‘Veel Russen hebben nog trauma’s van de jaren 90’: hoe angst voor chaos nu Poetin in de kaart speelt

In welke regio’s zijn de protesten nu het grootst?

“We zien dat er nu vooral protesten zijn in deelrepublieken waar er etnische minderheden wonen, zoals Dagestan, een streng islamitische regio aan de grens met Georgië, omdat er in die gebieden ook meer mannen worden opgeroepen. Toen Poetin de mobilisatie afkondigde, bleek al dat hij meer mensen zou oproepen in de afgelegen gebieden dan in de grote steden.”

Eerder bleek ook al dat veel slachtoffers onder de Russische soldaten net uit deze achtergelegen gebieden kwamen.

“Inderdaad. Dat is trouwens een patroon: ook tijdens de Sovjetoorlog in Afghanistan zagen we al dat de slachtoffers voor een groot deel uit etnische minderheden bestonden. Het centrale gezag heeft meer schrik voor de stedelijk middenklasse. Als die zich roert, wordt het gevaarlijk. Daarom blijft de mobilisatie in steden als Moskou beperkt.”

Wat weten we nu over de protesten in de steden?

“Ik vind het moeilijk om zicht te krijgen op de protesten in de grote steden. Ik heb met Russen gesproken en gevraagd of dit kan uitgroeien tot een brede protestbeweging, maar zij vermoeden van niet. Veel Russen hebben nog trauma’s van de jaren 90, toen de Sovjet-Unie instortte en chaos regeerde in het land.

“Zij vrezen nog steeds dat als Poetin er niet meer is, het land opnieuw in zo’n chaos zou terechtkomen. Natuurlijk zijn velen het niet eens met de mobilisatie en zijn er die op de vlucht slaan. Aan de andere kant zijn er ook die het onpatriottisch vinden om niet in te gaan op de mobilisatievraag.”

Omdat er zoveel mannen op de vlucht slaan, lijkt het toch om meer te gaan dan een ‘gedeeltelijke mobilisatie’?

“Wel, in zijn speech sprak Poetin inderdaad over een gedeeltelijke mobilisatie, waarbij vooral reservisten opnieuw onder de wapens werden geroepen. Maar als je de tekst van de oekaze over die mobilisatie bekijkt, dan is die heel verregaand. Daarin is er wel sprake van quota, die het ministerie van Defensie bepaalt. Maar er zijn eigenlijk weinig andere limieten vastgelegd.

“Enkel mannen die te oud zijn of medisch worden afgekeurd, kunnen niet worden opgeroepen. Maar wettelijk gezien is er dus niets wat Poetin verbiedt om ook mensen buiten de militaire reserve in te schakelen voor de dienst. Een aantal dagen geleden werd nog een decreet goedgekeurd om studenten vrij te stellen.

“Al is het ook weer niet duidelijk hoe ver dat precies gaat. Een Russische professor vertelde onlangs dat studenten bang zijn om te protesteren. Veel universiteiten hebben banden met het leger en dat zou genoeg zijn als voorwaarde om studenten toch op te roepen.”

Anders dan wat Poetin beloofde, kregen ook mannen zonder ervaring een oproepingsbrief. Maar volgens zijn woordvoerder waren dat fouten. Is het opmerkelijk dat een woordvoerder zoiets toegeeft?

“Eigenlijk niet. De woordvoerder van Poetin zei dat de lokale overheden fouten hebben gemaakt bij het oproepen van de nieuwe rekruten. Ook dat past in een patroon dat we in Rusland vaker zien. In Rusland is het meestal zo dat het centrale gezag iets uitvaardigt, waarbij de concrete invulling bij de regio’s en de deelrepublieken ligt.

“Er is geen superstrakke ‘command and control’-structuur, waarin het Kremlin alles bepaalt. Maar als er iets misgaat, dan is het ook makkelijk voor het Kremlin om de schuld op de regionale besturen af te schuiven. Ook volgens het decreet zijn de regionale overheden verantwoordelijk voor het oproepen van de rekruten.”

Keert de mobilisatie zich dan stilaan niet tegen Poetin? Heeft hij zijn hand overspeeld, zoals nu vaker wordt gezegd?

“Ik heb geen glazen bol om precies in te schatten wat de gevolgen van deze zet zullen zijn. Maar op basis van hoe de kaarten vandaag liggen, denk ik niet dat het huidige mobilisatieniveau tot grootschalige protesten zal leiden die het regime ten val zullen brengen. Je leest nu wel veel over individuele acties, maar als er ergens duizend mensen op straat komen, dan zegt dat nog steeds weinig over het sentiment bij heel de bevolking.

“Het is zeker zo dat we door de mobilisatie naar een nieuwe fase zijn gegaan. Je ziet duidelijk dat veel mensen wel degelijk boos of bezorgd zijn. Dat is een groot verschil met een paar weken geleden, toen je op veel plekken in Rusland nog niet zo veel merkte van de oorlog. Ook bij Russen die vluchten, hoor je nu vaak dat ze er na het begin van de invasie al over twijfelden, maar dat de mobilisatie voor hen de druppel was.

“Aan de andere kant is er toch nog een groot verschil tussen de huidige onvrede en echte grootschalige protesten. Velen gaan niet akkoord met Poetin, maar blijven er toch bij dat hij voor stabiliteit zorgt in het land. Dat is dan voor heel wat Russen nog steeds het belangrijkste.”

Ondertussen tellen de separatisten in Oekraïne de stemmen van de referenda. Russische media zeggen dat 97 procent van de bevolking voor de aansluiting is. Wat moeten we daarvan geloven?

“Er circuleren op sociale media ook filmpjes van gewapende mannen die bij mensen thuis aanklopten met een stemformulier en hen vervolgens ‘aanmoedigden’ om een bepaalde keuze te maken. Dus ik denk dat we die uitslagen ook met een korrel zout moeten nemen.”