Tussen de drie etnische groepen in het land zijn er amper punten van overeenstemming. De orthodoxe Serviërs dreigen met afscheiding, de katholieke Kroaten willen niet samenleven met de islamitische Bosniakken en die laatsten willen een “burgerstaat”.

Bosnië en Herzegovina kent een van de meest complexe verkiezingssystemen in de wereld, een erfenis van het Dayton-vredesverdrag in 1995. Dat verdrag maakte een einde aan de oorlog met meer dan 100.000 doden en bezegelde de onafhankelijkheid van Bosnië en Herzegovina van Joegoslavië. Er werden twee ongeveer even grote landsdelen gecreëerd voor de Serviërs aan de ene kant, de Republika Srpska (RS), en de moslims en Kroaten aan de andere kant, de Federatie van Bosnië en Herzegovina. Die twee entiteiten worden verbonden door een centraal gezag, maar dat is zwak en vaak verlamd.

“Bosnië en Herzegovina kent de meest ernstige politieke crisis sinds de ondertekening van het vredesakkoord”, aldus politieke analist Ranko Mavrak in Sarajevo. “De etnische verschillen zijn dusdanig diep dat ze echt een gevaar vormen voor het voortbestaan en de integriteit.” Geen van de groepen is “geïnteresseerd in een volledig geïntegreerde staat”, waar “niemand van hen aan de macht kan blijven”. 

In de drie gemeenschappen hanteren de politieke leiders een nationalistisch opbod om aan de macht te blijven, terwijl de inwoners die dat kunnen het land verlaten bij gebrek aan politieke en economische vooruitzichten. Sinds de laatste telling in 2013 verlieten al bijna 500.000 mensen het land. Toen telde het land 3,5 miljoen inwoners. Van de actieve bevolking is ongeveer 30 procent werkloos. In augustus bedroeg de inflatie bijna 17 procent.

Zondag kiezen de Bosniërs de drie leden van het gezamenlijke presidentschap (een Bosniak, een Kroaat en een Serviër), de leden van het centrale parlement en de parlementen van de twee entiteiten en in de RS ook een nieuwe president. 

Peilingen

Er zijn geen onafhankelijke peilingen, maar volgens analisten zal Milorad Dodik, de leider van de Bosnische Serviërs, het presidentschap in de RS binnenrijven. Dodik is partijleider van de Alliantie van Onafhankelijke Sociaal-Democraten (SNSD). Hij dreigde de afgelopen maanden herhaaldelijk met een afscheiding van de entiteit en krijgt daarbij steun van Hongarije, Rusland en Servië. Voor militanten die de vlaggen van RS en het naburige Servië droegen, had Dodik opgeroepen de Republika Srpska te erkennen als een staat. “Bosnië en Herzegovina is niet het land waar we nog lang willen blijven.” Dodik stelde zich niet opnieuw kandidaat voor het Servische zitje in het drie-presidentschap.

In de gemeenschap van de Bosniakken draagt de grootste partij SDA (de nationalistische Partij voor Democratische Actie), bij tot de opruiende retoriek. SDA-leider Bakir Izetbegovic is zoon van de oprichter Alija Izetbegovic, die de Bosnische afscheiding van Joegoslavië forceerde in 1992, ondanks de onvermijdelijke oorlog die de afscheiding zou veroorzaken. Hij gaf Dodik en de zijnen de raad “te vertrekken naar een ander land dat ze mooier vinden”, een onverholen verwijzing naar Servië. 

Bakir Izetbegovic ambieert het islamitische zitje in het drie-presidentschap, maar moet het daarvoor opnemen tegen een kandidaat die gesteund wordt door elf oppositiepartijen. Denis Becirovic, een 46-jarige geschiedenisprofessor, ijvert voor een pro-Europees en verenigd Bosnië.

De Kroaten zijn dan weer ontevreden dat ze een federatie met de Bosniakken moeten delen. Alle Kroatische partijen willen dan ook een eigen entiteit, of op z’n minst een aanpassing van de electorale regels. Die laten de Bosniakken, demografisch de grootste groep in de entiteit, eigenlijk toe om het Kroatische lid van het drie-presidentschap te kiezen.

De uittredende Kroatische copresident, Zeljko Komsic, is een vaandeldrager voor de burgermaatschappij die een groot deel van zijn gemeenschap als illegitiem beschouwt. Hij neemt het op tegen Borjana Kristo, kandidaat voor de nationalistische HDZ, de voornaamste Kroatische partij. Zij betreurt dat het land “op een onrechtvaardige manier is verdeeld”. 

13 regeringen

Bij de verkiezingen van zondag krijgen de Bosniërs verschillende stembiljetten voor de ogen. Zo moeten ze de 42 leden van het lagerhuis van het centrale parlement aanduiden. De vijftien leden van het hogerhuis - vijf voor elke bevolkingsgroep - worden dan aangeduid door de parlementen van de twee entiteiten. 

In de Republika Srpska duiden de kiezers ook de 83 leden van het parlement in het landsdeel aan, net als de president van de entiteit en de twee vicepresidenten om de Bosniakken en Kroaten te vertegenwoordigen. 

In het andere deel van de Bosnische moslims en Kroaten geldt de verkiezing voor het lagerhuis van het parlement (98 leden) en de kantonnale volksvertegenwoordigingen (300 leden in 10 vertegenwoordigingen). Die laatsten kiezen later dan de 58 leden van het hogerhuis.

Bosnië en Herzegovina telt 13 regeringen (de centrale overheid, de twee entiteiten en de tien kantonnen). Er zijn dus zowat 180 ministers, één per 20.000 inwoners. 

De twee entiteiten kennen een grote autonomie en hebben politie, onderwijs, economie en gezondheid als bevoegdheden. De centrale overheid is belast met het leger, financiën, justitie, buitenlandse handel en buitenlandse zaken. 

De huidige Bosnische generatie betaalt de prijs van het Dayton-akkoord, dat weliswaar een einde maakte aan het bloedvergieten, maar te veel “checks and balances” invoerde om de strijdende partijen ertoe te brengen hun wapens neer te leggen. In plaats van die mechanismen te laten vallen, gebruiken de verschillende etnische leiders ze om zo goed als elke wet te blokkeren, wat niet alleen al jaren noodzakelijke hervormingen tegenhoudt, maar ook hun macht binnen hun groepen consolideert.