Hoofdcommentator Bart Eeckhout: ‘Ook N-VA wou zich graag profileren in deze crisette’

Wat is er aan de hand?

“De septemberverklaring is zo’n beetje de nieuwjaarsbrief van de Vlaamse regering. Bij de start van het nieuwe werkjaar kondigt de minister-president aan waar de prioriteiten van het beleid zullen gaan liggen, op basis van de begrotingsbeslissingen in de regering. Dit jaar werd met nog wat meer aandacht uitgekeken naar de speech van minister-president Jambon, omwille van de energiecrisis. De Vlaamse regering wou haar eigen vaste startmoment gebruiken om aan te kondigen met welke koopkrachtmaatregelen zij het verschil zou maken. Nu de vooropgestelde timing niet gehaald wordt, is dat wel een blamage, die in de eerste plaats afstraalt op de minister-president. De woede bij N-VA is dan ook navenant.”

Is dit uitzonderlijk?

“Toch wel. Regeringen maken er sowieso een nogal betwistbare gewoonte van om tot aan het absolute gaatje te onderhandelen over begrotingskwesties. Al dat nachtwerk en gemarchandeer roept toch vragen op over de kwaliteit van het beleidswerk, maar uiteindelijk komen ze er meestal wel nipt op tijd uit. Als dat niet lukt, is dat geen goed teken. In de vorige regeerperiode heeft ook federaal premier Charles Michel zijn State of the Union een keer moeten uitstellen. De crisis is toen wel weer overgewaaid, maar de al wankele cohesie in de ploeg was wel danig op de proef gesteld. Zo zou het ook nu kunnen gaan.

Wat is eigenlijk het probleem?

“De centrale vraag van deze septemberverklaring was dus hoe de Vlaamse regering de koopkracht van de Vlamingen gaat helpen onderstutten. De regering-Jambon heeft daar een spaarpotje voor, want de hoge inflatie doet haar inkomsten sneller stijgen dan haar uitgaven door een verschil in afspraken over wat wel en wat niet mee geïndexeerd wordt. De energiecrisis zou de regering daardoor zo’n half tot 1 miljard extra opleveren. Uiteindelijk is beslist dat die pot volledig mag worden gebruikt voor koopkrachtondersteuning.

“De onderhandelingen zijn stukgelopen op de verhoging van de kinderbijslag. N-VA en Open Vld wilden op dat domein hetzelfde idee achter de verhoogde jobbonus toepassen: verruim de criteria voor wie in aanmerking komt voor de sociale bonus. Maar voor cd&v volstaat dat niet. De Vlaamse christendemocraten willen de afspraak om de indexering van de kinderbijslag te beperken ongedaan maken en de algemene toelage voortaan ‘welvaartsvast’ vastklikken aan de index. Daarnaast moeten de sociale bijlagen moeten verhoogd, vindt cd&v. Ook een laatste compromisvoorstel van Jambon – een algemene verhoging met 2 procent en een verdere verhoging voor de sociale toelagen – volstaat voorlopig niet voor cd&v.”

Waarom duurt het zolang?

“Jambon heeft onderschat hoe hard cd&v het wel wil spelen . De partij profileert zich als gezinspartij. Ze heeft flink wat kritiek gekregen toen ze vorig jaar instemde met het besparen op de indexering van de kinderbijslag. Voorzitter Sammy Mahdi ziet in de koopkrachtcrisis een kans om dat goed te maken. De coalitiepartners blokkeren daarop. Zij vinden de voorstellen van cd&v veel te duur, en te weinig effectief, omdat de middelen dan uitgespreid worden over alle Vlaamse huishoudens.

“De aanwezigheid van de nieuwe cd&v-voorzitter speelt een belangrijke rol. Mahdi vindt dat zijn partij, federaal maar ook Vlaams, soms te makkelijk over zich heen liet lopen, en dus zet hij de hakken zichtbaar in het zand. Voor Mahdi is dit een belangrijk moment om te tonen dat het met hem voortaan anders wordt. De coalitiepartners hebben zich daar op verkeken. Nochtans is er een gelijkaardig voorbeeld uit de recente politieke geschiedenis. In april 2010 bezegelde de nog jonge Open Vld-voorzitter Alexander De Croo het lot van de federale regering-Leterme na een conflict over de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde. Een manoeuvre dat Open Vld overigens wel slecht bekwam.”

Hoe kon dit zo ontsporen?

