Russische president Poetin dreigt kernwapens in te zetten, maar kan dat zomaar? En heeft iemand dat ooit eerder gedaan? 

Ja, Rusland heeft wel degelijk kernwapens. En ook geen klein beetje... Met 5.977 kernkoppen heeft Rusland het grootste nucleaire wapenarsenaal ter wereld. Ter vergelijking: de Verenigde Staten hebben er 5.428, China heeft er "slechts" 350. Rusland heeft er dus een stuk meer dan de andere landen. Van de 5.977 kernkoppen zijn er momenteel 1.588 koppen die op intercontinentale raketten geplaatst zijn of die zich op luchtmachtbasissen voor bommenwerpers bevinden. Die raketten kunnen gericht worden naar bijvoorbeeld Amerika, maar dienen ook voor middellange afstanden (zoals bijvoorbeeld Europa) of kunnen tactisch ingezet worden op het terrein. 

Ongeveer de helft van al die nucleaire koppen, 2.889 kernkoppen, worden momenteel niet gebruikt en bevinden zich in opslagruimtes. De overige 1.500 kernkoppen zijn te oud om gebruikt te worden en zullen in de toekomst ontmanteld worden. 

Bekijk hieronder de verdeling van nucleaire wapens over de verschillende landen: 

Het is moeilijk in te schatten of de Russische president Vladimir Poetin wel degelijk nucleaire wapens zou inzetten in het conflict met Oekraïne. Kernwapens zijn grotendeels een afschrikkingsmechanisme. Ze moeten een tegenpartij ontraden om een land militair of economisch aan te vallen. Iedereen gaat er uiteraard van uit dat niemand het in zijn hoofd zou halen om een nucleair wapen te gebruiken. Al heeft Poetin wel al meerdere malen bewezen dat hij soms de platgetreden paden durft te verlaten.

In het verleden heeft de Russische president ook al gedreigd om nucleaire wapens in te zetten. Dat deed hij toen aan het begin van zijn "speciale militaire operatie". Toen had het Westen net een hele resem sancties aangekondigd tegen Rusland. Sindsdien zijn er nog een heleboel sancties bijgekomen. De toestand is er wel zorgwekkender op geworden. De druk op het land is alleen nog maar toegenomen en is dus - bijna letterlijk - explosief te noemen. Daarom roepen de verschillende staatshoofden en regeringsleiders na de uitspraken van Poetin nu op tot kalmte. Onze premier Alexander De Croo zei gisteren nog dat we rustig moeten reageren om Rusland niet te provoceren.

Communicatie is dus erg belangrijk. En laat dat nu net een struikelblok zijn. De laatste maanden zijn zo goed als alle diplomatische relaties tussen Rusland en het Westen verbroken. In zo een situatie is een misverstand snel gebeurd en kan de toestand snel escaleren. Een verhaal vanuit de kindertijd van Poetin zou die situatie moeten illustreren. Een jonge Vladimir zou in zijn appartementsgebouw ooit een rat in de hoek gedreven hebben met een stok, waarop de rat naar hem uithaalde en hem begon aan te vallen. Moraal van het verhaal: onderschat nooit een tegenstander die geen enkele andere optie heeft dan terug te vechten. Het verhaal lijkt een Russische versie van "een kat in het nauw maakt rare sprongen". 

Losstaand van de talrijke dierenmetaforen was het Dmitri Medvedev, de voormalige Russische president en vicevoorzitter van de Veiligheidsraad van Rusland, die een verband zag tussen de woorden van Poetin en de referenda die door Rusland in de bezette Oekraïense gebieden gehouden worden en peilen naar de wil van de bevolking om bij Rusland aan te sluiten. Volgens Medvedev insinueert Poetin in zijn toespraak dat hij er niet van zou terugdeinzen om die gebieden, eenmaal aangesloten bij Rusland, met hand en tand (en dus ook kernwapens) te verdedigen.  

Toch menen de Verenigde Staten dat de kans op een nucleair conflict nog steeds klein is. Bovendien zou een reactie van het Westen op een nucleaire aanval niet uitblijven. Het zou van Rusland wereldwijd een paria maken, iets wat Rusland ook niet ten goede zal komen.  

In het slechtste geval kan Rusland effectief nucleaire wapens inzetten. In dat geval zou het waarschijnlijk gaan om een tactisch nucleair wapen, een kernwapen dat is bedoeld om in geval van een oorlog strategische doelen uit te schakelen. Zo wil een land proberen het algehele vermogen van de tegenstander om oorlog te voeren zo veel mogelijk uitschakelen. Het zijn dus kleinere wapens die minder lange afstanden kunnen afleggen. Ze zouden enkel op het terrein ingezet kunnen worden om daar militair succes te boeken. 

Maar zou een nucleaire aanval nu werkelijk een strategisch effect hebben? Voornamelijk dreigen met het gebruik van nucleaire wapens zou voor Rusland al voldoende kunnen zijn. Een studie uit 2020 van het Center for Naval Analyses (CNA) verwees naar de strategie van Rusland met betrekking tot nucleaire wapens als "deterrence by intimidation" of "afschrikking door intimidatie". 

Mocht Rusland effectief beslissen wel wapens in te zetten, dan vermoedt Michael Kofman, één van de auteurs van dat rapport, dat Rusland ervoor zou kiezen een nucleair wapen in te zetten boven de Zwarte Zee of op Snake Island, een plaats waar er niet erg veel bijkomende schade zou zijn. In beide gevallen zou het dan eerder gaan om een demonstratief gebruik van een nucleair wapen, waarmee Rusland hetzelfde doel wil bekomen als met de dreigementen, namelijk afschrikken en ontraden.

Slechts tweemaal, met de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki aan het einde van de Tweede Wereldoorlog door de VS, in 1945. Hoewel kernwapens dus zelden of nooit gebruikt worden in het oorlog voeren, zijn er erg veel voorbeelden van nucleaire testen. Een van de eerste (en meest bekende testen) was hoogstwaarschijnlijk de ontploffing van een waterstofbom nabij Bikini, een atol bij de Marshall-eilanden. Door een inschattingsfout van de wetenschappers - de ontploffing had een kracht van 15 megaton in plaats van de verwachte 6 megaton - was een groot deel van de metingsapparatuur en de vloot vernield. Ook de omgeving rond de ontploffing was erg radioactief na de test. Zelfs tot op vandaag heeft het zeeleven zich er nog niet volledig hersteld. 

Het Non-proliferatieverdrag dat in 1968 werd opgesteld moet de verspreiding van nucleaire wapens tegengaan en promoot het veilig en vredevol gebruik van nucleaire energie. Het verdrag staat niet toe dat landen behalve de Verenigde Staten, Rusland, China, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk kernwapens bezitten. Vier VN-leden hebben het verdrag nooit ondertekend: India, Pakistan en Israël (alle drie kernwapenstaten). Noord-Korea ondertekende het verdrag in 1985, maar trok zich in 2003 terug. Sindsdien houdt het frequent nucleaire testen.