Betogers in Iran houden vol: ‘Iraanse vrouwen hebben veel hoofddoeken, ze moeten ze één voor één verbranden’

Niets wijst erop dat het grootschalig politiegeweld in Iran de grootschalige demonstraties kan stoppen. Een verschil met vorige week, in de eerste dagen nadat de 22-jarige Mahsa Amini in een politiebureau was overleden, is alleen dat de massale protesten zich minder concentreren in de stadscentra. Zo heeft de politie Valiasr, de grote winkelboulevard van Teheran, onder controle.

De betogingen zijn nu meer verspreid. De vrouwen en mannen die de straat op gaan, proberen zo het traangas, het waterkanon en de politiekogels – rubber zowel als scherp – te ontlopen. “Het wordt buurt voor buurt georganiseerd”, zegt de 45-jarige Soroush (achternaam bij de redactie bekend) via Skype vanuit Teheran. “Overdag bespreken buurtgenoten wat de strategie zal zijn. Dan gaan ze ’s avonds naar buiten, tot na middernacht.”

Soroush trekt er elke dag met zijn echtgenote Mahin op uit, soms in een groepje met enkele familieleden erbij. Zij spreekt geen Engels, dus kan zij ons niet zelf te woord staan. “Mahin is erg revolutionair, ze is fel tegen de verplichte hijab. Op straat doet ze haar hoofddoek af, eergisteren heeft ze er een verbrand. Het zal niet de laatste keer zijn. Iraanse vrouwen hebben veel hoofddoeken, ze moeten ze één voor één verbranden, haha.”

‘Seculiere revolutie’

Zondag schreef hij in een kort bericht via Telegram dat in Iran een ‘seculiere revolutie’ gaande is. Wat bedoelde hij daar precies mee? “We hebben een religieus regime, de betogers zijn tegen de politieke islam. Ze schreeuwen ‘Geen religieuze onderdrukking meer’, of ‘Weg met de Islamitische Republiek’. Maar misschien had ik het een feministische revolutie moeten noemen. En feminisme is per definitie seculier.”

Leuzen tegen de islam als zodanig klinken echter niet op straat. “We weten dat als we te radicaal worden, we niet langer de steun zullen krijgen van religieuze mensen die tegen het regime zijn. Die zijn er natuurlijk ook volop.” De betogers keren zich echter wel tegen de moellahs, islamitisch geestelijken in het sjiisme. “Een populaire slogan is ‘Moellahs lazer op’. De moellahs durven zich buiten niet meer te vertonen.”

Het aantal gelovigen in Iran is de afgelopen jaren sterk gedaald, volgens Soroush, een bedachtzame intellectueel die poëzie vertaalt. “Misschien is het fifty-fifty”, zegt hij. “Hoewel, ik denk eerder dat nog maar 30 tot 40 procent gelovig is. Maar ook die zijn niet allemaal heel religieus. Als je naar het uiterlijk kijkt: misschien 20 procent van de vrouwen draagt de strikte hijab.”

Dit wordt bevestigd door onderzoek van Gamaan, een project van Iraanse academici in Nederland. De afgelopen drie jaar ondervroeg Gamaan online diverse malen tienduizenden Iraniërs. Omdat dat anoniem ging, zijn de resultaten betrouwbaarder dan die van onderzoek waaruit zou blijken dat de meeste Iraniërs moslim zijn, zegt Pooyan Tamimi Arab van de Universiteit Utrecht.

Nog maar 40 procent van de geletterde Iraniërs zag zichzelf volgens Gamaan in 2020 als moslim (de 15 procent analfabeten meegerekend komt dit cijfer waarschijnlijk iets hoger uit). Veel van de anderen geloven weliswaar nog in een god, maar vooral jongeren hebben een steeds grotere afkeer van religie als instituut. Bijna 70 procent staat afwijzend tegenover een politiek systeem gebaseerd op religie, volgens de meeste recente Gamaan-enquête, uit februari. “Logisch, na veertig jaar van dit wrede islamitische regime”, zegt Soroush.

Internationale steun

Hij wil weten hoe groot de belangstelling internationaal is voor wat in Iran gebeurt. Als hij hoort dat die ‘heel groot’ is, verschijnt er een grijns op zijn gezicht. “Die steun kunnen we heel goed gebruiken. Dinsdag sprak Roger Waters, bassist van Pink Floyd, op televisie zijn steun uit. Zoiets blijft in Iran niet onopgemerkt, het is heel belangrijk.”

Waters verscheen op Iran International, een in Londen gevestigde Iraanse zender. Voor veel Iraniërs is dat een voorname bron van informatie. Per satelliet wordt de zender door het regime gestoord, maar online is hij te zien, en er is de website. Internet is nu zwak in Iran, maar met horten en stoten valt er toch veel binnen te halen.

Heel belangrijk is volgens Soroush ook de steun die steeds meer bekende Iraniërs – acteurs, muzikanten, sportmensen – uitspreken, ook degenen die nog in Iran wonen. “Voorheen volgden ze het regime, maar een voor een stappen ze nu over.”

De Johan Cruijff van Iran

Een klapper wat dat betreft is het betoon van solidariteit van voetballer Ali Karimi, de Johan Cruijff van Iran en voorheen coach van het nationaal team. Hij verblijft in Dubai. “Tijdens de Groene Beweging van 2009 was hij de enige voetballer die een groene band droeg”, zegt Soroush. “Het regime is erg boos op hem. Dinsdag heeft de politie zijn villa in Teheran geconfisqueerd. Sommige oppositieleiders vragen hem om de leider van de protestbeweging te worden. Hij weigert.”

Dat lijkt de makke in deze fase: leiderschap of een politiek alternatief ontbreekt. Soroush ziet dat echter niet als groot probleem. “We hebben geen kant-en-klaar alternatief nodig. Als het moment komt, kunnen we dat zelf creëren. We hebben goede mensen, we hebben een sterk ontwikkelde middenklasse. We kunnen de overgang aan, we zijn geen Libië of Egypte. Er is hier geen Moslimbroederschap, die de macht in handen neemt. Nou ja, we hádden al een Moslimbroederschap, haha, daar willen we juist van af.”