“De afwezigheid van cd&v-topvrouw Hilde Crevits, die bij de onderhandelingen zaterdag onwel is geworden en op doktersbevel het ziekbed moet houden, speelt een belangrijke rol. Zonder de ervaren ‘vice’ is het moeilijker zoeken en tasten naar een eerbaar compromis. Haar vervangers, collega-ministers Jo Brouns en Benjamin Dalle, krijgen duidelijk minder manoeuvreerruimte vanuit het cd&v-hoofdkwartier.

“Maar ook N-VA wou zich graag profileren in deze crisette. De partij leidt de Vlaamse regering en zit federaal in de oppositie. Ze hecht er een groot belang aan dat het verschil tussen de twee regeringen op scherp gezet wordt. Wat niet lukte bij de coronacrisis moest nu beter uit de verf komen. In dit geval betekent dat dat N-VA de Vlaamse coalitie wil neerzetten als een spaarzame en goede beheerder van de financiën, in tegenstelling tot de federale regering met haar diepe begrotingsputten. Liefst van al hadden de Vlaams-nationalisten zo weinig mogelijk extra geld uitgegeven – ‘helikoptergeld’, zoals ze dat noemen, omdat het blind over de bevolking wordt uitgestrooid. Ook die strenge opstelling vanwege N-VA vergemakkelijkte de onderhandelingen niet.”

En nu?

“In het beste geval kan minister-president Jambon zijn septemberverklaring wat later alsnog afleggen. Dan zal dit niet meer dan een rimpeling in het water geweest zijn. Maar in de diepte is er wel wat aan het veranderen, met name door die nieuwe, strakkere opstelling van cd&v onder Mahdi.

“De regering-Jambon heeft nooit echt helemaal lekker gelopen, omdat er tussen coalitiepartners N-VA en Open Vld kwaad bloed was over de vorming van de federale regering. Schoof cd&v eerst loyaal aan bij N-VA, dan lijken de verhoudingen nu te veranderen. Voor cd&v staat er ook heel wat op het spel. De peilingen voorspellen weinig goeds, en in verkiezingsjaar 2024 staat voor de partij ook haar laatste machtsbastion, haar lokale basis, op het spel.

Waar eindigt dit?

“Voorop staat: crisis in de coalitie of niet, een Vlaamse regering kan maar moeilijk vallen voor het einde van de regeerperiode. Om dat te doen, moet je meteen een zogenaamde constructieve motie van wantrouwen indienen. Dat wil zeggen dat je niet alleen het vertrouwen in de regering opzegt, maar ook meteen een nieuwe meerderheid voorstelt. Het is niet onmogelijk dat het nu zover komt, maar een alternatief voor deze coalitie ligt niet voor de hand. Bij een minderheidskabinet met gedoogsteun heeft cd&v niets te winnen. Er is Vooruit dat zou kunnen depanneren, maar het is lastig voor te stellen dat die partij zich soepeler zal opstellen over sociale uitgaven.

“Niets is onmogelijk, maar het meest voor de hand liggende scenario blijft dat de huidige ploeg er wel weer uitkomt. Gezelliger wordt het er wel niet op. Mahdi heeft van bij de aanvang gekozen voor een sterke profilering, ongeacht de impact op de regeringen waar de partij in zit. De vergelijking met MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez valt geregeld en Mahdi beschouwt dat als een compliment. In de Vlaamse regering vindt de nieuwe voorzitter enkele stevige symbooldossiers waarbij hij het verschil kan maken. De kinderbijslag is er daar een van, maar ook het stikstofdossier ettert nog voort, en zelfs voor de Ventilus-hoogspanningslijn is er nog altijd geen akkoord. Het is wel duidelijk dat Jambon van cd&v geen cadeaus meer hoeft te verwachten.”

Zijn er nog andere hete hangijzers?

“Over andere koopkrachtmaatregelen was er wel al een deelakkoord. Een eerste deel zou gaan naar de jobbonus. Iedereen met een loon tot 2.900 euro zou voortaan van de bonus mogen meegenieten. Tot nu lag de grens bij 2.500 euro bruto. Naarmate het loon hoger wordt, neemt de bonus af. Bij alle rechthebbenden, oud en nieuw, zou de bonus sowieso met 100 euro verhoogd worden. Op die manier wil men de harde grens tussen wie wel ondersteuning krijgt en wie niet wat verzachten.

“Daarnaast mogen bedrijven hopen op een tegemoetkoming in de energiefactuur. Afhankelijk van hoe energie-intensief de productie is, varieert die subsidie van 25 tot 35 procent van de extra energiekosten. Voor beide punten geldt evenwel: er is pas een akkoord als er een akkoord is over alles. ”