Het alternatief voor gas uit Rusland zit misschien in... frieten (en biogas)
Biogas of biomethaan, zeg maar zelfgemaakt gas van eigen bodem, is één van de groene technologieën die ingezet kan worden in de strijd tegen de klimaatopwarming. Biogas kan bijvoorbeeld gemaakt worden uit voedselresten, zelfs uit frieten. Sinds de geëxplodeerde energieprijzen is het ook een goedkoop alternatief voor fossiel gas uit bijvoorbeeld Rusland. Maar Vlaanderen zet amper in op biogas en dat is mogelijk een gemiste kans.
De biogasinstallatie van Bio Energy bijvoorbeeld levert al bijna tien jaar elektriciteit en warmte aan de nabijgelegen fabriek van Farm Frites in Lommel. Ze haalt haar gas uit het afval van diezelfde fabriek: vooral aardappelschillen die via pijpleidingen naar de installaties worden gepompt en afgekeurde partijen friet.
BEKIJK - "Uit de overschotten van de frieten van de Belgen kunnen wij Poetin-vrij gas leveren"
Biogas is gas van bij ons
Biogas ontstaat door de vergisting van voedsel- of plantenresten, slib, rioolwater of mest. Biogas verschilt nauwelijks van fossiel aardgas uit Rusland of Noorwegen. Biogas en aardgas bestaan allebei vooral uit methaan. Als je methaan verbrandt, kan je er warmte en elektriciteit mee maken.
Alleen moeten we het methaan uit het biogas niet gaan halen uit Arabische, Russische of Amerikaanse gasvelden. We maken het gewoon zelf, uit afval van bij ons. In Lommel dus uit ons nationale gerecht bij uitstek: friet. Belgischer kan gas moeilijk worden. Tore Content van de Federatie van Biogasbedrijven is er best trots op: "Uit de overschotten van Belgische friet maken we Poetin-vrij gas, voor 8750 gezinnen, da's de hele stad Lommel".
Biogas is piepjong aardgas
Het grote verschil tussen biogas en aardgas is de ouderdom. Aardgas is gewoon niets anders dan oeroud "fossiel" biogas. Het is ontstaan uit vergisting van planten en dieren die lang geleden leefden. Als we dat oude aardgas verbranden, komt er ook CO2 vrij die al die miljoenen jaren geleden uit de lucht is gehaald en onder de grond is opgeslagen. Bij biogas komt er bij verbranding ook CO2 vrij. Maar dat is dus CO2 die niet uit de grond komt, maar die gewoon al in onze natuur aanwezig is.
En dat maakt een heel verschil uit voor de opwarming van onze aarde. Want biogas voegt dus geen extra CO2 toe aan onze atmosfeer, maar aardgas doet dat wel. Als we massaal dat miljoenen jaren oude aardgas ontginnen en verbranden, komt er enorm veel oude CO2 opnieuw in de lucht. Dat verandert onze atmosfeer en draagt bij tot de klimaatopwarming
Biogas onttrekt CO2 uit recente planten of recente mest. Wanneer je biogas verbrandt, komt er daarom alleen CO2 vrij die de planten of dieren nog maar net hadden opgeslagen. De atmosfeer blijft dan min of meer in balans, er komt niet echt nieuw broeikasgas vrij. Vandaar dat biogas door sommigen wordt beschouwd als “groene energie”, in tegenstelling tot aardgas.
Groene energie, dus groene subsidies!
Biogasinstallaties werden aanvankelijk dan ook ondersteund via subsidies: groenestroom- en warmtecertificaten. Want de installaties werkten meestal via het systeem van zogenoemde warmtekrachtkoppeling (WKK), motoren op biogas die zowel elektriciteit als warmte produceren. De Vlaamse regering werkte dan ook een subsidiesysteem uit voor de biogasinstallaties. Per eenheid (MWh, megawattuur) gemaakte stroom kregen de installaties oorspronkelijk 100 euro ondersteuning, voor de warmte kwam daar per MWh nog eens 35 euro bij, en dat 20 jaar lang. Ter vergelijking: zonnepanelen voor gezinnen kregen aanvankelijk 450 euro per MWh.
Het waren de hoogdagen voor de sector: in geen tijd rezen er in Vlaanderen 40 installaties uit de grond. Voornamelijk bij landbouwers, maar er waren ook grotere industriële installaties, die energie haalden uit de organische afvalresten van voedingsbedrijven of supermarkten.
Groene energie, maar groene subsidies?
Maar in 2012 al volgde een eerste ontnuchtering. De Vlaamse overheid paste het systeem drastisch aan: biogasinstallaties zouden niet langer 20 jaar, maar maximaal 10 jaar certificaten krijgen. Eventueel te verlengen met nog eens 2 x 5 jaar. Heel opmerkelijk: de regeling gold met terugwerkende kracht: alle 40 installaties zaten plots met de helft minder subsidies. De sector sprak van contractbreuk.
