Wat beslissen de Energieministers? Europees spoedberaad over overwinsten op elektriciteit en een prijsplafond op gas

Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen kondigde het voorstel op 14 september aan: elektriciteitsproducenten die geen gas gebruiken, zouden tijdelijk hun zogenaamde overwinsten kwijtspelen en moeten afstaan aan de 27 lidstaten. Die zouden het geld (in totaal 117 miljard euro) dan kunnen gebruiken om consumenten en bedrijven te helpen om hun energiefactuur te betalen.

De Europese Commissie beriep zich op een artikel uit het Europese verdrag, dat een tijdelijke drastische ingreep mogelijk maakt wanneer er een energiecrisis is. Vandaag zullen de 27 ministers van Energie het voorstel wellicht goedkeuren. Er is geen unanimiteit vereist en het voorstel is intussen op enkele punten bijgeschaafd, zodat er een ruime consensus over is. 

Op de elektriciteitsmarkt wordt de prijs bepaald door de laatste en duurste elektriciteitscentrale die nodig is om voor voldoende stroom te zorgen. In de praktijk zijn dat momenteel meestal gasgestookte elektriciteitscentrales. Omdat de gasprijzen enorm gestegen zijn, vragen zij ook een erg hoge prijs voor elektriciteit.

Ook kerncentrales, windmolenparken, steenkoolcentrales en andere producenten mogen hun stroom aan diezelfde hoge prijs verkopen, ook al liggen hun kosten veel lager. Zij maken dus uitzonderlijk hoge winsten. Voor hen komt er van 1 december tot 30 juni 2023 een plafond van 180 euro per megawattuur. Alles wat ze erboven verdienen, zal kunnen worden afgeroomd.

Federaal minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) zei gisteren in de Kamer dat deze nieuwe Europese verordening haar het juridische kader biedt om overwinsten aan te pakken, en dat ze er zeker gebruik van zal maken. In België gaat het dan vooral om overwinsten van kerncentrales.  

Lidstaten die dat nog niet gedaan hebben, zullen ook een solidariteitsbijdrage kunnen vragen van gasbedrijven en olieraffinaderijen. Als die in 2022 en 2023 20 procent meer winst boeken dan gemiddeld in de periode 2018-2021, dan mogen ze van de winst daarboven 33 procent afromen. De Europese Commissie had berekend dat deze maatregel 25 miljard euro (voor de hele EU) zou kunnen opbrengen, waarmee opnieuw consumenten en bedrijven financieel gesteund zouden kunnen worden. 

Tenslotte zullen de energieministers ook beslissen dat het elektriciteitsverbruik op piekmomenten met 5 procent omlaag moet, tijdens de periode tussen 1 december en 31 maart volgend jaar. Het is op die momenten dat vaak gascentrales worden ingezet. Als het verbruik daalt op piekmomenten, kan dit de stroomprijs doen dalen. De lidstaten kunnen zelf bepalen wat de piekmomenten zijn. Ze gaan ook proberen om het totale stroomverbruik met 10 procent te doen dalen. 

Ons land hamert er al een half jaar op: de energiecrisis gaat pas verdwijnen als er iets gedaan wordt aan de hoge prijzen die Europa betaalt voor gas. België, Italië, Griekenland en Polen vinden dat Europa een prijsplafond moet vastleggen en dat het geen gas meer moet aankopen dat duurder is.

Na de vorige vergadering met haar collega's op 9 september, stuurde minister van Energie Tinne Van der Straeten een tweet de wereld in, waarin het leek alsof de ministers aan de Europese Commissie de opdracht hadden gegeven om een voorstel over een prijsplafond op gas uit te werken.  Dat voorstel bleef tot nu toe uit.

Om de druk op de Europese Commissie te verhogen ondertekenden minister Van der Straeten en collega's uit 14 andere lidstaten eergisteren een brief, waarin ze de Commissie opriepen om tegen de vergadering van vandaag met een uitgewerkt plan voor prijsplafond op gas te komen. 

In plaats van een uitgewerkt voorstel kwam de Europese Commissie echter met een "non paper" over interventies in de gasmarkt. Een discussienota, met daarin een voorstel om alleen een prijsplafond op Russisch gas in te voeren. En in de annex bij de non paper, een hele opsomming van argumenten waarom een algemeen prijsplafond op ingevoerd gas erg moeilijk te organiseren is.

Europa loopt het risico om onvoldoende gas te kunnen kopen, schrijft de Commissie. En stel dat er wel een plafond is, dan is er ook een centraal orgaan nodig dat ervoor zorgt dat het gas terechtkomt waar het nodig is. Nu zorgt de markt daar zelf voor (wie het gas het meeste nodig heeft, betaalt daar ook het meeste voor). In de Kamer gaf minister Van der Straeten een positievere interpretatie van de non paper.  "Tussen de regels staat welk stappenplan nodig is om tot een plafond op gasprijzen te komen", antwoordde ze op een reeks vragen in de plenaire Kamer. "Ik verwelkom de paper van de Europese Commissie."

De 15 landen zullen tijdens de vergadering vandaag proberen de argumenten van de Commissie te weerleggen. Met 15 landen die 64 procent van de Europese bevolking vertegenwoordigen, zijn ze bijna met voldoende om een wetsvoorstel over een prijsplafond goed te keuren. Maar dan moet er wel eerst een wetsvoorstel zijn, en de enige die dat kan en mag maken is ... de Europese Commissie. Die lijkt zelf nog niet overtuigd van het prijsplafond. Duitsland, Nederland, Denemarken en Hongarije zijn dat ook niet.

"Een plafond op de prijs van gas zet er net toe aan om meer gas te gaan verbruiken", zei een Europese bron gisteren. En: "We gaan betrouwbare en beschaafde partnerlanden, zoals Noorwegen, toch niet zeggen dat we minder gaan betalen voor gas". 

Volgens de voorstanders is een prijsplafond echter wel realistisch, en een pak goedkoper dan de vele miljarden die de EU-landen nu uitgeven om burgers en bedrijven te helpen. Duitsland maakte gisteren bekend dat het daarvoor 200 miljard euro gaat uittrekken. "Allemaal geld voor Qatar, Noorwegen en Rusland", reageerde een Europese bron. Iemand anders zegt: "Duitsland heeft de voorbije maanden dure deals gesloten voor de aankoop van LNG. Als er een prijsplafond komt,zitten zij met dat duur gas, terwijl bedrijven in andere landen goedkoper gas hebben". En zo blijft de discussie over een prijsplafond voortduren. Het wordt ook een onderwerp op de informele bijeenkomst van Europese staatshoofden en regeringsleiders volgende week op 7 oktober in Praag.