Expert na dodelijk schietincident in Merksem: “Je ziet dat ook steeds meer gewone mensen gaan revolteren”

LEES OOK. Wapenliefhebber, “zilverzot” en voorbereid op het einde van de wereld: wie is het dodelijk slachtoffer bij de huiszoeking in Merksem?

De doodgeschoten Yannick Verdyck zou deel hebben uitgemaakt van een groep die ervan wordt verdacht een vorm van gewapend verzet te willen plegen tegen de overheid, al was er geen concreet doel of tijdstip. Het federaal parket plaatst de groep in “vermoedelijk extreemrechts milieu”.

Ook Jürgen Conings werd in die hoek gesitueerd. “Rechtsextremisme is, in tegenstelling tot linksextremisme, meer gericht op het individu”, zei Kenneth Lasoen, expert inlichtingendiensten en veiligheid aan de Universiteit Antwerpen en het Clingendael Instituut in Den Haag, toen over Conings. “Er zullen nog meer van zulke lone actors opduiken.”

Zou Yannick Verdyck in dat plaatje hebben gepast? “Of hij zelf effectief de wapens zou hebben opgenomen, weten we niet”, zegt Lasoen. “Het gevaar kan ook schuilen in het beïnvloeden van anderen. Bij extreemrechts zien we wel eerder een individueel proces, maar er is vaak wel contact in online ‘echokamers’, waar mensen met dezelfde ideeën elkaar bevestigen. Als er dan iemand subtiel oppert dat ‘er echt eens iets zou moeten gebeuren’, dan bestaat het risico dat er tussen zijn ‘publiek’ iemand aanwezig is die echt bereid is dat te doen. Denk bijvoorbeeld aan de moord op negen zwarten in een kerk in het Amerikaanse Charleston (in 2015, red.) door een blanke racist. Zulke types worden gevoed door hun goeroes.”

Bevestigd in hun wantrouwen

Terwijl linksextremisten zich vandaag voornamelijk laven aan de radicaal groene strijd, en aan die kant ecoterrorisme een groot risico is, ziet extreemrechts het gevaar vooral komen uit een totalitaire staat die steeds meer greep houdt op de samenleving, zegt Kenneth Lasoen. “Dat die greep tijdens de coronapandemie groter is geworden, bevestigt hen in hun wantrouwen tegenover de overheid. Een overheid die overigens ernstige vragen bij de aanpak van die crisis heeft weggezet als onzin - die maakt deel uit van een voedingsbodem voor nog meer onvrede en argwaan.”

LEES OOK. Doodgeschoten Yannick Verdyck noemde zich een ‘prepper’: “Meer aan het vechten met zijn angsten dan met het mogelijke gevaar”

“Tel daarbij de migratiecrisis die in bepaalde wijken echt wel zicht- en voelbaar is, de klimaatcrisis, de oorlog in Oekraïne, de energiecrisis en de economische gevolgen. Dan is het voor een deel van de bevolking wel moeilijk om nog veel toekomst te zien. Ik zie dat ook bij studenten die sinds hun isolatie tijdens de pandemie kampen met psychische problemen. Velen zullen daar wel bovenop komen, maar een groep blijft kwetsbaar. En we weten dat mensen met mentale problemen die kampen met eenzaamheid - al dan niet zelf gekozen - vatbaarder zijn voor extremistisch gedachtegoed. We zien die groep ook steeds jonger worden.”

LEES OOK. “Yannick leek mij een correcte man”: federatie van sportschutters reageert aangeslagen na dodelijk schietincident in Merksem

Gevaar op actie en reactie

Er is actie en er is reactie, zegt Lasoen ook. “Dat is nu een gevaar, dat Yannick Verdyck als een soort martelaar wordt beschouwd, en voor wie wraak genomen wordt. Of dat er copycatgedrag volgt. Of dat het andere extreem weer gaat reageren. Die polarisering was er al, partijen als Vlaams Belang en PVDA stimuleren dat nog. Je ziet ook dat steeds meer gewone mensen gaan revolteren.”

“Het is nu zaak om in te zetten op het herkennen van gedragingen van mensen die radicaliseren, en niet enkel online”, zegt Lasoen. “Dat is een taak voor veiligheidsdiensten, maar ook van familie, buren en sociale diensten. Daar is vaak nog een grote terughoudendheid, omdat sociaal werkers vertrouwenspersonen zijn. Zie je een naaste veranderen, sterk religieus worden, of steeds hardere politieke retoriek gebruiken, zich isoleren, dan is het allicht toch beter om dat te melden.”

“Ironisch genoeg is in de zaak Jürgen Conings gebleken dat er wel degelijk communicatie is tussen verschillende veiligheidsdiensten, alleen bij ADIV (de militaire inlichtingendienst van België, red.) is info blijven steken”, zegt Lasoen. “Ook de zaak in Merksem en omgeving toont aan dat een en ander wel werkt, al is het ook vaak bij toeval dat risico’s worden ontdekt.”

LEES OOK. Meer dan 100 wapens aangetroffen bij huiszoeking in Merksem rond mogelijke terreur uit rechts-extremistische hoek