‘De gasprijscrisis kan snel voorbij zijn. De prijzen kunnen zelfs lager worden dan vóór de coronacrisis’

In een wetenschappelijke tribune van de KU Leuven reflecteert emeritus hoogleraar milieu- en energie-economie Stef Proost over het verder verloop van de energiecrisis. “De gasprijscrisis kan snel voorbij zijn”, aldus Proost. “De prijzen kunnen zelfs lager worden dan vóór de coronacrisis.”

Hoe ziet u de situatie verder evolueren?

“Wat we nu zien, is een normale reactie van de markt. We weten dat de vraag naar olie of aardgas zich moeilijk snel kan aanpassen bij een verstoring van het aanbod, met op heel korte termijn hoge prijzen tot gevolg.

“Op langere termijn verwacht ik veel kleinere prijsverhogingen. Over vier à zes jaar zal de gasprijs misschien nog 20 procent hoger liggen dan in 2019, maar niet vijf keer zo hoog.”

Vier à zes jaar zullen veel mensen die worstelen met hoge facturen wellicht niet ‘snel’ vinden.

“Mijn punt is vooral dat politici nu heel erg focussen op de korte termijn, en allerlei beslissingen nemen, zonder op de langere termijn te denken. Ik vergelijk het graag met griep of een verkoudheid, waarbij je je de eerste dagen erg ellendig kunt voelen, en je moeilijk kunt inbeelden dat het snel weer beter zal gaan.

“Het is moeilijk om daar een precies cijfer op te plakken. Maar zoiets gaat natuurlijk ook geleidelijk. Ik verwacht dat vanaf volgend jaar de prijzen al lager zullen liggen.”

Waarop baseert u dat?

“Op wat we hebben geleerd uit eerdere olie- en gascrisissen en gasprijsveranderingen overal ter wereld . Maatregelen nemen om de vraag te beperken, zoals het versneld uitrollen van isolatie, of overschakelen op alternatieve energiebronnen of leveranciers, neemt typisch enkele jaren in beslag. Maar dat is niet het einde van het verhaal.”

Hoezo?

“Rusland heeft ons veel meer nodig dan omgekeerd. De infrastructuur om gas aan Europa te leveren ligt er, en Rusland kan zijn gas aan niemand anders aan zo’n goede prijs verkopen. Komt er een vredesakkoord, dan zal Rusland opnieuw aardgas willen leveren. En daar zal iets tegenover moeten staan.

“In het verleden heeft Rusland veel moeite gedaan om een betrouwbare handelspartner te zijn. Toen Oekraïne in 2006 en 2009 bij een conflict met Rusland over de gasprijs de doorvoer van gas naar Europa afsloot, deden de Russen veel moeite om hun verplichtingen na te komen. Dat is ook de aanleiding geweest voor de investeringen in de Nordstream pijpleidingen. Dat imago van betrouwbare leverancier is Rusland nu natuurlijk volledig kwijtgespeeld. Als het nog gas aan de EU wil leveren, zal dat dus aan soldenprijzen moeten gebeuren. Dan kan de gasprijs zelfs lager worden dan vóór de coronacrisis.”

U acht het realistisch dat de EU ooit terug Russisch gas zal kopen?

“Laten we er even van uitgaan dat ik wat te optimistisch ben. Rusland zal dan andere manieren moeten zoeken om zijn aardgas kwijt te raken. Dat kan bijvoorbeeld door het om te zetten in LNG voor de Aziatische markt. Wat ertoe zal leiden dat de Verenigde Straten en Australië naar de EU kijken. Zo komt er via een omweg toch extra aanbod, met lagere prijzen tot gevolg.

“Een derde optie is dat Rusland met zijn aardgas basisgrondstoffen voor de chemie en landbouw gaat maken. Maar ook die komen dan vervolgens op de wereldmarkt terecht, waardoor elders de aardgasvraag en -prijs zullen dalen.”

“Toch lijkt het hervatten van de gasleveringen vanuit Rusland mij het meest plausibel. Simpelweg omdat beide partijen daarbij het meest te winnen hebben. Het is altijd beter goed overeen te komen met je buur.”

Deze buur maakt het wel nogal bont.

“Het is niet eenvoudig. Het zal wellicht een regimewissel vergen. Maar kijk naar wat er na Wereldoorlog I en II is gebeurd. Toen hebben we ook niet beslist nooit nog iets uit Duitsland te kopen.”

Wat staat de overheid in tussentijd te doen?

“De overheid moet goed nadenken over welke maatregelen ze neemt en daarbij ook vooruit denken. Wanneer de overheid bijvoorbeeld nu beslist om kerncentrales langer op te houden, komen die pas op stoom op het moment dat de gasprijzen wellicht zijn gedaald en gascentrales misschien een goedkopere optie zijn.

“Of neem de overwinstbelasting. Als je nu beslist de winst van alle elektriciteitsproducenten af te romen - waar ik in principe niet tegen ben - moet je niet verbaasd zijn als zonne- en windenergieproducenten over een paar jaar om steun komen vragen als de elektriciteitsprijs als gevolg van de lagere gasprijs veel lager ligt.

“Daarnaast kan je als overheid, als je weet dat dit op basis van economische wetmatigheden een relatief kortdurende crisis kan zijn, steun geven aan wie dat nodig heeft om die periode te overbruggen. Het is wel belangrijk om dat te doen zonder aan de energieprijzen zelf te raken. Een sterke prijsprikkel is nodig om het verbruik te doen dalen.”

Wie in een koud huis zit, zal het graag horen.

“Er zijn op dit moment helaas veel mensen die aan comfort inboeten, en daar is op korte termijn weinig aan te doen. Maar die mensen een vast bedrag uitkeren, zoals de overheid dat recent heeft beslist, is een beter idee dan prijzen te blokkeren. Ze kunnen dan zelf beslissen wat ze daarmee doen, en de prikkel om zuinig te zijn blijft.

“Niet alle landen doen dat zo. Het klinkt vreemd, maar Europese solidariteit betekent in dit geval overal de prijzen hoog houden. Zoniet moet een kleinere groep de vraagvermindering realiseren en rek je de crisis alleen maar langer.”