5 jaar #MeToo: "Mondigheid over seksueel grensoverschrijdend gedrag is definitief verworven" 

Op 5 oktober 2017 vertellen actrices Rose McGowan en Ashley Judd in de krant the New York Times dat filmproducer Harvey Weinstein hen seksueel heeft misbruikt. Weinstein, misschien wel de machtigste producer in Hollywood, veronderschuldigt zich, maar ontkent de feiten.

Daarna bevestigen Hollywoodsterren als Gwyneth Paltrow, Angelina Jolie en Salma Hayek dat ook zij lastiggevallen zijn door Weinstein. Meer dan 80 vrouwen komen met hun verhaal naar buiten. 

De reputatie van Weinstein is onherroepelijk beschadigd. De onthullingen richten zowel zijn huwelijk als zijn bedrijf ten gronde. 

In 2020 wordt hij door een volksjury in New York schuldig bevonden aan twee van de vijf aanklachten tegen hem. Het verdict: 23 jaar cel. Volgende week, op 10 oktober, start er in Los Angeles trouwens nog een tweede groot proces tegen Harvey Weinstein waarin hij terechtstaat voor verkrachting en aanranding. 

Na de onthullingen over Weinstein stroomt Twitter, na een oproep van actrice Alyssa Milano, over van de getuigenissen over seksueel grensoverschrijdend gedrag, gebundeld onder de hashtag #MeToo (ik ook). 

"MeToo" bestaat echter al langer. De uitspraak "ik ook" komt oorspronkelijk van de Amerikaanse burgerrechtenactiviste Tarana Burke. Zij wordt zelf in haar jeugd verkracht en misbruikt. 

In 1996 ontmoet ze een meisje dat haar vertelt dat ze misbruikt is door de partner van haar moeder. Burke wist toen niet hoe ze moest reageren, maar zegt later dat ze op dat moment gewoon "Me Too" had willen zeggen. 

Deze herinnering brengt haar 10 jaar later op het idee om een pagina op het socialemediaplatform MySpace te creëren onder de naam MeToo. Slachtoffers, vooral uit achtergestelde wijken, kunnen er hun verhalen delen en voelen dat ze niet alleen zijn. 

Volgens haar gaat de "MeToo"-beweging in essentie om "overlevers die andere overlevers steunen". Burke wordt mee een van de leidende figuren van de beweging. 

In oktober 2017 gaat de hashtag viraal en delen binnen 24 uur miljoenen mensen hun #MeToo-verhaal. In december 2017 roept het magazine Time de vrouwen achter de hashtag The Silence Breakers (de doorbrekers van de stilte) uit tot "Person of the Year". Op 1 januari 2018 wordt als uitloper van de MeToo-beweging "Time's up" opgericht, een beweging die zich inzet tegen seksueel misbruik. 

Weinstein blijkt al snel niet het enige exponent van de toxische arbeidscultuur waar machtsmisbruik, fysieke en verbale agressie en grensoverschrijdend gedrag wel vaker hand in hand gaan. Al snel worden nog meer mannen met veel aanzien beschuldigd van seksueel grensoverschrijdend gedrag, onder anderen acteur/komiek Bill Cosby, acteur Kevin Spacey, regisseurs Lars von Trier en Paul Haggis, de voormalige gouverneur van New York Andrew Cuomo. 

De slachtoffers zijn niet alleen bekende gezichten, ook medewerkers achter de schermen worden getroffen, al haalt hun verhaal minder vaak de voorpagina's. #MeToo is trouwens een probleem in de hele samenleving en uit alle mogelijke sectoren duiken er wereldwijd getuigenissen van seksueel grensoverschrijdend gedrag op.  

In Vlaanderen wordt in het najaar van 2017 ook tv-maker Bart De Pauw beschuldigd van grensoverschrijdend gedrag door verschillende actrices met wie hij samengewerkt heeft. Hij wordt in het najaar van 2021 door de correctionele rechtbank in Mechelen schuldig bevonden aan stalking van 5 vrouwen en aan overlast met elektronische communicatiemiddelen bij 1 vrouw. Hij krijgt een celstraf van 6 maanden met uitstel.

Kunstenaar en choreograaf Jan Fabre wordt door 20 ex-medewerkers beschuldigd van seksuele intimidatie. Hij krijgt uiteindelijk 18 maanden cel met uitstel voor geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk én de aanranding van 1 vrouw. 

In Nederland brengt begin 2022 het programma "Boos" het nieuws naar buiten dat er ook achter de schermen van "The voice of Holland" seksueel grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt. Er zijn aanklachten tegen bandleider Jeroen Rietbergen en coaches Ali B. en Marco Borsato.  

Maar wat is er na 5 jaar MeToo veranderd? "Vroeger kwamen er sporadisch klachten over het thema, nu is het de hoofdbrok van de klachten die wij behandelen", zegt Annelies D'Espallier, ombudsvrouw Gender van de Vlaamse Gemeenschap. "Vorig jaar waren er ongeveer 120 klachten, waarvan 50 over dit thema. Dit jaar hebben we (tot eind september) in totaal al 200 klachten behandeld, waarvan 120 met dit thema. In de loop der jaren is dat evenwicht helemaal verschoven." 

