijk geen toeval. Daarvoor moeten we kijken naar de financiële holding achter de Boerenbond: de MRBB, of voluit de Maatschappij van Roerend Bezit van de Boerenbond. Die heeft ruim 11 procent van de aandelen van KBC in handen. 

In de raad van bestuur van de Boerenbond zitten twee personen die ook in het bestuur van de MRBB zitten. En twee bestuurders van de MRBB zitten ook in het bestuur van de KBC Groep, onder wie voormalig Boerenbondvoorzitster Sonja De Becker. De bankengroep keerde in 2021 ruim 164 miljoen euro dividend uit aan de MRBB , die op zijn beurt de werkingsmiddelen voorziet van de Boerenbond (bron: KBO en jaarrekening MRBB). 

En KBC is niet het enige bedrijf waarmee de Boerenbond banden heeft. Via de MRBB heeft ze belangen in meer dan 70 bedrijven, veelal in de landbouwindustrie, het bank- en verzekeringswezen en in vastgoed. Zo is de holding van de Boerenbond volledig eigenaar van Aveve, voor 50 procent van HR-dienstverlener Acerta en voor ruim 46 procent van advieskantoor SBB. De MRBB heeft in totaal een geconsolideerd vermogen van bijna 5 miljard euro. 

Op onze tocht door Vlaanderen landen we ook in Torhout, bij Erik Pollentier. Tot 2018 had hij er een varkensbedrijf, gefinancierd met leningen van KBC en met silo’s waar Aveve bij betrokken was: twee bedrijven waarmee de Boerenbond banden heeft. “Ze zorgen voor je vergunning, voor voeders, voor leningen, tenminste voor bedrijven die willen uitbreiden”, vertelt hij aan de keukentafel. “Dat is het gevoel dat ik had tijdens mijn carrière: dat het niet gaat om wat de boer kan verdienen, maar om wat er rond de boer te verdienen valt.” 

Het brengt boeren in een lastig parket, vertellen ook varkensboeren An en Stefan Claeys uit Beselare, West-Vlaanderen. “Ze ondersteunen je, maar tegelijk maken ze dat ze alles zelf in handen hebben”, vertelt Stefan. “Heel het commerciële rond de Boerenbond zorgt ervoor dat alles naar hun kassa terugstroomt”, neemt hij geen blad voor de mond. 

En ook Renaat, de kleinschalige boer uit Klemskerke, heeft moeite met die dubbele pet van de Boerenbond: enerzijds als belanghebbende in de landbouwindustrie, anderzijds als de belangenorganisatie van de boeren. “Financiën, advies, stallenbouw, sproeistoffen, kunstmest, álles leveren zij aan”, zegt Renaat. “En tegelijk verdedigen ze de belangen van de boer, ons inkomen en onze werkomstandigheden. Maar dat is zo tegengesteld aan elkaar. Dat klopt toch niet?” Renaat besliste daarom enkele jaren geleden om alle banden met de Boerenbond door te knippen.

De schaalvergroting en industrialisering waarover de boeren spreken, en die jarenlang is gestimuleerd, zorgt mee voor de huidige stikstofcrisis. “Als je een kaart neemt van de concentraties van vee en de ernst van de stikstofcrisis, zou je een grote overlap krijgen”, zegt Joost Dessein, landbouwsocioloog aan de UGent. “De stikstofcrisis in Vlaanderen is zo groot omdat we de voorbije decennia, met onze ogen dicht, hebben ingezet op veehouderij en op intensieve landbouw in het algemeen.”

“En dan is er soms twijfel of de Boerenbond vooral een grote economische speler is, of een organisatie die de belangen van zijn leden verdedigt”, zegt Dessein. “Ik denk dat ze beide zijn. Op momenten van crisis staan zij pal achter hun boeren. Maar het is nooit vrijblijvend. De manier waarop dat ze die boeren gaan verdedigen heeft tegelijkertijd een grote impact op hun rol als economische speler binnen de MRBB.” 

Dat ze de hulp van de Boerenbond hard nodig hebben, bevestigen de boeren zelf. “Iedere keer als er een crisis is, neem bijvoorbeeld de varkenspest, slaat dat financieel zo hard toe dat een boer geen middelen meer heeft om opnieuw op te starten”, zegt Renaat. “Daardoor staan boeren met de rug tegen de muur. Ze hebben vaak enkel de mogelijkheid om mee te doen”, klinkt het. “Net daardoor is de Boerenbond zo almachtig.”

Tanja houdt er een dubbel gevoel aan over. Enerzijds is ze best tevreden van het “advies op maat” dat ze krijgt van de Boerenbond en hun verwante HR- en boekhoudkantoren, Acerta en SBB.  “Maar nog meer dan vroeger geeft dat ook een druk”, zegt de melkveehoudster. “Laatst gaven we een interview aan Knack, en de dag nadien kregen we telefoon van de consulent van de Boerenbond. Dan krijgen we onder ons voeten.” 

Boer Stefan verwoordt het forser.  "De machtige Boerenbond is rijk. En hoe kan je rijk worden? Door iemand uit te buiten. En weet je hoe je iemand kan uitbuiten? Door hen te doen geloven in jou. Wel nu, dat is het systeem van de Boerenbond." 

De onzekerheid die nu voor veel boeren ontstaat door het stikstofakkoord - vrijwillig stoppen, verplicht stoppen, en wat brengt de toekomst? - vertaalt zich in mentale problemen. Uit cijfers van vzw Boeren op een kruispunt blijkt dat het aantal boeren dat psychologische hulp zoekt bij hen dit jaar al met 41 procent is gestegen tegenover dezelfde periode vorig jaar. 

“Er is daar een enorm schaamtegevoel over, zeker hier in West-Vlaanderen. Veel mensen hebben moeite om hierover te praten, want ze zijn gekrenkt in hun eer”, zegt Renaat. “Maar als het de boerenorganisaties zijn die afkomen met een actieplan rond mentaal welzijn van boeren, ben ik gewoon kwaad. Ze weten goed genoeg waar het verkeerd zit. Maar daar wordt niets aan gedaan.”