Naderende annexatie van vier Oekraïense provincies luidt nieuwe fase van de oorlog in

1. Hoe verlopen de ‘referenda’?

“De omstandigheden zijn simpelweg uitstekend”, zegt een internationale waarnemer op de Russische staatstelevisie. “Aangezien ik uit Venezuela kom, begrijp ik de speciale situatie waarin de stemming plaatsvindt.”

De vrouw uit Venezuela is een van de weinige buitenlandse waarnemers die door Rusland zijn ingevlogen. Behalve Venezuela zijn er nauwelijks landen die president Poetins referendum erkennen.

De vijfdaagse stemming, die vrijdag begon en vandaag eindigt, vindt grotendeels plaats aan voordeuren in plaats van in stemlokalen. Bewapende militairen gaan langs deuren met stembussen, zo blijkt uit bewakingsbeelden van flatgebouwen. Wie de deur opendoet, moet verbaal zijn stem uitbrengen, waarna militairen een vinkje op een briefje zetten, zo vertellen ooggetuigen in bezet gebied aan Oekraïense media. In Marioepol krijgen mensen drinkwater in ruil voor een stem, stellen de Oekraïense autoriteiten. Mensen die weigeren te stemmen, worden geregistreerd.

Ook Russische militairen stemmen mee, blijkt uit een reportage van de Russische staatskrant Izvestia. Daarin zegt een militair uit het invasieleger dat hij voor aansluiting bij Rusland heeft gestemd, zodat er ‘vrede komt’.

De uitslag ligt van tevoren al vast. Een van de uitvoerders van de stemming, de door Rusland geïnstalleerde ‘gouverneur’ van de provincie Cherson, zei maandag dat stemmers “zitten te wachten op zo snel mogelijke aansluiting bij Rusland”. Rusland stelde gisteren dat de opkomst al hoger is dan 50 procent en dat de uitslag dus geldig is. Die wordt waarschijnlijk vanavond bekendgemaakt.

2. Wat gebeurt er na bekendmaking van de uitslag?

Het Krim-scenario ligt voor de hand. Rusland bezette het Oekraïense schiereiland in 2014 en hield daarna ook een zogenaamd referendum. Onder de klanken van het volkslied stemde het Russische parlement voor inlijving (de enige parlementariër die tegen stemde, vluchtte later naar Oekraïne). Poetin tekende daarna de wet die de annexatie afrondde.

Poetin kan de annexatie van de vier Oekraïense regio’s Donetsk, Loehansk, Zaporizja en Cherson snel formaliseren. Mogelijk vanavond al. Vanaf het moment dat hij zijn handtekening zet, beschouwt Rusland de provincies (18 procent van Oekraïne) als Russisch grondgebied.

Geen van de provincies is volledig in Russische handen. Analisten verwachten dat Poetin zal betogen dat Rusland wordt aangevallen en zal dreigen met kernwapens. Ook kan Poetin de staat van beleg afkondigen. Veel inwoners van bezet gebied zijn gevlucht uit angst te worden gemobiliseerd in het Russische leger.

3. Blijft de Russische grens open na annexatie?

Veel Russen zijn bang dat Poetin de uitslag van de referenda aangrijpt om de grens te sluiten. Gisteren riep een Russische senator al op tot een uitreisverbod voor mannen die kunnen worden opgeroepen voor dienstplicht of mobilisatie. Dat zou betekenen dat mannen tussen de 18 en 55 jaar niet meer naar het buitenland kunnen vluchten.

De angst voor grenssluiting verklaart de gehaaste uittocht van Russische mannen. Enkele mannen die in de afgelopen dagen werden opgeroepen door het leger, zijn al tegengehouden aan de grens. Nieuwssite Meduza meldt op basis van bronnen in het Kremlin dat de grens vanavond of woensdag al op slot kan gaan. Daarna is uitreistoestemming nodig van het ministerie van Defensie. Goede connecties of diepe zakken komen in Rusland dan van pas.

4. Welke landen steunen een annexatie?

Oekraïne en het Westen spreken van ‘schijnreferenda’. Maar als Poetin gebied annexeert of een nieuw land uitroept, zijn er altijd wel een paar landen die hem steunen. Begin dit jaar, bij de onafhankelijkheidsverklaring van de ‘volksrepublieken’ Donetsk en Loehansk, waren dat Cuba, Venezuela, Nicaragua en Syrië, plus wat regeringen die zelf niet worden erkend, zoals die van de Georgische separatistenregio’s Zuid-Ossetië en Abchazië.

Dezelfde landen steunen Poetin waarschijnlijk ook nu. Maar de aanstaande annexaties vallen slecht onder Poetins bondgenoten dichter bij huis. Kazachstan en Servië maakten gisteren bekend de uitslag van de referenda niet te zullen erkennen.

5. Heeft annexatie gevolgen voor vredesonderhandelingen?

De kans op onderhandelingen wordt miniem door annexaties, zeggen deskundigen. Poetin zal immers geen gebied meer willen afstaan dat hij als deel van Rusland heeft verklaard. Annexatie betekent dat er ‘geen weg meer terug’ is voor Poetin, zei Michael Kofman, een Amerikaanse deskundige op het gebied van Ruslands defensie, in een recent discussiepanel over de oorlog. “Daarna valt over niets meer te onderhandelen met Oekraïne.”