"Eindelijk heeft ze Nobelprijs voor literatuur te pakken": groot enthousiasme over bekroning van Franse auteur Annie Ernaux

De Franse schrijfster Annie Ernaux (82) is de 17e vrouwelijke winnaar van de hoogste literaire onderscheiding, de Nobelprijs. De Zweedse Academie bekroont haar "voor de moed en klinische precisie waarmee ze de wortels, de vervreemding en de collectieve beperkingen van het persoonlijke geheugen blootlegt". Annie Ernaux schrijft inderdaad autobiografisch, over haar eigen leven dus, maar altijd in een bredere historische context.  

Annie Ernaux, geboren in een bescheiden milieu in Normandië in 1940, publiceerde meer dan 20 romans. De Zweedse academie prijst haar gewone, "schoongeschraapte" taal, waarmee ze over gevoelens als schaamte of vernedering schrijft. "Ze gelooft in de bevrijdende kracht van de literatuur." 

Ernaux reageert verheugd op haar Nobelprijs; ze is heel tevreden en noemt het "een grote eer en een grote verantwoordelijkheid". Ze blijft schrijven en "de strijd tegen alle vormen van onrecht voortzetten".  

Het bekendste werk van Annie Ernaux, nog niet zo lang geleden in het Nederlands vertaald, is "Les années" uit 2008. In "De jaren" schrijft ze over zichzelf  - in de derde persoon - doorheen de Franse geschiedenis vanaf de Tweede Wereldoorlog. Het boek mengt sociologie, geschiedenis en persoonlijke ervaringen, het wordt "de eerste collectieve autobiografie" genoemd, volgens de Zweedse Academie. "De jaren" kreeg meer dan tien literaire prijzen, zowel in Frankrijk als daarbuiten. 

Enkele andere titels: "Les armoires vides", "La femme gelée" over haar huwelijk, "L'usage de la photo" over borstkanker of "Mémoire de fille" over een verkrachting. "L'événement" handelt over abortus en is vorig jaar succesvol verfilmd. De film kreeg de Gouden Leeuw op het filmfestival van Venetië.

"Eindelijk heeft Annie Ernaux de Nobelprijs te pakken". Zo klinkt het bij Steffie Van Neste, doctoraatsstudente Franse literatuur aan de UGent, die al het werk van Ernaux heeft gelezen. Beluister het gesprek in "De wereld vandaag" hier:  

Er komen veel blije reacties op de toekenning van de Nobelprijs aan Annie Ernaux. "Een terechte winnares", vindt collega-schrijfster Saskia De Coster, "een brug naar de toekomst ook omdat ze veel taboes heeft doorbroken die nog altijd aan de orde zijn. Ze is een heel actuele winnaar." Neem nu het boek "L'événement" over haar abortus, geschreven in de jaren 70. "Dat is niet enkel een persoonlijk thema, maar ook een politieke kwestie op dit moment. Dat boek wordt nu weer opgepikt door een nieuwe generatie lezers." 

"Annie Ernaux straalt ook intensiteit uit; ze durft te schrijven, voorbij de schaamte, zonder filter", volgens Saskia De Coster. "Ze is de oma van de autobiografische fictie, die vandaag heel erg aanwezig is in de literatuur."

Ook uit de politieke wereld komen er verheugde reacties. De Franse president Emmanuel Macron noemt Annie Ernaux "de stem van de vrijheid van vrouwen en wie deze eeuw vergeten wordt". Annie Ernaux "schrijft al 50 jaar de roman van de collectieve en intieme herinnering van ons land."

Frans Timmermans, vice-voorzitter van de Europese Commissie, noemt de onderscheiding "zeer, zeer verdiend". Hij noemt "L'événement" een "onvergetelijke beschrijving van de toestand van vrouwen tijdens onze jeugd."

In eigen land prijst minister van pensioenen en maatschappelijke integratie Karine Lalieux (PS) "de grote militante feministe" Annie Ernaux, "pionier van de legalisering van abortus".

Met Annie Ernaux is een gevierde auteur bekroond, van wie de boeken ook in Nederlandse vertaling in de boekhandel liggen. Van "De jaren" zijn tot nu toe zo'n 4.000 exemplaren verkocht; van "Het voorval" zo'n 1.500, laat de uitgever weten. 

De voorbije twee jaren wonnen relatief onbekende auteurs de Nobelprijs: romanschrijver Abdulrazak Gurnah, een Brit uit Zanzibar en de Amerikaanse dichteres Louise Glück. "Paradijs" van Gurnah ging bij ons maar zo'n 800 keer over de toonbank. Nieuwe Nederlandse vertalingen zijn pas gepland voor 2023. De dichtbundels van Louise Glück deden het relatief gezien wat beter. "Averno" en "Winterrecepten van het collectief" werden vertaald door de Nederlandse vaak bekroonde dichteres Radna Fabias.

Alfred Nobel, de stichter van de prijs, wilde dat de prijs naar die schrijver gaat die “het beste werk maakt in een idealistische richting”. Het enige criterium is literaire kwaliteit, zegt comitévoorzitter Olsson. De Zweedse schrijfster Ellen Matson, ook lid van de Academie, zegt in een interview dat “de wereld vol zit met goede, excellente schrijvers, maar om de laureaat te zijn moet je nog iets meer hebben. Moeilijk uit te leggen wat het is, misschien is het iets waar je mee geboren bent. Romantici zouden het een goddelijke vonk noemen.”

Eerst worden schrijvers genomineerd. Dat gebeurt door de leden van de Zweedse Academie zelf, door vorige Nobelprijswinnaars, door professoren literatuur en door letterkundige organisaties in alle landen, ook bij ons dus. Die nominaties blijven 50 jaar geheim. Binnen de Zweedse Academie van 18 mannen en vrouwen is er een Nobelcomité van 5, dat voor 3 jaar wordt verkozen. Dat comité verzamelt de kandidaturen, dat zijn er vaak meer dan 200, tegen eind januari. In april kiest het comité een longlist van 15 tot 20 schrijvers. In mei wordt dat lijstje ingekort tot vijf. In de zomermaanden gaan dan alle 18 leden van de Academie ijverig aan het (her)lezen. In september wordt er vergaderd en begin oktober komt er een winnaar uit de bus. Die krijgt zijn of haar prijs in december in Stockholm.