"Wat je ziet, is dat als je praat met een generatie moeders, dat zij zeggen: wat wij allemaal hebben laten passeren vroeger. Hun dochters en zonen, de generatie die aan het begin van hun professionele leven staat, zegt: we hebben echt onze grenzen en ze hebben groot gelijk. Die mondigheid daarover is volgens mij nu wel verworven, ik zie dat niet meer teruggekeerd worden." 

Ook Laura Byn, doctoraatsonderzoeker aan de UGent gespecialiseerd in seksueel geweld, beaamt dat. "Ik merk wel dat de jongere generatie meer op haar grenzen staat. Er is een manier gevonden om wat iedereen wel al aanvoelde te kunnen benoemen, wanneer het bijvoorbeeld gaat over ongepast of ongemakkelijk gedrag op het werk. Als meer mensen zich daarvan bewust zijn, krijgen slachtoffers meer ruimte om hun verhaal te delen en voelen ze zich makkelijker begrepen, want slachtoffers voelen zich anders vaak alleen. Die hashtags hebben duidelijk gemaakt dat ze alles behalve alleen zijn, hun omgeving begrijpt het ook iets beter."

Byn ziet ook in ons seksueel strafrecht heel duidelijk positieve gevolgen van MeToo, zeker in de wetswijziging die op 1 juni dit jaar in werking getreden is. "Seksuele toestemming had vroeger geen plaats in het strafrecht, nu wordt dat eindelijk gedefinieerd. We hadden eigenlijk een “nee is nee”-strekking, waarbij alles toegestaan is, tenzij er een expliciete nee is, nu gaan we naar een “niet ja, is nee”-strekking, waarbij stilzwijgen niet langer toestemming inhoudt. Dat is een zeer belangrijke stap vooruit voor de slachtoffers, daar is de MeToo-invloed heel zichtbaar." 

Maar uiteraard is de strijd nog lang niet gestreden. "MeToo heeft ook wel tegenstanders gemaakt, zoals elke beweging, victim blaming (het slachtoffer de schuld geven) is dan bijvoorbeeld nog altijd een makkelijke reactie", zegt Annelies D'Espallier.  

"Dat kan je niet van de ene op de andere dag uit de maatschappij bannen", voegt Byn eraan toe. "Er bestaan scenario’s over hoe het zogenaamd "ideale" seksuele misdrijf zou plaatsvinden, mensen denken dan ook aan "ideale" slachtoffers (zij zijn zedig gekleed, flirten niet, drinken niet, ...) Dat soort ideeën zit nog altijd ingebakken in de perceptie van velen. Het belangrijkste is om het bewustzijn te creëren dat iedereen slachtoffer en dader kan zijn." 

Daarnaast benadrukt D'Espallier dat er ook nog altijd veel meer mannelijke slachtoffers zijn van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn dan we algemeen denken. "Er is nog een groot dark number bij mannen, dat krijgen we moeilijk boven water. Lang niet iedereen spreekt ook en sommigen kauwen heel lang vooraleer ze spreken. Maar het eeuwige verzwijgen, zoals dat vroeger vaker was, dat is wel voorbij voor veel mensen."

Het filmvakblad The Hollywood Reporter sprak recent nog met vrouwen die in de industrie werken (maar enkel anoniem wilden getuigen). Zij zeggen dat er achter de schermen nog altijd veel verbaal en fysiek geweld is. De meeste vrouwen zijn het erover eens "dat de oude garde niet geleerd heeft uit MeToo". 

Wat wel een voordeel is, is dat er intussen wel meer vrouwen in de sector werken en dat jongere generaties er veel gevoeliger voor zijn. "De jonge generatie mannen en vrouwen is er zich meer bewust van", klinkt het. "We kunnen alleen maar hopen dat dat met de volgende generatie nog meer de goede richting uitgaat. Ik denk niet dat er nog zo veel openlijk misbruik is, maar het is er nog wel."

De problematiek aankaarten en meer bespreekbaar maken, blijft nog altijd moeilijk, zeker wanneer het om grote namen uit het wereldje gaat. "Je zet toch vooral nog je eigen carrière op het spel wanneer je erover praat." 

Toch denken zowel D'Espallier als Byn dat er met MeToo een evolutie in de samenleving ingezet is die onomkeerbaar is. "Er is een begin gemaakt van een  cultuuromslag waarin we veel meer praten, maar dat is op 5 jaar niet afgerond, dat moet verder uitgediept worden", benadrukt D'Espallier."  

"MeToo heeft al vruchten afgeworpen en zal dat nog doen", besluit Byn. "Ik zit ook bij Punt vzw, een vzw die zich inzet voor slachtoffers van seksueel geweld, en zij hebben recent samengezeten met het kabinet van minister van Justitie Van Quickenborne om de seponeringsbrief te herbekijken en die meer aan te passen aan de noden van de slachtoffers van seksueel geweld. Er worden meer lezingen gegeven op het werk over wat je eraan kan doen. We zien het in de wetgeving, in de praktijk in bedrijven en tussen mensen onderling, er zijn zaadjes geplant die verder aan het uitgroeien zijn."