Het onvoorspelbare beleid maakte ook dat de investeringen in biogas compleet stilvielen: de afgelopen tien jaar kwamen er amper installaties bij. Sommige gingen zelfs over de kop, zodat nu in 2022 de teller in Vlaanderen nog altijd op 40 installaties staat. Die kregen praktisch allemaal wel een verlenging van 5 jaar voor hun subsidies, maar daar zal het bij blijven. Nieuwe installaties krijgen almaar minder subsidies: drie weken geleden stelde de Vlaamse regering de subsidies nog eens naar beneden bij.
Groene energie, maar met een geurtje aan
Het systeem van de subsidies is achterhaald, liet bevoegd minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) vorig jaar nog weten. De terughoudendheid van de overheid heeft mogelijk te maken met een aantal negatieve berichten uit de biogaswereld. Zo zijn er regelmatig klachten van omwonenden over geurhinder.
Vorig jaar kwam bovendien een mogelijk groot fraudegeval naar boven bij de Quirynen Groep, die meerdere biogasinstallaties beheert. Het gerecht voerde huiszoekingen uit omdat het parket vermoedde dat de uitbaters slachtafval in hun vergisters zouden hebben vermengd en ook illegale mesttransporten zouden hebben opgezet.
De zaak wordt nog altijd door het gerecht onderzocht, maar het deed de reputatie van de sector geen goed. Er gingen stemmen op om met name de subsidies van biogasinstallaties die op mest draaien, onmiddellijk stop te zetten.
Biogas is ruim twee keer goedkoper dan aardgas
Dat zou zo goed als zeker tot extra faillissementen hebben geleid. Want biogas maken is redelijk duur en dus ook de stroom en warmte die de installaties genereren. Ook het wettelijk kader zit de sector niet mee. Vaak raken uitbaters van biogasinstallaties gekneld tussen soms conflicterende wetgeving over hernieuwbare energie, het mestactieplan en decreten over afvaltransport. Het maakt dat zelfs bonafide uitbaters geconfronteerd worden met onterechte vervolgingen.
Aardgas kost nu bijna 200 euro, biogas kan je aanmaken voor 80 euro
Maar de huidige energiecrisis en de scherpere klimaatdoelstellingen van de EU bieden nieuwe kansen. Biomethaan moet je volgens Tore Content aan ongeveer 80 euro per MWh kunnen verkopen om financieel gezond te blijven. Maar de prijzen van het aardgas op de groothandelsmarkten schommelen momenteel rond de 200 euro, twee en een half keer zo duur als het biogas. Meer en meer uitbaters overwegen daarom om het gas direct op het net te zetten in plaats van er alleen elektriciteit en warmte mee te maken. Bij Bio Energy in Lommel komt er alvast een nieuwe installatie bij, die het gas direct in de pijpleidingen van gastransporteur Fluxys zal pompen.
Europa zet druk, maar ons land blijft achter
Biogas krijgt mogelijk dus nog een mooie toekomst, vooral omdat er ook meer impulsen komen van Europa. In zijn streven om onafhankelijker te worden van het Russische aardgas wil de EU zijn biomethaanproductie bijna vertwaalfvoudigen, van circa 3 miljard naar 35 miljard m³ tegen 2030. Daarmee zou Europa zowat een vijfde van de Russische gasimport kunnen opvangen.
Het zal aan de lidstaten zijn om die ambitie waar te maken. Maar dan moet ons land dringend het roer omgooien. Volgens Erik Meers, lector aan de Universiteit Gent, en betrokken bij de vzw Biogas-e, die de sector wat meer op de kaart willen zetten, is biogas zeker geen speerpunt in Vlaanderen. "Het zit bij de subdoelstelling van hernieuwbare energie. De overheid zou dat wat meer kunnen stimuleren." Vlaanderen bijvoorbeeld geeft geen steun om rechtstreeks biogas op de aardgasnetten te injecteren. Tot voor kort was er slechts één installatie, van de intercommunale IOK uit Geel, die haar biomethaan rechtstreeks op het distributienet van Fluvius zette. IOK kreeg daarvoor geen certificaten, maar een aparte projectsubsidie. Eind vorig jaar is er nog een tweede biogasinstallatie van Aquafin bijgekomen, die haar gas uit slibresten wint. Sinds augustus injecteert ook de afvalintercommunale Verko uit Dendermonde actief biomethaan op het Fluvius-net.
In Wallonië zijn er drie installaties die hun gas verkopen als CNG, brandstof voor auto's. . Er is ook één project, Biométhanisation Bois d'Arnelle, dat zijn groen gas rechtstreeks op het aardgasnet zet. Maar voor de rest is er niets. De overige biogasproducenten bewegen voorlopig niet. Logisch: ze krijgen wel subsidies om uit het gas zelf elektriciteit en warmte te maken, maar niet om het (gezuiverde) biogas direct op het bestaande gasnetwerk te zetten.
Het resultaat is ernaar. In ons land is ongeveer 0,003% van al het gas dat Fluvius op zijn netwerk transporteert afkomstig van Belgische biogasinstallaties. In Denemarken is dat al 28%, zegt Meers. Nog werk aan de winkel dus.