Direct naar artikelinhoud
ReportageLyman

‘Ik ben in shock’: in Lyman waren de bezetters gevlucht nog voor inwoners wisten dat ze geannexeerd waren

Lyman is zwaar toegetakeld door het oorlogsgeweld en de Russische bezetting. Er zouden naar schatting nog 5.000 van de 22.000 oorspronkelijke bewoners in de stad aanwezig zijn.Beeld NYT

Ze hadden geen toegang tot elektriciteit, radio of internet. Net daarom wisten de inwoners van het door de Oekraïners heroverde Lyman naar eigen zeggen niet dat ze eerder door de Russische president Vladimir Poetin geannexeerd waren.

Toen het zondag begon te schemeren, stond Elena Charkovska op de binnenplaats van haar flatgebouw en dacht ze na over wat ze zojuist had vernomen. Zonder iets te doen had ze zogezegd één dag in Rusland gewoond.

President Vladimir Poetin verklaarde vrijdag dat vier regio’s in Oekraïne - waaronder de provincie Donetsk, waar Charkovska’s woonplaats Lyman ligt - bij Rusland waren gevoegd.

Maar voordat het nieuws haar kon bereiken, hadden Oekraïense soldaten de stad weer onder controle, terwijl de Russische troepen zich terugtrokken.

Omdat ze geen elektriciteit, radio of internet hadden, zo zeggen de inwoners van de stad Lyman, waren ze niet op de hoogte van de grandioze ceremonie die Poetin vrijdag in het Kremlin hield. Zij zagen niet hoe hij een annexatie vierde die de wereld grotendeels veroordeelde als een schijnvertoning.

“Ik heb er niets over gehoord”, zegt Charkovska terwijl ze toekeek hoe een ketel boekweit pruttelde op een kampvuur. De stad zit al maanden zonder gas om te koken.

“Ik ben in shock”, zegt ze lachend. “Niemand heeft ons iets verteld.” Niet op vrijdag, toen haar stad zogenaamd door Rusland was ingelijfd, en ook niet op zaterdag, toen de Oekraïense troepen haar weer innamen.

“Het is grappig voor mij omdat het doet denken aan een gezegde: ‘Zonder mij zijn ze met mij getrouwd’”, zegt ze.

Krachtig symbool

De duizelingwekkende snelheid waarmee Rusland Lyman weer verloor, staat symbool voor de dynamiek waarmee Oekraïne grondgebied herovert. De bevrijding van Lyman, een strategisch spoorwegknooppunt, is niet alleen een belangrijke militaire overwinning, maar ook een krachtig symbool. Het toont zo het dappere vermogen van Oekraïne om een grotere en schijnbaar machtigere vijand publiekelijk te vernederen.

Oekraïne heeft nog maar weinig tijd om zijn tegenoffensief uit te breiden voordat de soldaten die op bevel van Poetin vorige maand zijn gemobiliseerd, de Russische posities in Oekraïne zullen versterken. Dan zouden Oekraïense steden in de gebieden die Moskou nu als soeverein Russisch grondgebied beschouwt, opnieuw onder Russische controle kunnen komen.

Her en der liggen stoffelijke resten van overleden Russische soldaten.Beeld NYT

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky en westerse leiders hebben de Russische annexatie zinloos en illegaal genoemd. Volgens hen is en blijft het grondgebied Oekraïens. De snelle inname van Lyman door het Oekraïense leger in de uren na de toespraak van Poetin benadrukte de precaire greep van de Russische leider op de zogenaamde geannexeerde gebieden. In een haastige terugtocht lieten de Russen officiële documenten, militaire voertuigen en de lichamen van hun soldaten achter.

De terugtrekking onderstreept de zwakte van het Russische leger, zeggen Oekraïense en westerse militaire analisten, maar duidt ook op een verhoogd risico van escalatie. Een vernederd Rusland kan reageren door duizenden nieuw gerekruteerde soldaten in te zetten of zijn nucleaire arsenaal, het grootste ter wereld, te gebruiken.

Het Oekraïense leger, dat minder wapens en manschappen heeft dan de Russen, veroverde Lyman door een strategie van aanvallen op nabijgelegen wegen en dorpen. Het voerde nooit een frontale strijd om de stad, zei Serhiy Hrabsky, een voormalige kolonel in het leger.

