Waarom is de ene links, en de andere rechts? ‘Tussen rechts zijn en leeftijd bestaat een robuust verband’

Waarom was een psychologische analyse van links en rechts nodig?

“Dat onderwerp heeft een heel lange geschiedenis in de wetenschap. Enkele bekende wetenschappers zoals Theodor Adorno hebben zich daar vlak na de Tweede Wereldoorlog op geworpen, met het boek The Authoritarian Personality als resultaat.

“Kortom, er zijn al duizenden artikelen over dit onderwerp geschreven. Blijkbaar zijn mensen altijd al gebiologeerd geweest door de vraag waarom de ene een aanhanger van Stalin werd en de andere van Hitler bij wijze van spreken. Al zat daar vaak ook een politieke agenda achter. In de begindagen gingen auteurs ervan uit dat als ze konden aantonen dat aanhangers van deze of gene ideologie emotioneel verwrongen zijn, ze als het ware het bewijs leverden dat de ideologie zelf niet deugt. Dat is niet correct. Je kan niet zeggen of een ideologie juist of fout is. Wel kan je mensen bestuderen die een bepaalde ideologie aanhangen.”

Blijkbaar focusten wetenschappers binnen deze branche zich in de begindagen op rechtse mensen. Waarom was dat?

“De directe aanleiding was de Tweede Wereldoorlog. De auteurs van dat boek waren mensen die op de vlucht geslagen waren voor Hitler. Voor hen was het vanzelfsprekende ‘probleemgeval’ de rechtse mens.

“Maar ook wat ik de culturele matrix noem speelt mee. Daarmee bedoel ik dat je traditioneel gezien rechtse tijden en linkse tijden hebt. Eigenlijk zou je de hele twintigste eeuw kunnen zien als dat laatste: een emancipatorische, linkse periode. Nu zie je al enige tijd de tegengestelde evolutie, of minstens een dip. Dat noemt men culturele terugslag. Je ziet nu ook studies opduiken die zich de vraag stellen of de eigenschappen die aan rechts toegeschreven worden ook bij linkse mensen teruggevonden kunnen worden. Zijn deze mensen bijvoorbeeld engdenkend? Kortom, wetenschappers worden eveneens door die culturele evoluties gegrepen. Culturele waarden die vroeger vanzelfsprekend waren, staan nu plots onder druk. Dus kijken we nu misschien meer naar links en de kenmerken van aanhangers die anderen als problematisch ervaren, zoals dat voordien omgekeerd gebeurde.”

‘Wie jong is en niet links, heeft geen hart. Wie oud is en niet rechts, heeft geen verstand’, zei de Britse oud-premier Winston Churchill. Klopt dat?

“Daar schuilt een kern van waarheid in. Dat blijkt toch uit onderzoek: het verband tussen rechts zijn en leeftijd is best robuust. Zelf heb ik ooit data uit Polen onderzocht. Daar waar mensen tijdens hun jeugd honderdduizenden keren gehoord hebben hoe verfoeilijk rechtse houdingen waren, waar iedereen die rechts was als kleinburgerlijk of kapitalistisch werd bestempeld: wel ook daar vind je dat leeftijdseffect.

“We weten dat leeftijd samenhangt met een soort van traditioneel conservatisme. Dat is niet enkel omdat je nostalgisch wordt naar vroeger, maar het is eerder ingebed in een soort van persoonlijkheidsontwikkeling waarbij we gemiddeld minder openheid vertonen naarmate we ouder worden.”

En wat met andere clichés, als waren rechtse mensen intolerant en linkse mensen softies?

“Dat wil ik ontkennen. Neem nu dat laatste: of linkse mensen softies zijn. Eigenlijk heb ik het boek geschreven om te zeggen dat mensen die bezeten zijn door eender welke houding - of het nu links of rechts is - nooit softies zijn, en al zeker niet tegen elkaar. Die ideologische agressie bestaat langs beide kanten. Dat zie je altijd terugkeren - dat mensen die een sterke aanhanger zijn van een ideologie iemand anders reduceren tot een ideologische tegenstrever. Ik hoop dat dit boek de ogen opent en toont dat zoiets totaal fout is. Dat is een fundamenteel inzicht dat ik door mijn carrière heen ontwikkeld heb en het is het belangrijkste dat ik in het boek wil meegeven: de aanhanger van een andere ideologie is geen tegenstrever. Dat is gewoon iemand met een ander gedacht, met wie we beter samenwerken dan hem of haar te bestrijden.”