Vechtend in de dennenbossen en aan beide zijden van de rivier de Oskil trokken de Oekraïense troepen van dorp naar dorp, systematisch elke Russische route afsnijdend voor bevoorrading of terugtrekking, zei hij. Voor de Russen werd een tocht door de dennenbossen een dodelijke gok.

“Het belangrijkste succes van de Lyman-operatie is dat we elk idee van een frontale aanval terzijde schoven”, legde Hrabsky uit. Het was slechts een kwestie van tijd, voegde hij eraan toe, voordat de Russische soldaten in Lyman zonder munitie en brandstof kwamen te zitten.

Toen ik zondag in de stad aankwam, droeg het dichte bos rondom de stad de sporen van een wekenlange hevige artilleriestrijd. Afgehakte takken lagen verspreid over de weg. Hele dorpen langs de route lagen in puin.

“Kijk naar de verwoeste huizen”, zegt Roman Plakhaniv, een luitenant bij de politie van Kramatorsk, die zondag aankwam om in de stad te patrouilleren. “Dit was een mooie, normale stad. Mensen uit een ander land kwamen en vernietigden haar.”

In de stad waaiden herfstbladeren over de straten. Zwerfhonden liepen tussen de huizen door. Vrachtwagens bleven geparkeerd op het terrein van de verwoeste bakkerij, wachtend op ochtendleveringen die nooit zouden gebeuren.

Een politieman uit Kramatorsk: ‘Kijk naar de verwoeste huizen. Dit was een mooie, normale stad. Mensen uit een ander land kwamen en vernietigden haar.’Beeld NYT

De politie zei dat ongeveer 5.000 van de vooroorlogse 22.000 inwoners van de stad waren overgebleven.

Op zondag patrouilleerden Oekraïense soldaten en politie in de straten, op zoek naar Russische achterblijvers. Af en toe waren explosies te horen toen ontmijningsteams landmijnen tot ontploffing brachten. Verder leek de stad stevig onder Oekraïense controle.

Voor het kantoor van de burgemeester lag een stapel Russische propagandaposters, blijkbaar pas neergehaald en deels verbrand. Ze waren versierd met de witte, blauwe en rode driekleur van Rusland en waren doorweekt door de regen. Een ervan legde de betekenis uit van de Russische staatssymbolen: de vlag en het volkslied.

In het stadhuis hingen mededelingen over het aanvragen van bouwvergunningen door de bezettingsautoriteit en telefoonnummers voor het aanvragen van een Russisch pensioen.

Verspreid over de vloer lagen exemplaren van de krant Republiek Donetsk. Een editie van 15 september had een artikel met de kop ‘Verdediging van de Republiek en de grenzen van Rusland’, kennelijk bedoeld om bezorgdheden te temperen op het moment dat het Oekraïense tegenoffensief aan kracht won.

Het artikel legde uit dat “de president van Rusland, Vladimir V. Poetin, aankondigde dat Rusland tijdens de speciale operatie niet aan militaire kracht inboet en zijn soevereiniteit zal verdedigen”.

Leugens van Poetin

Het puin van de Russische terugtocht en de gele en blauwe vlaggen van Oekraïne die in de lucht wapperden, legden de valsheid van de beweringen van de krant en de leugens van de geciteerde president bloot.

Naast het ruimen van landmijnen zouden de eerste inspanningen gericht zijn op het onderzoeken van oorlogsmisdaden en het herstellen van gas- en elektriciteitsvoorzieningen, zo stellen Oekraïense functionarissen.

Op een gegeven moment, op weg naar de stad, passeerde ik wat leek op de resten van een Oekraïense aanval op Russische soldaten die de stad in een burgerbusje probeerden te ontvluchten. De deuren van het busje stonden open en slaapzakken, kussens, militaire jassen, rantsoenen, schoenen en andere voorraden lagen op de weg. Vlakbij, aan de kant van de weg, lagen antitankmijnen en de lichamen van een half dozijn Russische soldaten.

Een Oekraïens ontmijningsteam controleerde of ze met explosieven waren uitgerust: de Oekraïeners maakten touwen vast aan de lichamen om ze van een afstandje los te trekken, zodat ze niet zouden ontploffen.

Op de vraag hoe de Russen waren omgekomen, haalde een soldaat zijn schouders op en zei: “Ze kwamen naar een vreemd land.”